30 oktober. Historische dag: paniek in Amerika door het hoorspel War of the Worlds

2013   Overlijden in Bertem van Clem de Ridder (93), Vlaams voorman, organisator, componist en schrijver. Zie Vandaag van 30 oktober 2022.

1975   Prins Juan Carlos wordt koning van Spanje nadat dictator Francisco Franco toegeeft dat hij te ziek is om verder te kunnen regeren. Juan Carlos’ koningschap eindigt in een sfeer van belangenvermenging en corruptie die door zijn aftreden in 2014 niet wordt gestopt.

1973   Bij Istanboel wordt de brug over de Bosporus geopend die Europa en Azië verbindt.

Margherita Sarfatti (1880-1961)

1961   Overlijden in Cavallasca bij het Comomeer van Margherita Sarfatti (81), Italiaanse journaliste en kunstcritica van Joodse afkomst. Zij was adviseur van de Partito Nazionale Fascista en hoofdredacteur van Gerarchia, het ideologische kaderblad van de partij.

1961   De Sovjet-Unie doet om 11u32 een nucleaire test: een waterstofbom van 50 megaton wordt tot ontploffen gebracht boven Nova Zembla en veroorzaakt de grootste explosie aller tijden (de ‘Tsar Bomba’). De ontploffing is zichtbaar en voelbaar tot in Finland.

1944   Overlijden in Camoël (Bretagne) van de Franse componist Paul Ladmirault (66). Als oud-leerling van Gabriel Fauré schreef hij op zestienjarige leeftijd zijn eerste opera (Gilles de Rais). Nadat hij Bretoens heeft geleerd, wordt hij toegelaten als bard in de Gorsedd van Bretagne, een vereniging van Keltisch geïnspireerde musici. In 1910 sticht hij een vereniging van Bretonse componisten (Les Huit). In de jaren 1920 wordt hij lid van de Bretonse Nationale Partij (BNP).

1934   Het radio-hoorspel War of the Worlds (van H.G. Wells), geregisseerd door de later beroemde acteur en regisseur Orson Welles, wordt uitgezonden door de grote zender CBS. Het veroorzaakt flinke paniek onder Amerikaanse luisteraars. Voor mensen die vanaf het begin luisterden is het duidelijk een gespeelde en fictieve uitzending, maar luisteraars die echter van een ander ook landelijk radiostation overschakelden komen tot hun verbijstering terecht in een nieuwsuitzending over een invasie uit Mars. Tijdens de uitzending wordt tot drie keer toe verteld dat het een hoorspel betreft, maar de verslagen en geluiden van een inval van verschrikkelijke wezens zijn voor toevallige luisteraars zeer realistisch. Sommige luisteraars rennen de straat op, andere vluchten een kerk in of doen wanhopige pogingen familieleden te bereiken. Het aantal paniekelingen is relatief klein maar wijd verspreid over het hele land.

1934   Als Herman Vos in 1932 niet herkozen wordt als volksvertegenwoordiger en bij de stichting van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) overloopt naar de Belgische Werkliedenpartij (BWP) verkeert de Vlaams-nationale krant De Schelde in een totale crisis. Vos was immers de hoofdredacteur van het blad. Achter de schermen wordt een strijd gevoerd tussen de leiding van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) en de gewezen voorzitter van de Frontpartij Herman van Puymbrouck om de krant in handen te krijgen. Van Puymbrouck wint het pleit door zich te verbinden tot een inbreng van 200 000 frank in de noodlijdende krant. Als erkenning wordt hij de nieuwe hoofdredacteur. In het begin probeert hij geit en kool te sparen met een koers tussen het VNV en de Antwerpse Frontpartij in. Vanaf de zomer van 1934 zwenk hij duidelijk in de richting van het VNV. Op 30 oktober 1934 erkent Van Puymbrouck uiteindelijk het gezag van VNV-leider Staf de Clercq.

