5 september. Historische dag: sociaaldemocraten en communisten gaan elk huns weegs

1987   In Amsterdam wordt het eerste homomonument onthuld ter herdenking van de vervolging van homoseksuelen in de Tweede Wereldoorlog. Het monument heeft de vorm van driehoeken, het teken dat homo’s moesten dragen in de concentratiekampen. In een van de stenen staat een dichtregel: ‘Naar vriendschap zulk een mateloos verlangen’, uit het gedicht Aan eenen jongen visscher van de Nederlandse auteur Jacob Israël de Haan.

1975   Een moordaanslag op de Amerikaanse president Gerald Ford mislukt. Een volgelinge van de sekteleider Charles Manson slaagt erin een wapen op zijn buik te richten. Zeventien dagen later werd een tweede aanslag verijdeld.

1944   België, Nederland en Luxemburg tekenen – nog tijdens de oorlog – het Benelux-verdrag. Op 1 januari 1948 gaat de Benelux van start in de vorm van een douane-unie. Daarna volgt de oprichting van de Benelux Economische Unie op 1 november 1960, een mijlpaal in de geschiedenis van de toenadering van België en Nederland na het uiteenvallen van het Verenigd Koninkrijk in 1830. Zie Vandaag van 5 september 2022.

1944   Bij Koninklijk Besluit worden de Binnenlandse Strijdkrachten opgericht, een Nederlandse illegale organisatie die het verzet tegen de Duitse bezetting coördineert. De tegenstrijdigheid tussen ‘KB’ en ‘illegaal’ is evident. De BS worden gevormd uit drie paramilitaire weerstandsgroeperingen: de Ordedienst, de Landelijke Knokploegen en de Raad van Verzet. De aanduiding ‘illegaal’ vervalt voor die onderdelen van de BS die kort voor en na de bevrijding binnen het kader van de geallieerde oorlogsvoering tot reguliere bataljons worden omgevormd.

1915   Begin van de Zimmerwaldconferentie, in het Zwitserse dorpje met die naam. Op deze conferentie komt een einde van de samenwerking tussen socialisten van de reformistische vleugel (sociaaldemocraten) en de communisten. Aan deze conferentie nemen 38 afgevaardigden deel, uit onder meer Rusland, Polen, Italië, Zwitserland, Bulgarije, Roemenië, Duitsland, België, Nederland, Zweden, Noorwegen en Frankrijk. Uit Nederland is onder meer Anton Pannekoek en Henriette Roland Holst aanwezig, uit België Emile Vandervelde. Aan de vooravond van de conferentie organiseert Lenin een groep socialistische internationalisten, de zogenaamde ‘Linkse Zimmerwaldisten’, als teken van protest tegen de ‘centristische’ houding van de meerderheid van de conferentie geleid door de Zwitserse vakbondsman Robert Grimm. De conferentie was de eerste uit een reeks van drie, gevolgd door de Kientalconferentie en de Stockholmconferentie.

1857   Jan van Rijswijck begint zijn krantDe Grondwetuit te geven. Hij verdedigt de stelling dat ‘verlicht katholiek’ en ‘bedaard liberaal’ nagenoeg synoniemen zijn.

Het blad wil de liberale partij verzoenen met de Vlaamse Beweging en haar afhouden van een strijd tegen de katholieke kerk. Het breekt in februari 1860 met de eerste minister, de als Fransman geboren Charles Latour Rogier, als die verklaart dat er geen Vlaamse grieven meer bestaan. Daarna weigert De Grondwet nog langer de liberale kiesvereniging te volgen.

Ook door zijn fel antimilitarisme wordt Van Rijswijck in en buiten zijn krant de belangrijkste wegbereider van de Meetingpartij. Maar tussen mei en augustus 1864 breken de krant en haar hoofdredacteur met de Meetingpartij: die was niet antimilitaristisch genoeg en te klerikaal. Bij gebrek aan financiële ondersteuning staakt Van Rijswijck op 4 februari 1865 zijn blad.

