30 juni. Net binnen: Oekraïense nationalist Stepan Bandera geboren

Elk jaar   De Onafhankelijkheidsdag, gevierd door de inwoners van de Democratische Republiek Congo. Op 30 juni herdenken ze dat hun land op deze dag in 1960 onafhankelijk werd van België. Het land zal van 1971 tot 1997 ‘Zaïre’ heten. De spelling is intussen ‘Congo’, alhoewel de naam van het land in het Lingala en in het Kiswahili met een K wordt geschreven. Kongo dus. Maar ja, er was de aangrenzende Franse kolonie Congo-Brazzaville, met C geschreven omdat de Fransen de K niet lusten. Dus volgde de Belgische administratie gedwee.

Jeanne Roos (1916-2001)

2001   Overlijden in Amsterdam van Jeanne Roos (84), journaliste, actrice en de eerste omroepster van de Nederlandse tv. Ze kwam als eerste in beeld tijdens de startuitzending op 2 oktober 1951. Eerder was ze journaliste voor de krant Het Parool. Op hoge leeftijd speelde zij nog de rol van dominante bejaarde in enkele films van de nadien vermoorde Theo van Gogh (1957-2004).

1974   Overlijden in Sint-Winoksbergen van Emmanuel Looten, Frans-Vlaams dichter, dramaturg en kunstcriticus.

1972   Voor de eerste maal wordt een schrikkelseconde ingevoerd. Dat is een seconde die aan de kalenderdatum/tijd wordt toegevoegd om het verschil in lengte tussen de gemiddelde zonnedag en de op de klok gebaseerde periode van precies 24 uur te corrigeren. Je wordt het niet gewaar.

1964   In Amsterdam worden ‘happenings’ gehouden rond ‘Het Lieverdje’ op het Spui. Dit markeert het ontstaan van de provo’s, ludieke voorbode van het grimmige ‘Mei ‘68’.

Corrie van Gorp (1942-2020)

1942   Geboorte in Rotterdam van Corrie van Gorp, actrice, cabaretière en zangeres. Ze werd bekend in de revue en de tv-shows van André van Duin als ‘Mevrouw De Bok’. Bekende nummers van haar zijn onder meer Zo slank zijn als je dochter, Alie van de Wegenwacht, Ik ben tamboer, Een Hollandse boerenmeid. Ze trad onder meer in volgende films op: De boezemvriend, Boem boem, Ik ben Joep Meloen. Ze overlijdt in 2020 op de leeftijd van 78.

1934   Tijdens de Nacht van de Lange Messen laat Hitler de revolutionaire fractie binnen de NSDAP en een aantal SA-leiders, waaronder Ernst Röhm, fysiek uitschakelen. Tegelijkertijd worden een aantal kopstukken van de Conservatieve Revolutie vermoord, waaronder een van haar belangrijkste woordvoerders, Edgar Julius Jung (1894-1934).

1924   Moord in Jeruzalem op Jacob Israël de Haan (42), Nederlands-Joods schrijver, dichter en rechtsgeleerde. Hij emigreerde in 1919 als zionist naar Palestina, maar ter plaatse veranderde hij van inzicht. De Haan werd voorstander van een gemeenschappelijke staat van Joden en Palestijnen, met gelijke rechten voor beide volkeren. Hij ijverde voor onderhandelingen met Arabische leiders, om tot een vreedzaam samenwonen te komen. Dat ergerde de Joodse paramilitaire organisatie Hagana die hem liet vermoorden door ene Avraham Tehomi. De Haan was de zoon van een gazzan (voorzanger in de synagoge). Werken van hem zijn onder meer Pijpelijntjes, Besliste volzinnen, Een nieuw Carthago, Kanalje, Ondergangen, Jeruzalem, Palestina. Hij is de broer van schrijfster Carry van Bruggen (Caroline de Haan, 1881-1932).

1909   Geboorte in Stary Oegryniv van Stepan Bandera, Oekraïens nationalist en revolutionair, zoon van een Grieks-christelijke priester. Al op piepjonge leeftijd kreeg hij te maken met het nationaliteitenconflict. Door de opdeling van het land in 1920 tussen Polen en Sovjet-Rusland, werd de kleine Stepan aan de verpoolsing van het onderwijs onderworpen. Als elfjarige scholier kreeg hij regelmatig slaag omdat hij in zijn schoolschriften de Oekraïense drietand tekende.

