Anima 2022: Deense animatiedocumentaire ‘Flee’ bekoort jury en publiek

Vorige week, van 25 februari tot en met 6 maart, vond voor de 41^ste keer Brussels internationale animatiefilmfestival Anima plaats. Van vier animatiefilmmakers werden de producties bekroond. Flee, van Jonas Poher Rasmussen, viel twee keer in de prijzen.

In animatie gemaakte documentaire

Op het jongste Film Fest Gent stelde ik aan Ari Folman — de Israëlische cineast die sedert Waltz with Bashir (2008) beschouwd wordt als de ‘vader’ van de in animatie gemaakte documentaire — de vraag welke films van zijn navolgers hij als de beste in het nieuwe genre beschouwt. Zijn antwoord: ‘Flee.’

De prent van de Deen Jonas Poher Rasmussen over een jongen die in de jaren 90 Afghanistan ontvlucht, won al de hoofdprijs op het toonaangevende animatiefilmfestival van Annecy, kreeg twee European Film Awards en drie Oscarnominaties: voor beste animatiefilm, beste documentaire en beste buitenlandse film (het verdict valt op 27 maart).

Geen wonder dat Flee ook gedoodverfd was om te zegevieren op het 41^ste Brusselse animatiefilmfestival Anima. Zondag 6 maart kreeg de film daar inderdaad de Prijs van de Jury, plus de Publieksprijs. Absoluut verdiend, maar opvallend daarbij was wel dat er op het festival nog een paar sterke lange animatiefilms over vluchtelingen en migratie in competitie waren, waarover meteen meer. Onnodig te zeggen dat met de Russische inval in Oekraïne het thema helaas actueel blijft.

Flee: reconstructie van een ongelooflijke zwerftocht

Flee is een erg persoonlijke film. De Deense cineast Jonas Poher Rasmussen wist zijn vroegere schoolvriend, die hij nu de schuilnaam ‘Amin Nawabi’ geeft, ervan te overtuigen voor het eerst zijn vluchtelingenverleden in detail aan hem te vertellen. De beginbeelden tonen dan ook de eerste (gefilmde) gesprekken tussen de twee.

Rasmussen gaat grondig en stapsgewijs te werk. Hij peilt eerst naar Amins herinneringen als kind in Kaboel: een vlieger oplaten, opkijken naar zijn grotere broer en ook al eens de rokken van zijn zusjes aantrekken. Tot het gezin halsoverkop moet vluchten voor de aan de macht gekomen moedjahedien. Als Amin uiteindelijk in zijn eentje als ‘weeskind uit Afghanistan’ in Kopenhagen arriveert en er asiel krijgt, is daar een ongelooflijke zwerftocht vol gevaren en tegenslagen aan voorafgegaan.

De mensensmokkelaar had de jongen op het hart gedrukt zeker niet te zeggen dat hij nog familie had, want dan zou hij naar Afghanistan worden teruggestuurd. Jarenlang kwam Amin niet naar buiten met zijn eigen geschiedenis en bleef hij zitten met een onverwerkt vluchttrauma. Hij laat zijn loopbaan als academicus voorgaan op alle andere dingen. Tot hij beseft dat ook zijn levenspartner Kasper — de twee willen huwen en een huis kopen — zijn tot nog toe verdrongen verleden moet kennen.

Er zitten aangrijpende momenten in de film: confrontaties met corrupte politiemannen in Rusland, een poging tot overtocht van de Oostzee in een lekke boot en later ook het outen van zijn geaardheid tegenover zijn broer en zussen die in Zweden zijn beland. Flee komt extra authentiek over doordat de filmmaker de vertelstem van Amin gebruikt en de tekenfilm ook doorspekt met live beelden uit tv-journaals en amateurfilmpjes.

Flee (****) is bij ons eerst nog te zien op het MOOOV Filmfestival (19 april – 2 mei) en wordt waarschijnlijk op 1 juni uitgebracht in de bioscopen.

De schilderachtige aanpak: La Traversée

De Franse tekenfilmster Florence Miailhe koos in haar lange tekenfilm La Traversée voor een tijdloze, universele benadering van het thema. Ook de plaats van het gebeuren is met opzet niet te lokaliseren. Een gezin vlucht voor geweld en plunderingen. Al in de eerste trein raken Kyona (12) en haar broertje Adriel (11) hun ouders kwijt en trekken ze alleen verder. Overleven is de boodschap. Als ze uiteindelijk veilig gebied bereiken, hebben de twee onwaarschijnlijke dingen beleefd maar zijn ze ook (veel te jong) volwassen geworden.

