‘Centrumrechtse Koerden komen niet op voor hun identiteit’

Tot voor kort was het met een vergrootglas zoeken naar Europeanen die wisten wie of wat de Koerden waren. En áls ze het wisten, was het maar de vraag of ze er ook een uitgesproken sympathie voor hadden. Maar sinds de onverbeten strijd van de Syrisch-Koerdische YPG-milities tégen onder meer IS en jaren later ook van de Iraaks-Koerdische peshmerga, zijn de Koerden zowat in de gratie gevallen van de doorsnee westerling. Heldenmoed, gelijkheid man/vrouw, doorzettingsvermogen, religieuze tolerantie, allemaal begrippen die we moeiteloos associëren met de Koerden. Liters inkt zijn er al over hen gevloeid. Maar wat met de Vlaamse Koerden? Bestaan die überhaupt? Ik sprak met Bilzenaar Inan Asliyüce, de 38-jarige oud-voorzitter van de Koerdische Democratische Gemeenschap Limburg.

Laat me met de deur in huis vallen. Hoeveel Koerden zijn er hier?

Asliyüce: ‘Moeilijk te zeggen. De mensen die hier aankwamen werden geregistreerd volgens land van herkomst. Daarom staan bijvoorbeeld de Koerden uit Turkije geregistreerd als “Turk”. Naar mijn inschatting wonen er een kleine 25.000 Koerden in België.’

En in Vlaanderen?

‘Een goeie 15.000.’

Waar heb je de grootste kans een Koerd tegen het lijf te lopen?

‘In Limburg vooral in de mijnstreek. Maar eigenlijk in elke grotere stad. Antwerpen, Gent, Brussel. In Leuven ook, maar daar wonen naast de traditioneel Turkse Koerden ook veel politieke vluchtelingen die daar zijn aangekomen na de gifgasaanval door Saddam Hoessein in het Iraakse Halabja in 1988, Iraakse Koerden dus. Maar inmiddels ook een aantal Syrische Koerden.’

Opvallend is wel dat de Vlaamse Koerden onopvallend leven, terwijl hun broeders in Duitsland zeer militant zijn. Hoe komt dat?

‘In Duitsland leven er circa 3 miljoen Turken en 1 op 3 van hen is Koerd. 1 miljoen Koerden dus. Dat is ontzettend veel natuurlijk. Maar een significant aantal van die Koerden waren politieke vluchtelingen nadat Turkije bijna 4 000 Koerdische dorpen platbrandde in de jaren 80 en de bevolking verjoeg. Veel van die Koerden zijn uiteindelijk in Duitsland neergestreken. Hoe dan ook zijn de verhoudingen volledig anders daar. Zoals ik al zei is in Duitsland 1 op 3 Turken een Koerd.’

Zijn de Koerden hier politiek georganiseerd?

‘Veel minder dan in Duitsland. Maar er bestaan in alle steden waar een significant aantal Koerden wonen Koerdische verenigingen en daar wordt ook aan politieke bewustwording gedaan. Naast het culturele aspect. Maar het ene vloeit automatisch voort uit het andere. Wat er bijvoorbeeld in Turkije gebeurt, dat raakt ook ons. We hebben daar familie wonen en zijn nauw bij betrokken.’

PKK

Jij was een tijdlang voorzitter van zo’n Koerdische vereniging, in Genk met name. Merkte je daar dat die Koerden affiniteit hadden met bijvoorbeeld de PKK?

‘Kijk, je hebt veel Koerden die niet bezig zijn met hun nationale identiteit. Maar zij die zich daar wel bewust van zijn, zien in de PKK een beweging die hun rechten verdedigt tegen repressie van de Turkse overheid. Het overgrote deel van de Koerden wil géén geweld, maar zij zien de PKK als het gevolg van de onderdrukking door de Turkse staat. De PKK zou nooit ontstaan zijn in een goed functionerende democratie.’