Aan de universiteit van Lemberg/Lviv, waar slechts een beperkt aantal Oekraïners en Joden was toegelaten, werd Bandera meteen zeer bedrijvig in de geheime Bond der Oekraïens-Nationale Jeugd. Als student-landbouwingenieur was hij meer geïnteresseerd in politiek dan in agricultuur. Als actief lid van de in 1929 opgerichte en dadelijk verboden Organisatie van Oekraïense Nationalisten (OUN) werd hij regelmatig door de Poolse politie opgepakt en hardhandig ondervraagd. Hij liet echter niets los. In het Duitse Danzig had hij een geheime cursus “ondergrondse activiteiten” gevolgd.

Bandera was in 1934 direct betrokken bij de aanslag op de Poolse minister van Binnenlandse Zaken, die bekend stond omwille van zijn wreed beleid jegens de Oekraïners. Door verraad kwam Bandera’s betrokkenheid aan het licht. Hij gaf echter geen krimp, zelfs niet na folteringen. Op het proces in Warschau werd hij veroordeeld tot de doodstraf, daarna omgezet tot levenslang. Na de Poolse capitulatie (1939) werd Stepan Bandera vrijgelaten.

De radicale Bandera bepleitte een samenwerking tussen de OUN en de Duitsers, om de Sovjets uit Oekraïne te verjagen. De gematigden wilden in alles hun zelfstandigheid behouden. Dus aanvankelijk was Bandera een collaborateur die samen met de meerderheid van zijn aanhangers met de Duitsers tegen Sovjet-partizanen en rode landgenoten streed. Ook was de OUN verantwoordelijk voor het vermoorden van duizenden Polen en Joden. Aan de keerzijde werden onder andere in de gevangenis van Lemberg/Lviv, door de Sovjets bij hun vertrek honderden Oekraïense gevangenen afgeslacht.

Postzegel ter ere van de honderdste verjaardag van Bandera.

Waar Bandera en zijn kameraden dachten dat de Duitsers een zelfstandige Oekraïense staat zouden dulden, kwamen ze van een kale reis thuis. In september 1941 maakten de Duitsers duidelijk dat Oekraïne een zuiver Duits wingewest of kolonie zou worden. Bandera en volgelingen werden aangehouden en naar het concentratiekamp Sachsenhausen overgebracht, waar hij als prominente gevangene weliswaar een voorkeurbehandeling kreeg. Tijdens de oorlogsjaren vermoordden de Polen twee van Bandera’s broers en de Sovjets zijn vader en nog een broer. Zijn zussen werden naar Siberië gedeporteerd.

Na de capitulatie van Duitsland werd Stepan Bandera in 1945 door de Amerikanen geïnterneerd. Gelukkig voor hem werd hij niet aan de Sovjet-Unie of Polen uitgeleverd. Inmiddels waren de spanningen tussen de voormalige geallieerden gestegen en de Amerikanen wisten dat er nog steeds in de Oekraïne gevochten werd. Bandera, zo redeneerden ze, was een bruikbaar mannetje. Hij verleende graag zijn medewerking en kreeg een persoonlijke lijfwacht. Ondanks alle voorzorgen werd hij op 15 oktober 1959 in München, waar hij met zijn gezin woonde, door een KGB-agent vermoord met een gifkogel.

Meer over hem in het recente werk van Pieter Jan Verstraete, Dwarsliggers (2022).

1905   Albert Einstein stuurt het artikel Zur Elektrodynamik bewegter Körper in, waarin hij de speciale relativiteitstheorie introduceert.

Herman Coster (1865-1899)

1865   Geboorte in Alkmaar (Noord-Holland) van Herman Coster, advocaat, Heel-Nederlander, actief in Vlaanderen en nog meer in Zuid-Afrika waar hij het ‘Hollanderkorps’ leidde, een vrijwilligerseenheid die met de Boeren tegen de Engelsen vocht. Coster werd gedood tijdens de slag bij Elandslaagte waarbij nog acht vrijwilligers sneuvelden. Hun namen stonden op een monument ter plaatse, dat in 2014 werd verwoest.

930   Overlijden in Sint-Amands van Hukbald (840-930), geschiedschrijver, dichter en vooral bekend als de grootste muziekgeleerde uit de middeleeuwen.

54   Dietmar (Indutiomar), aanvoerder van de Trevieren, en Amerik (Ambiorix), hoofd van de Eburonen, verenigen zich in de strijd tegen de Romeinse bezetters.