Bed en bad en brood voor één nacht

Het spreekt voor zich dat de tekst van Bart De Wever van 24 januari in De Morgen, ‘Hebben wij de morele plicht alle 37 miljoen Sudanezen op te vangen?’ een stroom van reacties losmaakt. Eentje springt daarbij in het oog: Thomas Decreus op De Wereld Morgen die De Wever op een contradictie meent te betrappen, maar eigenlijk een paradox heeft ontdekt: ‘De Wever verwijt “links” enerzijds een enorm cynisme, anderzijds een naïef moralisme.’ Hij fileert vervolgens diens betoog alinea per alinea en maakt zinvolle opmerkingen, die in wezen het complotdenken van zijn opponent (terecht) onderuit halen. Hij camoufleert echter daarmee dat zijn eigen betoog (en dat van zijn medestanders) stap voor stap uitloopt op precies dat wat hij van De Wever niet wil aannemen. De massabeweging van steun aan de transmigranten is zowel moraliserend (naar anderen toe) als cynisch (naar het eigen geweten toe).

Ze eisen zelf rechteloosheid op

Moraliserend want de actievoerders zenden de boodschap uit: ‘Kijk eens wat een goede mensen wij wel zijn, terwijl de overheid die sukkelaars in de kou laat staan.’ Cynisch, want hoe ver reikt die solidariteit? Mensen nemen mensen die op straat slapen ’s nachts in huis, en daar hebben zich al meer dan dertigduizend vrijwilligers voor gemeld. Op zich is dat mooi, zeer mooi. Maar hoeveel nachten doen zij dat, hoe lang, hoe vaak? En wie draait voor de kosten op als hun gasten ziek worden (of zijn)? Uiteindelijk verdoezelen ze met hun emotioneel moralisme een dieper liggend probleem: wat doen die mensen daar eigenlijk op straat?

Luckas Vander Taelen vertelde in De Afspraak (23/01/18, 19’) dat hij een groep geherbergd had, Eritreeërs en Soedanezen. Hij vroeg hen waar zij nu eigenlijk heen wilden. Dat was voor hem een hallucinante ervaring: ‘UK, UK’ was alles wat eruit kwam. Waarom, dat konden ze niet uitleggen. Alexis Deswaef van de Ligue des Droits de l’Homme kon dat wel. Het kwam erop neer dat ze daar gemakkelijker in de illegaliteit kunnen leven dan elders in Europa. Ze riskeren dus hun leven herhaaldelijk (en de laatste spaarcenten van hun familie) om illegaal te kunnen zijn en blijven. En de humane burgerbeweging wil hen daarbij helpen met bed, bad en brood voor één nacht.

Thomas Decreus mag het draaien en keren hoe hij wil, hij verdedigt dus een burgerbeweging die de illegaliteit wil organiseren. Ze willen niet alleen illegaal in de UK gaan vertoeven. Ze willen ook vrachtwagenchauffeurs belagen om daar te geraken. Dat wil dus zeggen dat die goedbedoelende burgerbeweging de mensensmokkelaars overbodig wil maken door zelf pro deo mensensmokkelaars te worden. ‘De Wever en zijn bondgenoten (…) willen vooral een criterium ingang laten vinden dat hen toelaat om de rechteloosheid van een groep migranten te legitimeren,’ schrijft Decreus. Hij maakt abstractie van het feit dat die transmigranten de facto die rechteloosheid opeisen. Hij zelf en zijn bondgenoten moedigen dat aan met een beroep op de mensenrechten.

‘Arme’ landen die bulken van de olie

Het cynisme komt pas helemaal tot uiting als Decreus, en met hem Groen, SP.A en PVDA, beweren dat dit geen opengrenzenbeleid is. Wat is het dan wel? Toen Vander Taelen aan Deswaef zeer duidelijk vroeg welk een beleid hij dan voorstond, ontweek die de heikele kwestie. Hij begon over FN-geweren die door de Saudi’s gebruikt worden in Jemen. Maar de transmigranten komen niet uit Jemen. Bovendien heb je geen geweren nodig om mensen op de vlucht te drijven, in Rwanda volstonden machetes. De transmigranten komen voor een deel zelfs uit Nigeria. In dat land is er geen burgeroorlog aan de gang, tenzij tegen Boko Haram. Er is geen dictatoriaal regime, zelfs geen armoede. Het land bulkt van de olie. Er is wel een schrijnende ongelijkheid, de aanwezige welvaart wordt onrechtvaardig verdeeld. Onder andere omdat er geen sociale zekerheid bestaat.