Dus jullie zien hen niet als moordenaars of terroristen?

‘De meeste Koerden hebben wel ergens iemand in de familie of een kennis, die met de PKK gevochten heeft. Kijk, de PKK vecht al 40 jaar tegen een van de machtigste legers van de NAVO zonder verslagen te worden. Ze blijven overigens ook jong volk aantrekken, mannen en vrouwen. Ze bewegen als een vis in het water. Ze worden door de bevolking gezien als een deel van de bevolking. Het is geen kleine extremistische groep mensen zoals bijvoorbeeld de Duitse RAF destijds. Ze is veel eerder te vergelijken met de IRA, ETA of PLO. Ze worden echt wel gezien als een deel van de Koerdische bevolking en geen minuscuul groepje losgeslagen gekken. Het is, of je er nu voor of tegen bent, een volksbeweging met naar schatting meer dan 5000 strijders.’

Zijn er connecties tussen de HDP en de PKK, iets waar Erdogan mee schermt?

‘Nogmaals, de PKK is een wijdverspreide beweging die al 40 jaar bestaat. Uiteraard kennen veel HDP’ers en Koerden de PKK goed. En veel Koerden zien in Öcalan ook een soort Mandela. Maar HDP en PKK hebben een totaal verschillende rol en geen structurele banden met elkaar. De HDP is een vreedzame partij en vind geweldloosheid ook zeer belangrijk.’

Turken

Hoe is jullie verhouding met de Turkse bevolking?

‘Pak nu de Turkse verenigingen hier. Die pakken graag uit met “we zijn één volk en allemaal broeders , het maakt niet uit of je Koerd bent”, maar ik heb dergelijke verenigingen nog nooit weten uitpakken met Koerdische culturele activiteiten of thema’s. Over het algemeen zijn ze spreekbuizen van de Turkse staat, ongeacht wie er daar aan de macht is. Persoonlijk heb ik hier geen enkel probleem met Turken. Mijn beste vriend is er een en mijn buurman ook. Maar waar wij wél een probleem mee hebben, is met het Turkse overheidsapparaat. En veel Turken laten zich heel makkelijk verleiden door dat apparaat.’

Veel Turken zijn ultranationalistisch en steunen hun regering door dik en dun, ook al leven ze hier al heel hun leven. Dat is raar toch?

‘Dat is wrang. Onze Turkse medeburgers wonen in Europa en zien de democratie hier werken. Maar van zodra je zelf democratische rechten vraagt als Koerd, word je onmiddellijk weggezet als terrorist “Aah, ben je Koerd? Dan ben je waarschijnlijk PKK”. De HDP wilde daar verandering in brengen. Het is een pluralistische partij met weliswaar een overwegend Koerdische aanhang maar ze gaat veel ruimer dan dat. Veel linkse Turken sloten zich eveneens aan, net als diverse minderheidsgroepen zoals Armeniërs, Assyriërs, alevieten … En onze Koerdische vereniging in Genk is de straat op getrokken tijdens de verkiezingen in Turkije om stemmen te ronselen voor HDP. Ook in de Turkse wijken, met de boodschap dat de HDP niet alleen goed is voor de Koerden maar ook voor de Turken. De HDP heeft hier een goed resultaat behaald maar de verkiezingsuitslag  met bijna 70% stemmen voor de AKP was ontnuchterend.  Het is vooral bijzonder jammer dat de Turkse jongeren hier, zelfs zij die studeren, er niet in slagen met een kritische blik naar hun overheid te kijken. Zelfkritiek is erg belangrijk. Dingen in vraag durven stellen. Waarom is er een probleem met de Koerden?’

Heeft jullie vereniging al eens problemen gehad met de Turkse buren?