1815   Koning Willem I van de Verenigde Nederlanden wordt in Gent triomfantelijk ingehaald. Die band met Gent zal blijven. In 2018 werd in Gent nog een standbeeld voor hem opgericht. De voltallige gemeenteraad steunde zonder uitzondering dit initiatief.

Prins Maurice de Broglie, bisschop van Gent (1766-1821)

1798   Nadat de Zuidelijke Nederlanden in 1795 door Frankrijk werden geannexeerd, wordt hier nu ook de algemene dienstplicht ingevoerd. Door de Franse Wet van 5 september 1798 (19 Fructidor VI) worden alle jongemannen tussen 20 en 25 jaar opgenomen in het Franse leger. Vele duizenden zullen sneuvelen in Napoleons Ruslandveldtocht.

1766   Geboorte in Eure (Normandië) van de Franse prins Maurice de Broglie, zoon van veldmaarschalk Victoir de Broglie. In 1807 wordt hij benoemd tot bisschop van Gent. Zijn verdere leven is er een van voortdurende strijd tegen het Nederlands en vanaf 1815 tegen koning Willem I. Hij pleit openlijk voor een nieuwe annexatie van onze gewesten bij Frankrijk. In 1817 vlucht hij naar Parijs. Hij overlijdt in 1821 op de leeftijd van 54. De Broglie is een van de wegbereiders van de Belgische afscheiding.

Pieter de Carpentier (1588-1659)

1659   Overlijden in Amsterdam van Pieter de Carpentier (73), in Antwerpen geboren gouverneur-generaal van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). De Golf van Carpentaria, aan de noordkust van Australië, is in 1623 naar hem vernoemd.

Het gezin van Pieter de Carpentier vertrekt vrij snel na zijn geboorte in Antwerpen richting het noorden. Hij studeert in Leiden en in oktober 1615 treedt hij in dienst van de VOC. Op 23 januari 1616 vertrekt hij als opperkoopman aan boord van De Trouw richting Java, waar hij op 19 oktober in Bantam aankomt.

De Carpentier geniet al meteen het vertrouwen van de toenmalige gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen. Wanneer Coen in 1619 een nieuwe Raad van Indië samenstelt, wordt De Carpentier de belangrijkste man. Het volgende jaar wordt hij directeur-generaal. Samen met Coen bestormt hij Jakarta en sticht er Batavia. Op 1 februari 1623 neemt hij als gouverneur-generaal het bewind van Coen over.

De Carpentier zet het beleid van zijn voorganger voort, maar met meer tact. Zijn verdiensten liggen vooral in het creëren van goede verhoudingen met de inheemse vorsten. Hij laat een eerste school bouwen en begint met de bouw van een nieuw stadhuis. In oktober 1627 draagt hij het bewind weer over aan Coen en keert terug naar de Nederlanden als admiraal van de retourvloot. Hij vertrekt op 10 november 1627 met vijf schepen naar Middelburg (Zeeland), waar hij op 4 juni 1628 aankomt.

In 1628 wordt hij aangesteld als bewindvoerder van de Amsterdamse kamer van de VOC. In 1629 en 1632 werd hij naar Engeland gezonden om de belangen van de VOC en de Staten-Generaal te behartigen. In 1634 keerde hij terug naar Amsterdam. Een verzoek om nogmaals naar Indië te gaan, wijst hij van de hand.

De Carpentier is uitbundig geëerd, onder meer met een gouden ereketting met medaille, en ook fors financieel beloond. Hij wordt bewindhebber bij de Heren XVII, het centrale bestuur van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) en betrekt een nieuwe woning in de Nieuwe Doelenstraat. Hij overlijdt op 5 september 1659 te Amsterdam en wordt begraven in de Westerkerk naast zijn vrouw, de Zeeuwse Maria Ravenel.

Hertog Hendrik I de Strijdvaardige (1160-1235)

1235   Overlijden in Keulen van Hendrik I de Strijdvaardige (60), hertog van Brabant en Neder-Lotharingen, zoon van hertog Godfried III en Margaretha van Limburg. Hij was ook graaf van Leuven en markies (markgraaf) van Antwerpen.