En daar zijn we bij de kern van de kwestie: onze samenleving onderscheidt zich van ALLE andere doordat zij een vorm van herverdeling heeft georganiseerd die nooit eerder in de geschiedenis is voorgekomen. Andere culturen kennen een ‘zakat’, maar dat is liefdadigheid, geen verworven recht. Onze herverdeling is echter onvolmaakt, zoals zoveel onvolmaakt is. Dat laat mensen als Decreus toe om alle registers open te trekken. Met voorop de Panama Papers. Wat hij daarbij miskent is dat zelfs die onvolmaakte herverdeling als burgerrecht, en de democratische vrijheid om de verbetering ervan te bepleiten, nog steeds uniek is. En dat zij door haar bestaan zelf een aanzuigeffect creëert. Los van het feit of hulporganisaties in het Maximiliaanpark de recente weken een toename van de gegadigden aan hun gaarkeuken opmerkten.

Mark Elchardus spaart de kool en de geit door enerzijds te beklemtonen dat De Wever een punt heeft, anderzijds erop te wijzen dat het ‘kantelpunt’ nog niet bereikt is. En ik die dacht dat politici steeds verweten wordt dat zij niet vooruit kijken? ‘Het is gewoon niet zo dat alle inwoners van Soedan naar België willen afzakken, laat staan “de rest van Afrika”. Het befaamde “aanzuigeffect” is vooral een retorische kunstgreep om de tegenstander mee te verlammen, maar geen realiteit,’ schrijft Decreus nog. Nee? En vanwaar komen dan die Nigerianen? Maar voor Decreus moet iedereen het recht hebben naar om het even waar te reizen. En er zich te vestigen, maar dát zegt hij er niet bij. In de praktijk is dat een mooi mensenrecht, maar iemand moet de reis betalen. En de soep, als men ter plaatse is.

De rol van de negerkoningen miskend

Tenslotte valt Decreus de optie aan om steun te geven aan opvang in de regio zelf. ‘Dit beleid is al van toepassing. Tot wat voor moois het leidt, zien we in de martelkampen in Libië. Wie dit beleid bepleit zal ook de historische verantwoordelijkheid moeten aanvaarden voor het bestaan van die kampen,’ zegt hij. Ja, en waarom? Mensenjacht, slavernij en foltering bestonden in Afrika lang voor de komst van de blanken. Zelfs Leopold II heeft die niet uitgevonden in Kongo. De Arabieren pasten die al op een harteloze wijze toe in de Kivu, tot wanhoop van David Livingstone.

Ook de slaventransporten over de oceaan waren maar mogelijk omdat de ene stam jacht maakte op de jongeren van de andere stammen om ze dan aan de kust te gaan verkopen. Toen de Britten de slavernij afschaften in West-Afrika botsten ze op fel protest van de negerkoning van Dahomey, die zich zo van zijn inkomsten beroofd zag. Voor hem was slaven verkopen een mensenrecht.

Wat Decreus dus vertelt over historische verantwoordelijkheid is een cynische leugen. De problemen van Afrika komen niet voort uit een interventie van de ‘boze blanke man’, maar uit het feit dat Afrika een reeks failed societies heeft ontwikkeld. De aanwezigheid van het Europese kolonialisme heeft dit interne falen voor een tijdje opgeschort (ten dele althans) door voor een goede infrastructuur, gezondheidzorg en administratie te zorgen. Maar dat ging ook weer gepaard met onvolmaaktheden en uitbuiting. Amper had de ‘bange blanke man’ zijn hielen gelicht of heel die maatschappelijke structuur stortte op vele plekken in elkaar. En de negerkoningen stonden er weer, voor wie de eigen onderdanen vaak niet meer dan vee waren.

De basisregel van elke EHBO-cursus

Dat is de historische oorzaak van de huidige onstuitbare migratie, alleszins vanuit Afrika. De oplossing die mensen als Decreus en Deswaef voorstellen is om uit solidariteit met de falende Afrikaanse beschaving ook van Europa een falende beschaving te maken, door niet slechts de opgebouwde sociale herverdeling te globaliseren, maar ook door de illegaliteit te importeren. Ze vergeten daarbij de eerste basisregel van elke EHBO-cursus: je mag nooit op zulk een manier hulp verlenen dat je zelf een slachtoffer wordt. Als onze politici het advies volgen van de op zich prijzenswaardige burgerbeweging, dan ondermijnen zij zelf het vermogen van de hulpverleners om hulp te verlenen. Dan zijn de migranten die tot bij ons geraken nog verder van huis, en de hulpverleners worden vluchtelingen in eigen land.