‘Niet letterlijk met onze buren, maar er zijn tot twee keer toe brandbommen in ons lokaal gesmeten. De politie heeft de daders weliswaar nooit kunnen vatten, maar we hebben onze vermoedens dat deze aanslagen uit ultranationalistische hoek komen. Wie anders zou er ons lokaal viseren? Maar zoals gezegd, zelf heb ik geen last met de Turken. Ze weten wie ik ben, maar ik ontwijk hen ook niet. Ik heb Turkse vrienden en buren. Dat helpt waarschijnlijk. Opmerkelijk, want ik heb van thuis uit meegekregen om je niet te verstoppen voor wat je bent. En om jouw Koerdische identiteit fier uit te dragen. Toen ik aan de VUB begon te studeren bijvoorbeeld waren er ook Turkse studenten op de campus. Die verwelkomden me als Turkse studiegenoot. Tot ik hen zei dat ik geen Turk was maar Koerd. Dat bleek voor sommigen onder hen een groot probleem waarna het contact abrupt verbrak. Maar door de band genomen kan ik niet zeggen dat ik persoonlijk al agressie heb ondervonden van Turken.’

Centrumrechts

Weet je wat ik bizar vind? De doorsnee Koerd is lichtjes religieus, tribaal zelfs (vooral in Irak met haar 21 stammen), conservatief en rechts. En toch associeert men hen met uitgesproken linkse organisaties als de HDP of zelfs de radicaal-linkse PKK. Hoe komt dat?

‘De centrumrechtse Koerden, de meerderheid dus, komen niet op voor hun identiteit. Die werken probleemloos samen met de Turkse overheid bijvoorbeeld. Hun religieuze of conservatieve identiteit wordt al deels vertegenwoordigd door diezelfde overheid. Die stemmen zelfs kritiekloos op Erdogans AKP. Weet je wat ook bizar is? De regio waar de linkse en overwegend Koerdische HDP haar stemmen haalt, wordt nu als een links bolwerk gezien terwijl diezelfde regio tot voor kort als zeer conservatief en feodaal werd gezien, inclusief grote macht voor de dorpshoofden. Die dorpshoofden werkten destijds trouwens nauw samen met de Turkse overheid en zorgden er voor dat ‘hun’ dorpelingen de juiste stem uitbrachten. Het is in feite aan de PKK te danken dat die oude praktijken doorbroken werden. Idem voor wat de man/vrouw-verhouding betreft. De tribale Koerden destijds dachten en handelden diametraal anders over de positie van de vrouw dan de PKK die hen als gelijk aan de man ziet. In Iraaks-Koerdistan speelt dat tribalisme, dat clan-denken, nog steeds een grote rol trouwens.’

Stel nu dat een Turkse Koerd op het idee komt om ook in Turkije een centrum-rechtse pro-Koerdische partij op te richten, zoals de KDP in Irak van de Barzani-clan. Realistisch?

‘Die initiatieven waren er al in het verleden maar zijn niet gelukt. Over Barzani gesproken, die stond tot voor kort samen met Erdogan op podia om de HDP het gras voor de voeten weg te maaien.’

Eigen tegenstanders

Daar zeg je het! Is dat nu niet hét probleem van de Koerden. Ze zijn zelf hun grootste tegenstanders en schieten voortdurend in hun eigen voeten?

‘Dat klopt gedeeltelijk. Maar je mag ook niet vergeten dat de clan-Barzani, want dat is het uiteindelijk, Iraaks Koerdistan wel op een heel speciale manier bestuurt. Het geld en de macht gaan vooral naar hun clangenoten. Terwijl er in Noord-Irak ook veel armoede is. Het is vooral uiterlijk vertoon bij de Barzani’s. Sjieke hotels en gebouwen, maar structureel gaat er zeer weinig naar de Iraaks-Koerdische bevolking. Iets waar ik me zeer aan gestoord heb, en niet alleen ik, is dat Barzani en de regering zeer slecht voorbereid waren op de inval van Islamitische Staat. In het Midden-Oosten ben je nochtans best voorbereid op alles. Om een lang verhaal kort te maken, IS overrompelde een deel van Koerdistan destijds en stond aan de poorten van Erbil. Barzani en zijn peshmerga waren totaal niet voorbereid en hebben de hele tijd gedacht dat IS hen met rust zou laten. Niet dus. En uitgerekend de PKK bood hevig weerstand in Sinjar, de stad van de jezidi’s … Voila, en dáárom heeft de bevolking daar zoveel respect voor de PKK. Die hebben als leeuwen gevochten tegen IS destijds, niet de peshmerga van Barzani. Persoonlijke belangen zijn niet hun eerste doel zoals bij de Barzani’s dikwijls wel het geval is. Zelfopoffering voor een hoger doel, de bevrijding van het Koerdische volk, lijkt veel meer hun doel.’

