4 september. Net binnen: Charles de Broqueville overleden, de funeste oorlogspremier

2006   De Koninklijke Bibliotheek, de nationale bibliotheek van Nederland in Den Haag, start met een onderzoeksproject voor het archiveren van Nederlandse websites. Het doel van het project is het ontwikkelen van een methode om Nederlandse websites te archiveren en voor altijd toegankelijk te houden. Het elektronisch depot van de Koninklijke Bibliotheek vormt de basis voor dit project.

Jean Rostand (1894-1977)

1977   Overlijden in Ville-d’Avray, nabij Parijs, van de Franse bioloog Jean Rostand (82), lid van de Académie française. Een van zijn eerste publieke stellingnamen was de ondertekening van de Oproep aan het geweten die de schrijver Victor Margueritte publiceert in de Parijse krant Ere nouvelle. Daarin wordt opgeroepen tot Frans-Duitse verzoening. De tekst, die de clausules van het Verdrag van Versailles en de stelling dat Duitsland schuldig is aan het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog aan de kaak stelt, is onder meer ondertekend door Henri Barbusse, Paul Reboux, Jules Romains, Georges Courteline, Georges Duhamel, Lucien Daudet, Francis Delaisi, Marc Sangnier en Charles Gide.

Eén van Rostands bekende uitspraken: ‘De wetenschap heeft ons tot goden gemaakt, nog voordat we het verdienden mensen te zijn’.

1940   Overlijden in Brussel van graaf Charles de Broqueville (79), katholiek politicus, volksvertegenwoordiger van 1892 tot 1919, senator van 1919 tot 1936, verscheidene malen minister en van 1911 tot 1918 premier van België. Onder zijn impuls komt, na lange parlementaire discussie, de wet op het taalgebruik in het leger tot stand. Die zogenaamde Wet de Broqueville verschijnt op 31 juli 1913 in het Belgisch Staatsblad. De Vlamingen blijven op hun honger. Wel worden de officieren verplicht de opleiding van Vlaamse rekruten in het Nederlands te verstrekken, maar de bevelen zullen zoals voorheen uitsluitend in het Frans worden gegeven.

Een amendement dat de officieren wou verplichten in al hun betrekkingen met de manschappen de taal van deze laatsten te gebruiken, wordt op aandringen van premier Charles de Broqueville ingetrokken. En zeggen dat de man geboren en getogen was in het Kempense Postel (Mol). Een ander amendement van Vlaamsgezinde volksvertegenwoordigers dat ertoe strekt Vlaamse en Waalse afdelingen in het leger op te richten, wordt door De Broqueville en zijn regering kordaat afgewezen. Hij verbindt er zelfs de vertrouwenskwestie aan. Het Vlaamse amendement wordt met 91 tegen 55 stemmen verworpen. Een tweede nederlaag voor de Vlamingen.

Deze feiten maken de taalwantoestanden in het Belgisch leger bij het begin van de Eerste Wereldoorlog begrijpelijk en liggen aan de basis van de Frontbeweging. De Broqueville zelf is in 1914 met zijn regering naar Frankrijk uitgeweken. Tijdens de crisisjaren wordt hij voor een tweede keer premier (1932-1934), maar ook dat was allesbehalve een succes. Zijn regering blijkt gewoon tegen haar taak niet opgewassen, ondanks de volmachten waarover zij beschikt, en neemt na twee jaar ontslag.

Robert Poulet (1893-1989)

1893   Geboorte in Luik van de Waalse journalist, schrijver en literair criticus Robert Poulet. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is hij werkzaam in de collaborerende pers. Hij onderhoudt ook zeer regelmatige contacten met de secretaris van koning Leopold III, graaf Robert Capelle. Poulet is overtuigd dat Capelle zijn journalistieke optreden goedkeurt en dat hij hierbij de spreekbuis van de koning is. In 1943 breekt hij met de collaboratie nadat hem verhinderd wordt een stuk te publiceren dat gericht is tegen de collaboratiepolitiek van Léon Degrelle.

