5 mei. Net binnen: Jacob Kats geboren, flamingant met adembenemend leven, socialist op zijn manier

1992   De Krim roept zijn onafhankelijkheid uit. Bij gebrek aan erkenning door de Russische president, Boris Jeltsin, moet de Krim zich tevredenstellen met een autonoom statuut dat onder meer bepaalt dat Russisch en Oekraïens de officiële talen zijn. Sebastopol komt onder een apart statuut in Oekraïne. Het havenarsenaal van de stad blijft aan Rusland, dat er zijn militair-strategische Zwarte Zee-vloot onderhoudt: 300 schepen en 62 000 matrozen.

Mark Tralbaut (1902-1976)

1976   Overlijden in Antwerpen van Mark Tralbaut (74), een uiterst veelzijdige figuur uit het Vlaamse cultuurleven. Hij wordt doctor in de kunstgeschiedenis en oudheidkunde, gespecialiseerd in het leven en werk van Vincent van Gogh, bariton aan de Koninklijke Vlaamse Opera te Antwerpen en activist tijdens de Eerste Wereldoorlog, waardoor hij in de gevangenis terechtkomt. Via de linksradicale Clarté-groep wordt hij van 1919 tot 1934 redacteur bij de socialistische krant De Volksgazet.

Tijdens een verblijf in New York doet Tralbaut inspiratie op bij de Amerikaanse tabloid-pers. In die lijn geeft hij vorm aan het onafhankelijke Vlaamse dagblad De Dag, waarvan hij in 1934 hoofdredacteur is. Na een conflict met uitgever Antoon van Opstraet werd Tralbaut eind 1936 gewoon redacteur.

In de Tweede Wereldoorlog is Tralbaut adjunct-conservator van het Museum voor Kunst en Geschiedenis te Brussel. In 1947 neemt hij de verdediging op zich van Felix Timmermans met zijn boek Zo was de Fé. Tussen 1955 en 1958 werd Tralbaut conservator bij het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag.

In 1959 schrijft hij voor de Koninklijke Nederlandse Schouwburg in Antwerpen het toneelstuk In de schaduw van de raven, dat weer over Vincent van Gogh handelt. In dit stuk wordt een rol gespeeld door de Vlaams actrice Martha de Wachter (1919-2016), de vrouw van Mark Tralbaut.

1872   De liberale regering schaft de ‘verregaande’ controle op naamloze vennootschappen af.

1850   Oprichting van de Nationale Bank als emissiebank die het geld- en kredietvolume in België beheerst. Het wordt een hybride NV met private deelneming in het kapitaal en tegelijk een staatsinstelling.

Kleurenprent van de eerste treinrit door Armand Heins (1885)

1835   Ingebruikname van de lijn Mechelen-Brussel, de eerste spoorverbinding op het Europese continent.

1804   Geboorte in Antwerpen van Jacob Kats, Vlaams socialist en Heel-Nederlander. Kats behoort, zoals onder meer Frans Bilen en Emiel Moyson (Emiel Trossaert), tot de strekking binnen het vroege socialisme die democratische overtuiging, Vlaamsgezindheid en antiklerikalisme vervlecht. De Vlaamse Beweging beschouwt Kats als even onontbeerlijk voor de ontvoogding van de Vlaamse arbeiders als de syndicale en politieke beweging. Kats is revolutionair, maar tegenstander van geweld.

Kats moest vanaf zijn zesde gaan werken in een weverij. In 1819, ten tijde van het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden, verhuist het gezin naar Brussel. Hij volgt gratis avondonderwijs in Brussel, in een van de 1500 openbare scholen die Willem I heeft opgericht en verwerft daar in 1827 het diploma van gemeenteonderwijzer. Hij trouwt met zijn geliefde Johanna-Theresia ‘Jo’ Dehou. In 1831 worden hun de eerste twee kinderen geboren, de eersten van zes.

Maar dan: in 1831, één jaar na de afscheiding, schaft België de openbare scholen van Willem I af. En hun diploma’s worden ongeldig verklaard! Voor Kats zit er niets anders op dan opnieuw wever te worden. Dat is meteen het begin van zijn sociaal engagement. Kats’ sticht de Maetschappij der Verbroedering, zowel een discussie- als toneelgroep, voor mannen én vrouwen. Hij schrijft stukken waarmee hij zijn ideeën kan verspreiden. In 1835 wordt hij hoofdredacteur van Uylenspiegel, een satirisch blad, en in 1836 uitgever-hoofdredacteur van Den Waren Volksvriend, waarin hij zich als hevig Vlaamsgezind polemist ontpopt.

