25 september. Net binnen: Leopold III overleden, koning gesteund door Vlaanderen

1992   In Zolder wordt in onze enige nog bestaande kolenmijn voor de laatste keer steenkool gedolven.

1983   Overlijden in Sint-Lambrechts-Woluwe van gewezen koning Leopold III (81). Hij was de vierde koning der Belgen, van 1934 tot 1951, maar de eerste die zowel de grondwettelijke eed als de troonrede in beide landstalen uitsprak. Leopolds vroegere leraar Nederlands, Herman Teirlinck, werd bij aanvang van zijn koningschap benoemd tot adviseur inzake Kunsten en Wetenschappen.

Vooral na het onverwacht grote verkiezingssucces van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) en van Rex in 1936 voert de regering, met goedkeuring van het Hof, een verzoeningspolitiek en wordt aan meerdere eisen van de Vlaamse Beweging gedeeltelijk of volledig tegemoetkomen, stelt Leopold III-kenner Herman van Goethem vast. Zo wordt in 1937 de omstreden amnestiewet goedgekeurd en een nieuwe taalwet voor het leger. Dat getuigt van het belang dat Leopold III hecht aan de tweetaligheid bij de centrale overheid, in het leger en in Brussel, als noodzakelijk bindmiddel voor het land.

Leopold III beseft dat de Waalse oorlogskreet ‘La Belgique sera latine ou ne sera pas’ naar de ondergang van België leidt. Na de neutrale koers in de Belgische buitenlandse politiek in 1936 persoonlijk te hebben aangekondigd, pleit Leopold III voor een Los van Frankrijk-politiek. Samen met de Nederlandse koningin Wilhelmina zet hij de Oslogroep op (België, Nederland, Luxemburg en de Scandinavische landen) om een volgende oorlog alsnog te vermijden door een strikte neutraliteit. Dit levert Leopold III een grote populariteit op in Vlaanderen, maar evenveel afkeer en wantrouwen langs Franstalige kant, zeker in de kringen van de Waalse Beweging. Deze sympathie/antipathie werd nog versterkt door het optreden van koningin Astrid (1905-1935) aan zijn zijde.

Bij het begin van de oorlog in 1940 komt het tot een breuk tussen koning en regering: terwijl de regering onder leiding van de Waalse premier Pierlot naar Frankrijk vlucht, verkiest Leopold III bij zijn volk, in bezet België te blijven. De Deense koning Christian X doet hetzelfde. Leopold neemt een afzijdige houding aan, anticiperend op een mogelijk onafhankelijke status van België na de oorlog.

Op 7 juni 1944, daags na de geallieerde landing in Normandië, wordt Leopold III door de Duitsers gedeporteerd, eerst naar Saksen, daarna naar Strobl in Oostenrijk. SS-leider Heinrich Himmler geeft order de hele koninklijke familie te fusilleren, maar door vernielde telefoonlijnen komt het bevel niet aan. Begin mei worden ze bevrijd. De Belgische, Amerikaanse en Britse regering besluiten te verhinderen dat koning Leopold III naar België terugkeert.

Na de Tweede Wereldoorlog komen de Vlaams-Waalse tegenstellingen scherp tot uiting bij het referendum dat de regering in 1950 organiseert over de terugkeer van Leopold III. Van de Vlaamse kiezers spreekt 72% zich uit voor de terugkeer van de koning en 28% tegen. In Wallonië is het net omgekeerd: 58% is tegen, 42% is voor. De regering heeft echter niet de moed om de resultaten van haar eigen referendum te doen respecteren en zwicht voor Waals straatgeweld. Leopold III is gedwongen af te treden, de democratie in België is onherstelbaar gehavend. De koning blijft tot het einde van zijn leven strikt buiten de politiek en zelfs buiten het openbare leven.

Heinrich George (1893-1946)

1946   Dood in het concentratiekamp Sachsenhausen, toen een Sovjetkamp, van de beroemde theater- en filmacteur Heinrich George (52). Hoewel voormalig communist wordt hij in 1937 tot directeur van het Schiller Theater in Berlijn benoemd en speelt hij in veel films die tijdens het Derde Rijk werden geproduceerd. In 1998 wordt hij door Rusland gerehabiliteerd.