Na de bevrijding krijgt Poulet de doodstraf. Na gratieverlening en zijn vrijlating in 1951 vestigt hij zich in Frankrijk. Hij neemt zijn journalistieke en literaire bezigheden weer op. Van Belgisch nationalisme evolueert hij naar een rechts anarchisme. Poulet heeft steeds volgehouden dat hij tijdens de oorlogsjaren handelde met instemming van het Hof. Hij hoopt – tevergeefs – op eerherstel. Hij schrijft hiervoor een brief naar koning Boudewijn en schakelt Manu Ruys, hoofdredacteur van De Standaard, in als bemiddelaar. Allemaal zonder resultaat.

Ondanks zijn belgicisme en gerichtheid op de Franstalige wereld was Robert Poulet goed bevriend met onder meer Karel Dillen, die in de jaren 1980 een aantal voordrachten over hem hield. Ook striptekenaar Hergé was een vriend. Robert Poulet overlijdt in 1989 op de leeftijd van 96.

1891   De taalwet Coremans-Lejeune treedt in werking. Hij regelt het taalgebruik voor de Hoven van Beroep van Brussel en Luik. Wat in 1873 nog aan Edward Cormans (1835-1910) was geweigerd, wordt nu toegestaan: indien het vonnis in eerste aanleg in het Nederlands was opgesteld, dan moet het bij de twee genoemde Beroepshoven ook in het Nederlands worden afgehandeld.

De impact hiervan was veel groter dan men zou vermoeden, omdat België toen (en tot 1975) slechts drie Hoven van Beroep had, namelijk te Gent (West- en Oost-Vlaanderen, zoals nu), te Brussel (provincies Antwerpen, Brabant en Henegouwen) en te Luik (provincies Limburg, Luik, Luxemburg en Namen).

1830   De geboren Fransman Charles Latour Rogier trekt bij de eerste straatrellen in Brussel met 300 gewapende Luikenaars naar Brussel en bezet er het stadhuis. Daar wordt de Franse vlag gehesen.

Staatsgreep van 18 Fructidor, jaar V (4 september 1797). Gravure van Berthault

1797   In Frankrijk – waarvan wij toen ongevraagd deel uitmaakten – vindt de staatsgreep van 18 Fructidor plaats. Die aanduiding volgens de Franse republikeinse kalender van het jaar V komt overeen met 4 september 1797. Dit was een coup in Parijs door leden van de Directoire, de regering van de Eerste Republiek, met steun van het Franse leger. De staatsgreep werd uitgelokt door de uitslag van de maanden eerder gehouden verkiezingen, waarbij de meerderheid van de zetels in het Corps législatif (wetgevende vergadering) aan gematigde of royalistische kandidaten was toegewezen. De jakobijnen vrezen voor een mogelijk herstel van de monarchie en een terugkeer naar het Ancien Régime. Drie van de vijf leden van het Directoire, gesteund door minister van Buitenlandse Zaken Talleyrand, voeren de staatsgreep uit die selectief de ongewenste verkiezingsuitslag van 42 departementen nietig verklaart. Bij ons wordt alleen de uitslag voor het departement van de Twee-Neten (provincie Antwerpen) vernietigd.

1587   In Frankfurt am Main (Hessen) publiceert drukker Johann Spies, zonder vermelding van een auteursnaam, een Volksbuch getiteld Geschiedenis van dokter Johann Faust, de zeer beroemde tovenaar en magiër. De legende van Faust zal in de kortste keren de landen en de eeuwen doorkruisen en zowel Goethe als Christopher Marlowe inspireren, maar ook Frank Wedekind, Michel de Ghelderode, Michail Boulgakov, Paul Valéry, Charles Gounod, Thomas Mann en Fernando Pessoa. Er is weinig bekend over de echte Faust, behalve dat hij magie en geneeskunde studeerde aan de Universiteit van Krakau en rond 1540 stierf in Staufen in Breisgau. Philipp von Huten deed een beroep op zijn kundigheden als waarzegger voordat hij zijn expeditie naar Venezuela ondernam, en afgezanten van Karel V raadpleegden hem over de uitkomst van de oorlog met Frans I.