Dit werk, dat op Anima het etiket ‘vanaf 10 jaar’ meekreeg maar zeker geen kinderfilm in enge betekenis is, heeft twee geweldige troeven: een meeslepend en tegelijk sprookjesachtig verhaal en een verbazende picturale kracht. Dat tweede is volledig op het conto van de 66-jarige maakster te schrijven. Ook in de acht eerdere korte animatiefilms die Miailhe sedert 1991 maakte, is kleur haar handelsmerk. Ze is een van de weinige animatiekunstenaars die rechtstreeks onder de camera op glasplaten schildert. Haar stijl doet denken aan de Franse fauvist Henri Matisse.

Florence Miailhe kwam haar film in Brussel zelf voorstellen en vertelde dat ze stukjes uit haar eigen familiegeschiedenis in het verhaal heeft verwerkt. Haar overgrootmoeder kon via Odessa met haar tien kinderen de pogroms ontvluchten, tijdens de Tweede Wereldoorlog was haar moeder met haar jongere broer bij de vluchtelingen die de Zone Libre in Frankrijk probeerden te bereiken.

Schrijfster en scenariste Marie Desplechin leverde de fictie-elementen aan en kneedde die tot een samenhangend geheel. Kyona en Adriel moeten stelen, worden uitgebuit, komen als slaafjes in dienst bij een rijk echtpaar en gaan jongleren in een rondreizend circus. Bevreemdende lotgevallen en bizarre nevenfiguren, maar het blijft geloofwaardig. Het verhaal glijdt ook niet af in simplisme.

My Sunny Maad: inkijk in de intimiteit van een Afghaanse familie

‘Met animatiefilm kan je alle onderwerpen aanpakken’, zei de Tsjechische filmmaakster Michaela Pavlátová toen ze op het festival haar lange tekenfilm My Sunny Maad (in Frankrijk uitgebracht onder de wellicht logischer titel Ma famille afghane) kwam inleiden. Eigenlijk is het het verhaal van een migratie in omgekeerde richting. Herra, een knappe blondine, wordt in Praag verliefd op de Afghaanse student Nazir. Ze trekt met hem mee naar Kaboel waar ze trouwt en terechtkomt in een familie waar de traditionele regels van onderdanigheid van de vrouw gelden.

Nazir, die in Praag de ruimdenkendheid zelf was, blijkt zich thuis toch een beetje anders te gedragen. En dat is nog maar Herra’s eerste verrassing. Een zwaarwichtig thema, denkt u. Inderdaad, maar Pavlátová die bekend is van haar spitse, grappige korte tekenfilms, slaagt erin ook de humor van Petra Procházková’s roman Frišta, die zij hier verwerkte, over te brengen.

Het is dankzij dit humoristische sausje bovenop het verhaal — dat enkele dramatische, zelfs hartverscheurende wendingen kent — dat de film overeind blijft. My Sunny Maad geeft ons een inkijk in de intimiteit van een familie in het Kaboel van de jaren 2010, genuanceerd en zonder te oordelen.

Nieuw tekenfilmpje Britt Raes bekroond

In de nationale kortfilmcompetitie op Anima kreeg de Gentse tekenfilmster Britt Raes een van de drie hoofdprijzen (2.500 euro plus 2.000 euro aankoop uitzendrechten door Canvas) voor haar charmante filmpje voor kinderen Luce en de rots. Vorige maand ging het in wereldpremière in een kindersectie van het festival van Berlijn.

Britt Raes is internationaal bekend voor Catherine (2016) een korte tekenfilm over een onverbeterlijk kattenvrouwtje, vol humor en ironie. Daarmee won ze prijzen op een vijftigtal festivals over de hele wereld (Catherine is zonder wachtwoord integraal te bekijken op vimeo.com).

Het verhaaltje van Luce en de rots is specifiek gericht op jonge kinderen vanaf vijf jaar De twee andere ‘nationale’ prijzen voor kortfilms gingen naar Câline (Margot Reumont) en Les Liaisons foireuses (Violette Delvoye en Chloé Alliez).