1918   De Raad van Vlaanderen, het centrale orgaan van het activisme, richt op zijn vergadering van 30 oktober 1918 het Vlaams Comité op. Het zou in het algemeen de Vlaamse belangen in het buitenland moeten behartigen en in het bijzonder bij de vredesbesprekingen tussen Duitsland en de geallieerden in Parijs. Zoals te verwachten werden de afgevaardigden van het Vlaams Comité niet gehoord.

Wikimedia Commons/Marion Goldsteijn

Monument voor de liefde

1899   Geboorte in Saratov aan de Wolga (Rusland) van Nadjezjda Mandelstam, geboren als Nadjezjda Jakovlevna Chazina, Russisch dissidente schrijfster. Ze studeert kunstgeschiedenis en trouwt in 1921 met Osip Mandelstam. Osip werd in 1934 gearresteerd en samen met Nadjezjda verbannen vanwege een epigram met een voor Stalin beledigende inhoud. Na Osips tweede aanhouding en overlijden in een doorvoerkamp in 1938 leidt Nadjezjda een zwervend bestaan om arrestatie te voorkomen. Regelmatig verandert ze van adres en van baan. Ze ziet het als haar levenstaak de poëzie van Osip te bewaren voor het nageslacht. Ze leert daarvoor het oeuvre van haar man uit haar hoofd.

Na Stalins dood kan Mandelstam terugkeren naar Moskou en publiceert ze haar memoires. Die geven een inzicht in de levenswijze van dissidente burgers in de Sovjet-Unie. Iedereen kon een verklikker zijn of worden. Iedereen die het regime onwelgevallig was kon worden veroordeeld. Een leven in volstrekte anonimiteit, of zoals Mandelstam zegt, ‘door zo stil te zijn als water en zo kort als gras’, was de beste mogelijkheid om te overleven.

In de Nadjezjda Mandelstamstraat in Amsterdam staat het bronzen gedenkbeeld Monument voor de liefde voor Nadjezjda en Osip Mandelstam, gemaakt door Hanneke de Munck.

Paul Valéry (1871-1945)

1871   Geboorte in Sète (Occitanië) van de Franse schrijver, dichter en filosoof Paul Valéry als zoon van een Corsicaanse vader en een Genuese moeder. Hij begint in 1889 rechten te studeren in Montpellier, waar hij in contact komt met André Gide en Stéphane Mallarmé. Na een existentiële crisis besluit hij in oktober 1892 zich te volledig te wijden aan het ‘leven van de geest’ en aan het schrijven. Hij verhuist in 1894 naar Parijs, waar hij allerlei literaire kringen en salons bezoekt. Vanaf 1918 publiceert hij grote gedichten, waaronder het beroemde Cimetière marin en de bundel Charmes. Deze werken bezorgen hem enorme bekendheid en hij wordt officieel beschouwd als een ‘nationale dichter’. Maar hij is niet voldaan met poëzie. Zijn reflecties over de Europese beschaving zijn van grote diepgang en weerspiegelen een opmerkelijk gevoel van anticipatie. Hij beschouwt zichzelf ook meer als denker dan als filosoof.

De Eerste Wereldoorlog is net voorbij wanneer Valéry in augustus 1919 La crise de l’esprit publiceert, een duizelingwekkende balans. Na vier jaar van chaos en verwoesting, 18 miljoen doden later, denkt de Europese beschaving na over de krankzinnige afgrond waarin zij is gezonken. Een destructieve waanzin heeft bezitgenomen van de geest, de vangrails zijn weggeblazen als stro: ‘Wij, beschavingen weten nu dat we sterfelijk zijn’. Het optimisme van de triomfantelijke rede maakt plaats voor nuchterheid en twijfel: ‘De schommelingen van het schip waren zo sterk dat de best opgehangen lampen uiteindelijk omvielen’. Hij wordt zeer gerespecteerd en wordt met onderscheidingen overladen. Hij overlijdt in 1945 op de leeftijd van 73 en krijgt een staatsbegrafenis.

1465   Ondertekening van het Verdrag van Saint-Maur des Fossés, waarmee Lodewijk XI, belegerd in Parijs, de onafhankelijkheid van Bretagne erkent.

475   Romulus Augustulus wordt gekroond als laatste keizer van het West-Romeinse Rijk.