Artikel 155: een boemerang in het gezicht van Rajoy

De regering van premier Mariano Rajoy heeft beslist om het Catalaanse zelfbestuur aan banden te leggen middels een ad-hoc interpretatie van Artikel 155 van de Spaanse grondwet, dat neerkomt op een moderne versie van de 18de eeuwse Nueva Planta decreten. De regering geeft zichzelf carte blanche, waarbij ze zelf gemakshalve de Spaanse grondwet en het Catalaanse Estatut opzijschuift. Met de steun van de PSOE en Ciudadanos heeft de regering van de Partido Popular eenzijdig het Spaanse systeem van autonome regio’s onderuitgehaald door Catalonië zijn kleine restje politieke macht af te pakken.

Rajoys coup de grâce

Eerder al had Madrids – eufemistisch verwoorde – monitoring van de Catalaanse financiën een dodelijke klap toegebracht aan het politieke karakter van Cataloniës autonomie. Nu gaat de regering-Rajoy over tot de coup de grâce met een interpretatie van Artikel 155 die een complete verdraaiing betekent van wat er feitelijk staat. Artikel 155 laat de Spaanse regering toe om instructies te geven aan regionale autoriteiten, maar stelt haar niet vrij van zelf de wet gehoorzamen. Met andere woorden: de stappen die Madrid wenst te ondernemen, moeten zelf wettelijk blijven. Elke maatregel die het Spaanse kabinet momenteel naar voor schuift gaat regelrecht in tegen Catalonië’s autonomiestatuut, een statuut dat zelf een fundamentele wet vormt binnen de Spaanse staat.

Het Estatut bepaalt

Het Catalaanse Estatut bepaalt dat de president van de Generalitat een verkozen (Catalaans) parlementslid moet zijn die door zijn collegae van de wetgevende macht bekrachtigd wordt (artikel 67.2). Tussen de mogelijke redenen voor zijn ontslag (artikel 67.7) staan de Spaanse eerste minister noch een meerderheid in de Spaanse senaat vermeld. Enkel de president van de Generalitat kan Catalaanse ministers aanstellen of ontslaan (artikel 17.1 van Wet 13/2003). Vervroegde verkiezingen uitroepen is een politieke beslissing die het Statuut uitsluitend voorbehoudt aan de president (artikel 75). Deze macht is persoonlijk en kan noch overgedragen noch gedelegeerd worden, daar heeft de president de bevoegdheid niet toe. Bovendien, stel dat de president overlijdt of uit zijn ambt wordt gezet na een veroordeling, is het de waarnemende president (meestal een vice-president) niet toegestaan het parlement te ontbinden (artikel 67.8). Een nieuwe president zou dan moeten gekozen worden uit de parlementsleden in de Catalaanse Kamer. De enige regering die de Generalitat kan besturen, is de Catalaanse (Artikel 68.1).

Geen vetorecht

Het Estatut, dat recent als een vodje papier wordt behandeld, bepaalt nog dat de Spaanse regering geen vetorecht heeft over de activiteiten van het Catalaanse parlement, noch over zijn wetgevende macht, noch over de manier waarop het parlement de Catalaanse financiën beheert, noch over hoe het de Catalaanse uitvoerende macht controleert (artikel 55.2). Hetzelfde geldt met betrekking tot het commando over de Catalaanse politie en het bestuur van de openbare televisieomroep. Wat de Spaanse regering nu doet, komt neer op een stiekeme aanpassing van het Statuut, waarbij ze elke procedure uit dat Statuut gemakshalve negeert (artikels 222 en 223).

Artikel 155 als boemerang

De regering is voornemens de maatregelen in de praktijk om te zetten zodra ze door de Spaanse Senaat zijn goedgekeurd. Maar zelfs dan nog is het maar de vraag of het zo eenvoudig zal zijn om die maatregelen af te dwingen, daar ze sterk afhangt van de medewerking van de Catalaanse ambtenaren van de Generalitat. Indien daarbij de massale protesten van de Catalaanse publieke opinie blijven aanhouden, zullen sommige van die maatregelen nooit effectief geïmplementeerd geraken, wat zou aantonen dat de Spaanse regering de controle over het Catalaanse grondgebied de facto kwijt is. De wereld zou getuige zijn van Spanjes onvermogen om zijn soevereine macht uit te oefenen over Catalonië. Op die manier krijgt Rajoy artikel 155 als een boemerang terug in zijn gezicht.

Enige waardige optie

De beslissing van de Spaanse regering om artikel 155 te activeren op zo’n schaamteloos onwettelijke, zelfs ongrondwettelijke wijze, laat aan het Catalaanse parlement maar één waardige optie over: een formele onafhankelijkheidsverklaring (zoals bepaald in de wet met betrekking tot het referendum over zelfbeschikking). Daarmee zet het parlement automatisch twee gevolgen in werking: de bekrachtiging van de wet die zal dienen als voorlopige Catalaanse grondwet (de stichtende wet voor de legale transitie van de Catalaanse republiek) en de start van het grondwetgevend proces. Binnen de zes maanden.

Het is niet de eerste keer dat de Spaanse regering en andere instellingen zich op de grondwet beroepen terwijl hun eigen handelingen er compleet in strijd mee zijn. De aanhouding van Jordi Cuixart en Jordi Sànchez is het jongste voorbeeld daarvan. Maar nu Rajoys regering de steunmuren heeft weggeslagen, niet alleen van Spanjes regionale systeem, maar ook van de rechtsstaat en dus van de Spaanse democratie, kunnen de Catalanen maar beter maken dat ze wegzijn voor het gebouw ineenstuikt.

Dit artikel verscheen ook op vilaweb.cat. Vertaling: Doorbraak