Bescherm begeleiders van gevangenen

De overbevolking lijkt de bron van alle kwaad te zijn in zowat alle gevangenissen in Vlaanderen. Geregeld verschijnt er een artikel in de krant waarin te lezen valt hoe cipiers worden aangevallen, maatschappelijk werkers worden betast of gedetineerden met elkaar in conflict treden.

Men moet zich de vraag durven stellen waar de stroom van gedetineerden vandaan komt. We zonderen zo’n 12.000 mensen af van ‘de beschaafde wereld’ terwijl onze capaciteit slechts 10.620 plekken bedraagt. Wanneer men inzoomt op de bevolkingsgroep wiens vrijheid is afgenomen, valt op dat één op de drie gedetineerden illegaal in ons land verblijft. Bovendien heeft 43,4 procent van de gevangenen een andere nationaliteit dan de Belgische.

Werk van lange adem

Het zou in dat opzicht een significant begin vormen mochten landen van herkomst hun eigen onderdanen terugnemen zodat ze hun straf in eigen land kunnen uitzitten. Die landen zullen dat natuurlijk nooit zomaar vrijwillig doen, en zijn maar wat tevreden dat ze zelf geen misdadigers moeten berechten en beheren. Vandaar dat we alle diplomatieke en economische middelen zullen moeten gebruiken om dit te realiseren. Maar dan nog wordt dat een werk van lange adem.

Daarnaast kan men zich afvragen of er dan niet te snel wordt overgegaan tot een gevangenisstraf als sanctie. Wanneer er gekeken wordt naar de zaak-Pichal en voormalig influencer Nicolas Caeyers, die beide onder voorwaarden werden vrijgelaten, kan die vraag onmiddellijk verworpen worden. Dat de gevangenisstraf niet genereus wordt uitgedeeld, verklaart net ten dele het wantrouwen in justitie.

Kwalitatieve begeleiding

De overbevolking draagt aanzienlijk bij tot de stressvolle en onveilige werkomstandigheden voor zowel het personeel als de gedetineerden. Wanneer gevangenissen overvol raken, neemt de kans op conflicten, geweld en wanorde immers  toe. Deze overbevolking heeft niet enkel gevolgen voor de veiligheid, maar ook voor de kwaliteit van de begeleiding.

Dit heeft gevolgen op de lange termijn, want onze samenleving verwacht wel een verbetering wanneer ex-gedetineerden opnieuw deelnemen aan het maatschappelijk leven. Een goede re-integratie is van cruciaal belang en dat begint bij een kwalitatieve begeleiding binnen de gevangenis.

Veiligheid van de begeleiders

De kwaliteit hangt overigens nauw samen met het welzijn en het veiligheidsgevoel van de begeleiders. Het falen van een noodknop wanneer men alarm slaat, roept vragen op over de betrouwbaarheid van de huidige systemen. In een omgeving waar de geweldsdreiging altijd aanwezig is, heeft een defect systeem soms desastreuze gevolgen.

Het is daarom broodnodig om extra maatregelen te treffen om de hulpverleners beter te beschermen tegen aanvallen. Pepperspray kan hierin een oplossingen bieden wanneer de technologische middelen het laten afweten. Het veroorzaakt geen blijvende schade, maar kan wel snel en effectief een gevaarlijke situatie de-escaleren en tijd winnen tot er hulp arriveert. Daarnaast biedt het dragen ervan ook een veiligheidsgevoel. Toch moeten ook de neveneffecten ervan onder de loep genomen worden.

Maatschappelijk werkers streven ernaar om een vertrouwensband op te bouwen met de persoon die voor hen zit. Het kleine deo-achtige busje kan zo’n vertrouwensband ondermijnen. Het dragen van pepperspray kan onbedoeld de boodschap geven dat degene tegenover je als een potentiële bedreiging wordt gezien, wat de interactie meteen beladen kan maken met wantrouwen. Dat heeft dan weer een invloed heeft op de kwaliteit van de zorg. En zo zitten we met een moeilijke belangenafweging. De veiligheid van de maatschappelijk werkers is immers essentieel om hen in staat te stellen hun werk goed te doen. Als zij zich onveilig voelen en hun werkplek verlaten, wordt de discussie over kwaliteit zonder voorwerp.

Geen wondermiddel

We moeten erkennen dat pepperspray geen wondermiddel is, het zal de overbevolking in de gevangenissen niet verminderen en de kwaliteit van de begeleiding op zich niet verbeteren. Maar vanuit mijn hart voor sociaal werk wil ik dat mijn hardwerkende collega’s in het maatschappelijk werk altijd veilig hun werk kunnen doen.

Het is onaanvaardbaar dat maatschappelijk werkers met angst naar hun werk gaan. Ze zouden zich moeten kunnen focussen op hun belangrijke taak om anderen te helpen, zonder zich zorgen te maken over hun eigen veiligheid. Werken in constante onzekerheid of vrees ondermijnt niet alleen hun welzijn, maar ook de kwaliteit van de zorg die ze kunnen bieden. En daarvoor is hun opdracht te belangrijk.