Bullshitjobs

Historisch gezien hebben we altijd naar werk gekeken vanuit complexiteit: hoe abstracter een beroep, hoe meer aanzien. Wat historisch dan wel logisch mag zijn, is vandaag compleet doorgeslagen in zinloze, nutteloze jobs. Tegelijk is het bij verschillende essentiële beroepen huilen met de pet op: er zijn letterlijk geen mensen voor te vinden.

Als je met een West-Vlaamse ondernemer praat, duurt het gesprek gewoonlijk zo’n twee tot vijf minuten voor je hoort dat het bijna onmogelijk is geworden om mensen te vinden. Cijfers geven hem gelijk.

Dat geldt trouwens ook voor zijn andere collega’s: de werkzaamheidsgraad voor heel Vlaanderen was voor het jaar 2000 69,4 procent. Vandaag zitten we op 76,8 procent. Hoe meer mensen aan het werk zijn, hoe minder mensen beschikbaar zijn voor een job. Simpel.

Keihard werken

Dat we hard kunnen werken, dat mag duidelijk zijn. Dat zit ook geworteld in onze geschiedenis. In Vlaanderen, met zijn arme zandgrond, keuterboeren en gebrek aan grondstoffen, was arbeid het enige middel tot financieel succes.

De herenboeren in de Nederlandse polders, rijke industriëlen in Wallonië en Brusselse functionarissen waren gewoon dat het geld vanzelf kwam. Maar niet die arme Vlamingen in de zandgrond. Die kregen met de paplepel ingegoten dat het enkel goed kan gaan als je keihard werkt. En zoveel generaties later, levert dat op.

Een korte rondvraag bij vrienden die landbouwer, verpleger, leerkracht of slager zijn leert snel: mensen vinden wordt stilaan onmogelijk. Vaak werken ze bij op zaterdag en doen ze een extra job in de vakantie om hun eigen bedrijf of vrienden uit de nood te helpen. Ze zetten de mooie traditie van de onmetelijke werkkracht voort, maar tonen daarmee vooral ook het probleem: essentiële jobs raken maar niet ingevuld.

Sierlijke titels

Een deel van die zogenaamde essentiële jobs is natuurlijk niet prettig: vuilnisophaler is nu niet bepaald een beroep waar velen warm voor lopen. Maar dat geldt niet voor leerkracht, zorgverlener, landbouwer, bouwaannemer, bakker of slager. Ja, ook dat is hard werken, maar het is ook een schitterend ambacht, een fantastische bijdrage aan de maatschappij of simpelweg essentieel in de zuiverste zin van het woord.

Tegen die pure ambacht en maatschappelijke bijdrage kunnen we een ander soort jobs gemakkelijk afzetten: de consultancyjobs, strategen allerhande, overheidsjobs en ngo’s in alle vormen en maten. Vaak gaat dit soort jobs gepaard met sierlijk klinkende titels, de belofte van veel ‘netwerkevents’ en een goede verloning.

Ze zijn dan ook bijzonder aantrekkelijk voor jonge talenten. Het is het soort jobs waarmee je kan uitpakken op feestjes. Je ouders begrijpen niet helemaal wat je job nu eigenlijk inhoudt, maar trots dat ze zijn!

Dat de gemiddelde ouder, eigenlijk de gemiddelde burger, niet begrijpt wat de arbeid nu eigenlijk is die concreet op dit soort werkplaatsen wordt verricht zegt genoeg: de jobs zijn zinloos. Nutteloos. Kunstig en omslachtig uitgewerkt, dat wel. Maar verder: leeg. Het zijn ‘bullshitjobs’.

Linkse activist

Ik vind de term niet uit. De linkse activist David Graeber deed het voor mij. Graeber duidt verschillende soorten bullshitjobs aan, en geeft daarenboven nog eens aan welke schade dit soort jobs aan de maatschappij aanricht. Want ja, ze richten schade aan.

Dat die jobs bestaan, ‘à la bonheur’ natuurlijk. Dat die vaak door de overheid, en dus met ons geld, in stand worden gehouden, vind ik al iets moeilijker. Maar dat maatschappelijk vooral deze jobs ook nog eens veel aanzien krijgen, dat is een stap te ver.

Want het zorgt ervoor dat al het talent, de knappe koppen van onze maatschappij, liever pronkt met de titel ‘junior consultant’ dan met die van ‘leerkracht vierde leerjaar’. We zijn ooit begonnen met complexere jobs hoger te waarderen dan de minder complexe.

We zijn intussen beland in een wereld waar die complexiteit verveld is tot nietszeggendheid. Enige notie van het begrip ‘maatschappelijke impact’ is compleet verdwenen. Nochtans realiseert de gemiddelde loodgieter stukken meer dan de gemiddelde strategische adviseur.

Een landbouwer heeft aan het einde van het jaar tonnen graan geproduceerd, zijn collega in een bullshitjob heeft een stapel rapporten klaar. En die rapporten, die kan je niet opeten.

De nodige mensen

Het is in onze contreien perfect normaal dat de overheid bakken geld geeft aan rapportenproduceerders allerhande, en tegelijk die rapporten omzet in bureaucratie die de zorgverlener of bakker het nog moeilijker maakt. Het is perfect normaal dat er grote overheidsstromen gaan naar organisaties die werk leveren dat vaak niet eens nodig is.

Dat keren zou vanzelfsprekend moeten zijn. Het bespaart de overheid heel wat uitgaven, en dat is in deze tijd welgekomen. Het geeft de essentiële beroepen ademruimte, zij smeken namelijk om minder bureaucratie. Maar misschien even belangrijk: de mensen met bullshitjobs kunnen zo zinvol werk leveren als landbouwers, leerkrachten of verzorgers.

Misschien leidt het er zelfs toe dat mijn West-Vlaamse vrienden eindelijk de nodige mensen vinden.