België, een lamme democratie

Nog enkele dagen of hooguit weken en de nieuwe Avanti-regering zet haar eerste stappen door de Wetstraat. CD&V heeft bij monde van haar voorzitter Coens laten optekenen dat een akkoord in de steigers staat. De valse noten van Vivaldi zullen volgens de christendemocraten niet doorklinken in de nieuwe roepnaam van dezelfde coalitie. De populaire Sammy Mahdi was kort en duidelijk op Twitter: ‘Vamos!’.

Wanneer de marketingstrategieën voor elke coalitiepartner op punt zijn gesteld tijdens de zogezegde formatieronde, kan de aanloop naar de volgende verkiezingen van start gaan. Elke partij zal haar programma hebben verzilverd in het regeerakkoord. Geen enkele partij zal programmapunten hebben toegelaten die botsen met de partijprincipes. Journalisten en politicologen zullen dit tactiekenspelletje meespelen als waren het kinderen tijdens de intocht van Sinterklaas. Sammy en de Sint spreken alvast dezelfde taal.

De macht der structuren

Paarsgeel, -groen of de kleurenpracht van Vivaldi kunnen en zullen geen tintje wijzigen aan de Belgische driekleur waarvan de mast diep verankerd zit in de Belgische fabricatie. Ons land is gebouwd op én met verankerde en aan elkaar geklonken structuren die bestand zijn tegen elke mogelijke hervorming.

Het belangrijkste en meest recente gevolg daarvan is de mogelijke Avanti-coalitievorming zelve. Zonder de samenwerking van zowat alle politieke stromingen is het quasi niet mogelijk een bestuur te vormen. Hoe meer men de macht samen deelt, hoe meer men elkaar toelaat die macht te verankeren, hoe meer men de macht samen opnieuw moet delen.

Tegelijk is dit soort passepartout-regering ook de oorzaak van de onwrikbare staatsstructuren. Vanaf de Eerste Wereldoorlog deelden liberalen, socialisten en christendemocraten het beleid. Vaak met de drie uiteenlopende strekkingen tegelijk. Even vaak wisselden de liberalen en de socialisten elkaar af. Het moedige midden had de zegen van de Kerk en kon zowat onafgebroken zijn tentakels uitspreiden. Na de Tweede Wereldoorlog bleef dat zo doorgaan, met dat verschil dat elke politieke partij nog eens een Nederlandstalige en een Franstalige strekking vormde.

Doordat men zo vaak met elkaar regeerde, werden de structuren doorheen de Belgische geschiedenis zowel horizontaal (communautair) als verticaal (sociaaleconomisch en ethisch) uitgebouwd en gebetonneerd. De eeuwige Belgische politieke compromissen bestonden en bestaan namelijk uit een koehandel van duurzame macht. De verzuiling verankerde zo de macht van elke traditionele politieke stroming. De staatsstructuren verzekerden de macht van enerzijds de politieke families en anderzijds de taalgroepen.

Democratie buiten spel

Wanneer een structuur wordt opgezet en steeds verder wordt uitgebouwd, zal hoe langer hoe meer de structuur zélf het beleid bepalen. Wanneer het beleid afhankelijk is van de structuur, heeft de structuur de macht minstens ten dele overgenomen. Door de structuur politiek te kleuren, zorgt dit mechanisme voor een stabiele machtsbasis. Dit is exact wat het succesvolle idee was achter de verzuiling.

Bij de staatsstructuren ligt het principe enigszins anders. Via blokkeringsmechanismen en quotering van de democratische verdeling, verstevigen de belgicistische politieke families hun macht door een grotere kans op regeringsdeelname. Maar een belangrijkere insteek achter de structurele staatsingrepen was natuurlijk de bescherming van de minderheidsgroep. Het resultaat blijft weliswaar dat het beleid telkens gestoeld moet worden op de bestaande structuren.

Concreet zorgen deze politieke trucjes voor een uitholling van de democratische principes. Door een deel van de politieke macht bij de structuren te leggen, omzeilt de politiek de stem van de kiezer.

Partijkleuren vervagen

Dit democratische deficit creëerde een onomkeerbare tanker. Uit welke kleuren een Belgische regering ook bestaat, het verschil in beleid zal steeds in de marge te zoeken zijn. Ten eerste is een ideologisch consequente regering al niet mogelijk. Een ethisch conservatieve regering met een sociaaleconomisch rechts programma is even onmogelijk als het omgekeerde. Nochtans zijn er voldoende partijen die zich op één van deze breuklijnen situeren.

De programmatorische diversiteit tijdens de verkiezingen is dan weer wél een weerspiegeling van hoe een ideale democratie er moet uitzien. De kiezer kan kiezen uit de combinatie van ethisch conservatief en sociaaleconomisch progressief, ethisch én sociaaleconomisch conservatief, ethisch progressief en sociaaleconomisch conservatief of ethisch én sociaaleconomisch progressief.

Maar eens in een regering zorgt de macht van de structuren voor een verwatering van alle ideologieën. In de politiek resulteert een fel kleurenpallet steevast in een grijs beleid. In België zorgen de structuren steevast voor een fel gekleurde regering. De cirkel is rond. Aan het begin van de Wetstraat plaatst men best het verkeersbord van een doodlopende straat.

Revolutie

Wanneer verandering via democratische weg niet mogelijk is of te traag verloopt, is revolutie de enige uitweg. In het mietjesland der Belgen klinkt dat als iets futuristisch of eerder iets middeleeuws. Nochtans zal er ooit een generatie landgenoten zijn die de structurele last niet meer kan en wil dragen. De gevolgen van de coronacrisis en vooral van de onverantwoordelijke maatregelen die getroffen werden, zouden wel eens sneller dan verwacht zo’n generatie opstandelingen kunnen creëren.

Meer nog dan anders is het tijdens en na een crisis noodzaak om een krachtdadig en consequent beleid te voeren. Wil een beleid krachtdadig zijn, moet het over een gemeenschappelijke visie en samenhang beschikken. Maar de Belgische machtsstructuren houden geen rekening met crisissen. Ongeacht de staat van het land beweegt dat mechanisme zich voort als het radarwerk van een klok. De daadkracht van een Belgische regering begint en eindigt bij het verdelen van de postjes.

Structuren beperken de welvaart

Die opstandige generatie zal begrijpen dat een échte omslag enkel mogelijk is binnen de contouren van een flexibele en moderne organisatie met een hoog democratisch gehalte. De machtsstructuren zullen moeten sneuvelen. Hoewel ik mij niet kan inbeelden dat de revolutionairen van morgen het land in lichterlaaie zullen zetten, denk ik toch dat men op een gegeven moment niet meer zal instemmen met de aloude Belgische gerechtjes om het volk van spijs te voorzien. De structuren beperken de welvaart, waardoor de gerechtjes almaar kariger worden. Welvaart is té abstract. Maar wanneer het welzijn wordt aangetast, zal de burger revolteren.

Het lijken mij alleszins geen geschikte tijden om ‘De stomme van Portici’ opnieuw op te voeren in de Muntschouwburg. Of net wel…?