In augustus 1836 organiseert hij zijn eerste Vlaamse meeting, in de Marollen in Brussel, gevolgd door meetings in talrijke andere steden. Kats wordt in de gaten gehouden en tegengewerkt door de Belgische overheid. Minister de Theux de Meylandt stelt de theatercensuur in, gericht tegen De Verbroedering. In september 1836 komt Kats achter de tralies na een incident uitgelokt tijdens een meeting.

De overheid zet stelselmatig provocateurs in om de meetings te verstoren. In december 1838, bij zijn meeting in De Rede, het café van zijn broer Christiaan, vernielen toegestuurde relschoppers de herberg. Jacob kan ontsnappen, Christiaan wordt zwaar toegetakeld.

Vanaf 1838 pleit hij voor taalgelijkheid en voor een Nederlandstalige administratie in Vlaanderen. Hij is in Brussel een van de belangrijkste promotoren van het Vlaamse theater en de Vlaamse cultuur in het algemeen. In maart 1839 wordt Kats opnieuw aangehouden, wegens ‘opruiende taal’: ‘Onder het vorige gouvernement [van Willem I – nvda] schreeuwden de Walen moord en brand omdat zy in hunnen administratiën en tribunalen de Nederduytsche tael moesten spreken, hetwelk hunnen moedertael niet was; maer is het minder onregt dat er nu in de administratiën en tribunalen der Vlaamsche provinciën Fransch gesproken wordt?’ In mei 1839 wordt hij vrijgesproken.

In februari 1840 houdt Den Volksvriend op te bestaan wegens inbreuk op de nieuwe wet van het zegelrecht. Kats moet 3600 frank boete, dat is 6 jaarlonen van een wever. In juni 1840 dienst een politiecommissaris klacht in tegen Kats wegens ‘lasterlijke aantijgingen’. Na zijn veroordeling tot 6 maanden gevangenis wordt Den Volksvriend failliet verklaard. Honderden aanhangers brengen Kats in stoet naar de gevangenis. Nadien komt het tijdens een meeting in de Hoogstraat tot zware rellen. Een politiecommissaris komt om het leven.

Weer vrij stopt Kats tijdelijk met zijn meetings, maar publiceert verder, onder meer volksalmanakken (1842, 1843, 1844, 1845) en bijdragen in Den Waerzegger, Staet- en letterkundig volksblad (1842-1843). In 1845 herbegint hij met meetings, toneelvoorstellingen en cursussen door zijn Societeyt voor het Volksonderwijs. Hij krijgt er bezoek van onder anderen Michail Bakoenin, Karl Marx en Friedrich Engels.

In september 1850 neemt Kats deel aan het Tweede Nederlandsch Letterkundig Kongres, in Amsterdam. Hij pleit er voor ‘de verbroedering tussen Zuid- en Noord-Nederlanders, door de opwaardering en de bloei van een Nederlandse taal voor alle Nederland-bewoners’.

Kats richt het Tooneel der Volksbeschaving op, dat twee à driemaal per week voorstellingen geeft in het bouwvallige Parktheater (Warandepark). Voor elke voorstelling worden 100 gratis tickets verdeeld in de Marollen. Hij fungeert als regisseur en acteur, met de piepjonge Peter Benoit als componist en dirigent. In 1858 verenigt dit gezelschap zich met zes andere kringen in het Vlaemsch Tooneelverbond. Onmiddellijk draait de Brusselse gemeenteraad de subsidiekraan dicht. Na 67 voorstellingen is het toneelverbond failliet. Dan geeft het Stadsbestuur het Parktheater gratis in concessie aan een Fransman en investeert 23 000 frank in de renovatie.

In 1865 overlijdt Jo, de vrouw van Kats. In 1872 verrast hij iedereen met een theoretisch geschrift, Werk en kapitaal. Het is een afscheid van klassenstrijd, ten voordele van een solidaristisch samenwerkingsmodel met corporatistische trekken. Kats wil werk en kapitaal op elkaar afstemmen door van elk bedrijf een associatie te maken, waarin eigenaars en werklieden zich vrijwillig verenigen. De eersten geven het nodige geld en gereedschap, de tweeden verrichten het nodige werk. De winst van elke associatie wordt gelijk verdeeld tussen alle leden.

Jacob Kats overlijdt in 1886 op de leeftijd van 81.