Janneke en Mieke aan de macht

We bevinden ons in de laatste rechte lijn naar de lokale verkiezingen. Op 13 oktober verkiezen we onze dorps- en stadsgenoten die de komende zes jaren het beheer op zich zullen nemen van onze steeds complexere lokale samenleving.

Het laatste decennium zien we een wildgroei aan partijen die deelnemen aan de gemeenteraadsverkiezingen. Om de kansen op winst te maximaliseren is het zaak om zo volledig mogelijke lijsten in te dienen. Wetende dat een lijst evenveel mannen als vrouwen moet bevatten, mag elke inwoner van elke gemeente zich gerust zorgen maken wanneer hij of zij niet is aangesproken om een lijst te helpen vullen.

Als je een zekere bekendheid geniet in je gemeente, ben je waarschijnlijk door zowat alle opkomende partijen tot in de treurnis gevraagd om op hun lijst te komen. Waarnaar geen enkele van die ideologisch uiteenlopende partijen daarbij gepeild heeft, is jouw politieke voorkeur, persoonlijke visie op de lokale toekomst of jouw kennis van specifieke beleidsdomeinen. Allemaal irrelevant in verhouding tot het stemmenpotentieel.

Toffe mensen zijn geen goede bestuurders

De meeste lijsten bevatten naast enkele ervaren politici, al dan niet intellectueel begiftigd, een aanzienlijk aantal personen die meer thuishoren op een toogkruk dan in een gemeenteraadszetel. Toch bevolken ook zij straks uw en mijn lokaal parlement en stemmen zij de wetten die de toekomst van onze dorpen bepalen. Al zorgt de lokale particratie er wel voor dat de stemmentrekkers van de kiesstrijd eens in de gemeenteraad netjes de stem van de partij vertolken.

Dit impliceert dat het college van burgemeester en schepenen gedurende zes lange jaren de gemeentelijke almacht verwerft. Het absolute stemmenkanon van een lijst maakt bij coalitiedeelname veel kans op een schepenambt. Het zijn de populaire inwoners die gemeentelijk minister worden. Jammer genoeg verwerft men dorpse populariteit meestal niet op basis van intelligentie en integriteit. Waarmee ik niet zeg dat elke schepen onbekwaam is, maar wél dat niet elke schepen bekwaam is. Uw plezante buurman is niet perse de beste bestuurder.

Ontvoogd en ontredderd

Bijna alle lokale besturen zijn voor beslissingen inzake ruimtelijk beleid ontvoogd van het provinciaal of regionaal bestuursniveau. Gemeenten beslissen quasi autonoom over de ruimtelijke inplanting en de mobiliteit op hun grondgebied. Dit vereist een enorme kennis van en inzicht in tal van domeinen, gaande van demografische ontwikkeling over eigendomsrecht tot mobiliteitsstromen. Kennis en inzicht waarover het gemiddelde lid van een lokaal college logischerwijze niet beschikt.

De verkozen bestuurders laten zich weliswaar bijstaan door hun achterliggende diensten, maar ook daar zitten op lokaal niveau niet altijd de meest ervaren en geschoolde experts. Het gaat nochtans om ervaring en expertise die onontbeerlijk zijn om van al onze gemeenten en steden samen een efficiënt en slagkrachtig Vlaanderen te maken.

Een vroegere studie van de Hasseltse universiteit toonde reeds lang geleden aan dat onze ruimtelijke ordening en mobiliteit een structurele catastrofe zijn die ons land opzadelen met een bijna onbetaalbare kost. Het versnipperde beleid, uitgevoerd door mensen met weinig kennis van zaken, is daarvan een van de belangrijkste oorzaken.

De vrienden van Janneke en Mieke

Hoewel minder dan vroeger heeft elke gemeente te kampen met vriendjespolitiek. Maar meer dan vroeger is het voordeel voor de vriend van de politiek aanzienlijk groot. De ontvoogding heeft er namelijk voor gezorgd dat de lokale overheid integraal mag beslissen over de stedenbouwkundige voorschriften en bestemmingen van onze almaar duurdere perceeltjes grond. Een wandeling of fietstochtje doorheen de Kerkstraat en zeker langsheen de Kouterbaan leert de inwoners van een gemeente al snel dat niet iedereen dezelfde bouwvoorschriften krijgt opgelegd.

Ook voor het verenigingsleven en met name de sportclubs kan het soms helpen dat een van hun leden deel uitmaakt van de lokale politieke macht. Zonder subsidies is het voor vele verenigingen moeilijk overleven. Maar waarom de ene club veel overheidssteun krijgt en de andere de ene spaghettizwier na de andere moet organiseren, is niet altijd even duidelijk.

Het dorp van weleer is niet meer

Vanzelfsprekend moet de lokale democratie blijven bestaan en moet elke gemeente een burgemeester hebben die met een team medebestuurders de lokale beslommeringen en uitdagingen beheert. Maar tegelijk moet een herziening plaatsvinden van wat juist lokale materie is. Onze samenleving verandert in zeer hoog tempo door enerzijds de technologische ontwikkeling en anderzijds de demografische en klimatologische evoluties.

Het dorp van weleer, waar de jaarmarkt de belangrijkste bezigheid van het lokale bestuur was, bestaat allang niet meer. Watersnood, sociale huisvesting, fileleed, verstedelijking, verfransing, onveiligheid, teloorgang van lokale handel en een beperkte school-, opvang- en zorgcapaciteit zijn maar enkele voorbeelden van de uitdagingen waarmee elke gemeente tegenwoordig te maken krijgt.

De tijd dat 300 verschillende lokale besturen, samengesteld uit de soms beperkte lokale capaciteit, Vlaanderen vanuit de Dorpstraat vormgaven, zou ondertussen ver achter ons moeten liggen. Deze snelle en complexe evoluties moeten vakkundig en gecentraliseerd worden aangepakt.

Vlaamse regels

Het algemeen verwijt in dit stuk is gericht aan Janneke noch Mieke, maar aan de Vlaamse overheid.

Vlaanderen moet de regie terug in handen nemen en ervoor zorgen dat over het hele grondgebied dezelfde logische, moderne en vooral efficiënte regels gelden inzake heel wat impactvolle domeinen.

Burgemeesters en schepenen verdienen bevoegdheden die hun petje niet te boven gaan. Er zijn meer dan voldoende gemeentelijke uitdagingen die perfect kunnen worden aangegaan door lokale politici.

Natuurlijk zijn er redelijk wat burgemeesters en schepenen die best wel ervaren, geschoold en voldoende slim zijn om een gemeente anno 2024 degelijk te besturen. Maar zelfs dan is de individuele aanpak van afzonderlijke gemeenten nefast voor de Vlaamse algemene welvaart op lange termijn.