Brand in Koad Keo, symbool van Bretonse beweging

Scrignac in Bretagne. Een jaar geleden, op 5 juli 2019, verwoestte een zware brand de kapel van Koad Keo. Een fait-divers zou je denken, ware het niet dat deze kapel, met het graf van de Bretonse leider priester Jean-Marie Perrot ernaast, als plaats van herinnering geldt voor de Bretonse beweging.

Graffiti

Daags na de brand lag het woord ‘brandstichting’ op vele Bretonse nationalistische lippen. Men zou voor minder argwanend zijn na de vele kerkbranden in Frankrijk. Maar volgens de officiële instanties ging het om een ongeluk als gevolg van werkzaamheden. Je zou er voor minder aan twijfelen als je weet dat het graf van Perrot en de kapel meermaals met graffiti werden besmeurd in de laatste jaren. In 2018 werd het Keltisch kruis dat het graf siert zelfs neergehaald.

De geschiedenis van deze kapel is op zich al bijzonder. Het oorspronkelijk gebouw dateerde uit 937. Toen Perrot Scrignac als parochie toegewezen kreeg, besloot hij om ze te laten restaureren. Hij deed hiervoor beroep op James Boillé, architect en vooraanstaand nationalist, die de kapel in neo-Bretonse stijl herbouwde. In 1937, duizend jaar na haar oprichting, werd de kapel door Jean-Marie Perrot plechtig ingehuldigd. Sinds 1997 is het gebouw beschermd als voorbeeld van moderne Bretonse architectuur.

publiek domein

Yann-Vari Perrot

Jean-Marie Perrot (1877-1943), Yann-Vari Perrot voor zijn Bretonse makkers, is in Vlaanderen vooral bekend door zijn contacten met de Frans-Vlaamse voorman Jean-Marie Gantois. Geboren in een landbouwersgezin leerde Perrot Bretons bij een oom die hem ook vertelde over de Keltische sagen.

In 1905, richt hij de katholieke nationalistische vereniging Bleun-Brug op. Bleun-Brug staat voor ‘heidebloem’, een symbool voor Bretonse standvastigheid. Het doel van Bleun-Brug is de oude Bretonse tradities, de taal en literatuur te handhaven en te hernieuwen. De Bleun Brug’ers brengen toneel in de moedertaal, traditionele muziek en dans, en promoten het onderwijs van de Bretonse taal. De vereniging geeft vanaf 1911 een tijdschrift uit Feiz ha Breiz. Onder leiding van Perrot wordt dit blad snel toonaangevend voor de bevordering van de Bretonse taal en cultuur. Het bereikt een oplage van 10.000 exemplaren voor de Eerste Wereldoorlog.

Geestelijke leider

Mede door deze inzet groeit Yann-Vari Perrot uit tot de geestelijke leider van een hele beweging. Ondanks tegenwerking van zijn bisschop vaart Perrot een nationalistische koers. Zowat iedereen die naam heeft in het Bretons nationalisme komt wel eens op bezoek in Scrignac. Leidende figuren als Olier Mordrel, Job de Roincé, Camille le Mercier d’Erm enzovoort zijn vriend aan huis en raadplegen hem in belangrijke zaken.

Het Bretons nationalisme radicaliseert in die jaren en in de Tweede Oorlog spant de Bretonse boog nog meer. Een deel van de Bretonse beweging ruikt zijn kans om te revolteren tegen Parijs en leunt hiervoor op Duitse steun. Deze bijzondere vorm van Bretonse collaboratie krijgt niet alleen het Frans verzet, maar ook de Franse collaboratie van onder meer het Vichyrégime van maarschalk Pétain, tegen zich. En nazi-Duitsland heeft met Frankrijk andere plannen dan er het separatisme aan te wakkeren.

Het ‘hart van het rode gebergte’

In deze sfeer stijgt de spanning elke dag een beetje meer. Yann-Vari Perrot wordt als geestelijke leider geliefd door de Bretonse nationalisten. Maar in een streek waar socialisten en communisten de meeste stemmen halen groeit de tegenstand tegen hem. Al bij zijn aanstelling in Scrignac in 1930 werd hij geconfronteerd met allerlei kleine pesterijen. In het begin van de Tweede Wereldoorlog wordt hij vals beschuldigd van desertie uit het Franse leger. Hij zou van de Duitsers geld ontvangen hebben voor zijn tijdschrift. De bezetter zou de pastorij zogezegd dagelijks platlopen. Een priesterambt in Scrignac was niet bepaald een geschenk van het bisdom. De gemeente was berucht als ‘het hart van het rode gebergte’. Vanaf 1941 lees je wel meer anticommunistische artikels in zijn tijdschrift Feiz ha Breiz.

Maar Jean-Marie Perrot is voor alles een Bretons idealist. Zijn Duitse contacten dateren al van voor de bezetting, onder meer met Gerhard von Tevenar, een specialist van de minderheden, eminent kenner van de Keltische geschiedenis en cultuur.

Vermoord

De beboste streek rond Scrignac, in het Arrée-gebergte, leent zich als ideaal schuiloord voor het verzet. Op zondag 12 december 1943, wordt Perrot op een verlaten weg neergeschoten door een communistische verzetsman. Het revolverschot heeft hem dodelijk aan het hoofd getroffen. Yann-Vari Perrot overlijdt nog dezelfde dag aan zijn verwondingen.

De moord op Yann-Vari Perrot loopt als een schokgolf door de rangen van het Bretons nationalisme. De begrafenis op 15 december lokt veel volk. Al wie telt in het Bretonse nationalisme is aanwezig. Hij wordt begraven naast zijn geliefde kapel van Koad Keo. Niemand van de aanwezigen twijfelt over de ware motieven van deze executie. Het is omdat Perrot een centrale- en verbindende rol speelde binnen het Bretonse nationalisme dat hij moest sterven.

Célestin Lainé

Wat volgt is een minder fraaie bladzijde van de geschiedenis van de Bretonse Beweging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een maand voor de moord op Perrot wordt een kleine groep van 60 collaborerende Bretonse nationalisten samengesteld die informatie moet verzamelen en represailles organiseren als antwoord op de vele aanslagen van het verzet in de streek. De groep heet Bezen Kadoudal en is een initiatief van de zeer radicale, collaborerende nationalist Célestin Lainé. De Duitsers noemen de formatie Bretonische Waffenverband der SS en dit zegt waar het om gaat: Bretoenen in Duitse rangen inschakelen om het plaatselijk verzet makkelijker binnen te dringen en te breken.

Célestin Lainé heeft beslist om de moord op Perrot te wreken. Hij verandert onmiddellijk de naam van zijn Bezen Kadoudal in Bezen Perrot. De groep komt snel in actie en beantwoordt aanslagen van het verzet en de moorden op Bretonse nationalisten door een vreselijke repressie met folteringen, gevangennemingen en executies. Het kwaad is geschied en de naam van Perrot wordt post mortem in diskrediet gebracht.

Restauratie

Een jaar na de brand in Scrignac is de kapel van Koad Keo nog altijd een ruïne. Maar er is hoop. In september belooft men met de restauratie te starten van deze betwiste, maar vooral, bijzondere plaats van herinnering voor het Bretons nationalisme.