1945   Een verordening, uitgevaardigd in Duitsland door de Allied Control Authority, bepaalt dat iedereen die lid is geweest van de NSDAP alleen nog handmatig werk mag doen. Begin van de ‘beroepsverboden’.

1945   Executie van de katholieke oorlogsburgemeester van Ronse Leo Vindevogel (56), na een schijnproces in Gent. Al tijdens de bezetting was Vindevogel driemaal het doelwit van het verzet: een poging tot ontvoering (1942), een bomaanslag op zijn woning (oktober 1943) en een aanslag op zijn leven met zware verwondingen als gevolg (december 1943).

Op 20 maart 1945 wordt Vindevogel door de krijgsraad tot levenslange hechtenis veroordeeld, maar in beroep spreekt het Hof de terdoodveroordeling uit. Op zich een unicum. In juni dient Vindevogel nog een genadeverzoek in, dat echter begin september door de regering wordt verworpen. De toenmalige minister van Justitie, Marcel Grégoire, vertelde mij ooit persoonlijk dat hij geneigd was tot positief adviseren van de

Leo Vindevogel (1888-1945)

genadeverlening, maar daarvoor geen medestanders vond in het kabinet en evenmin bij de katholieke oppositie, alhoewel die daar niet publiek voor uitkwam. Op 25 september 1945 werd het vonnis uitgevoerd. Vindevogel is de enige Belgische volksvertegenwoordiger die na de bevrijding werd geëxecuteerd. Valère Depauw wijdt er de aangrijpende roman De dood met de kogel (1950) aan. Pieter Jan Verstraete publiceert in 2013 een uitgebreide biografie van Leo Vindevogel.

1927   Internationaal wordt een nieuwe definitie van de meter aangenomen: de lengte van een bepaalde 90%-platina-10%-iridiumstaaf, bij een temperatuur gelijk aan het smeltpunt van ijs onder een druk van 1 atmosfeer, symmetrisch ondersteund door twee rolopleggingen met een onderlinge afstand van 571 mm.

1927   Stichting, op initiatief van Karl Roos (1878-1940), van de Unabhängige Landespartei für Elsaß-Lothringen, een naar zelfbestuur strevende Duitstalige formatie in het door Frankrijk geannexeerde Elzas-Lotharingen. Ross verklaart: ‘Het uiteindelijke doel is een vrij Elzas-Lotharingen, lid van de Verenigde Staten van Europa en bemiddelaar tussen Frankrijk en Duitsland’. Pieter Jan Verstraete schreef een beknopte biografie: Karl Roos, een Elzasser activist (2012).

Arminius’ gedenkteken bij Detmold

1876   Overlijden in Neudeck (Beieren) van de architect en beeldhouwer Ernst von Bandel (76), auteur van het monument ter ere van de Germaanse edelman en veldheer Arminius. Het Hermannsdenkmal, nabij Detmold (Noordrijn-Westfalen) herdenkt de beslissende Slag bij het Teutoburgerwoud, waarbij drie onoverwinnelijk geachte Romeinse legioenen worden verslagen door een coalitie van Germaanse stammen onder leiding van Arminius (Herman): het einde van de Romeinse expansie voorbij de Rijn.

1871   Een grauwvuurramp in de mijn Wasmes nabij Hornu (Henegouwen) doodt 35 mijnwerkers.

Thomas Hunt Morgan (1866-1945)

1866   Geboorte in Lexington (Kentucky) van de Amerikaanse embryoloog en geneticus Thomas Hunt Morgan. Hij toont aan dat genen op chromosomen liggen en de mechanische basis zijn voor de erfelijkheid. Deze ontdekking vormt de basis van de genetica. In 1933 ontvangt hij de Nobelprijs voor Geneeskunde, de eerste keer dat de prijs wordt uitgereikt voor genetica.

1816   Koning Willem I van de Verenigde Nederlanden richt de universiteit van Gent op.

1550   Keizer Karel V vaardigt het Bloedplakkaat uit dat de sluitsteen wordt van de juridische strijd tegen de ketterij.

1304   De Franse koning neemt Rijsel (Frans-Vlaanderen) in, na een verschrikkelijke belegering. Dit was de weerwraak voor de Guldensporenslag van 1302.