Hoe kan je er toch voor zorgen dat al die verschillende Koerdische fracties en partijen, gaande van pakweg de Iraanse PJAK, over de Iraakse KDP en PUK, de Syrische PYD en uiteindelijk de Turkse HDP en PKK, tóch eens gaan samenwerken?

Weet je wat het is, Barzani is een van de machtige mensen die dat tegenwerkt. En weet je waarom? Wel, omdat zijn nauwe bondgenoot Erdogan hem zei dat hij alle hulp kon vergeten als hij mee zou werken aan Koerdisch eenheid. Barzani is een van de beste vriendjes van Erdogan. Pas recent is daar een kink in gekomen met het gewonnen onafhankelijkheidsreferendum (een ruime meerderheid van de Iraakse Koerden stemde toen pro onafhankelijkheid tégen de zin van onder meer Turkije, Iran en Irak in – nvDD) tégen de zin van Turkije in. Komt hierop neer: zolang Barzani een nederige Koerd is, krijgt hij alles gedaan van Erdogan. Van het moment dat Barzani z’n borst opzet, zoals met het referendum, krijgt hij de wind van voor van diezelfde Erdogan. Uiteindelijk was dat onafhankelijkheidsreferendum trouwens een scheet in een fles. De twee belangrijkste Koerdische partijen in Irak dreven van elkaar weg, en de Koerden zagen de belangrijke oliestad Kirkuk in handen vallen van de Iraakse regering. Spijtig allemaal, want de Koerden werden op dat moment net omarmd door onder andere het westen vanwege hun onverbeten vechtlust tégen IS. Dat respect is op korte tijd verbrokkeld en nu doen de Koerden in Noord-Irak weer verder bij gratie van anderen.’

Onafhankelijkheid

Ben jij voor een onafhankelijk Koerdistan?

‘Ik zou daar geen ‘neen’ tegen zeggen. Maar in de huidige politieke context zou ik al blij zijn als elke Koerdische gemeenschap een vorm van autonomie krijgt, weze het in Turkije, Syrië of elders. Op basis van maatstaven die ook in Europa gelden … (herpakt zich) … alhoewel Europa niet direct een voorbeeld is als je bekijkt hoe ze met de Catalanen omgaan. Ik was teleurgesteld in de zwakke reactie van Europa over wat er zich in Afrin afspeelde. Maar tegelijkertijd kon ik moeilijk iets verwachten als je ziet hoe mak Europa reageerde op de agressie van de Spaanse politie tegen vreedzame Catalanen en de stugge houding van de Spaanse staat.’

Wat ik me afvraag, hoe staan de Koerden hier tegenover de N-VA?

‘De Koerden hier weten zeer goed wat de Volksunie en een Willy Kuijpers destijds allemaal gedaan heeft, maar ook een Frieda Brepoels in het Europees Parlement of een Mark Demesmaeker vandaag. Vandaag is het omzeggens normaal en wijdverspreid om sympathie te hebben voor de Koerden. Maar decennia geleden kende men de Koerden amper. Net daarom viel het enorm op dat de Volksunie sympathie toonde voor hun zaak. Idem met Afrin. Wij zien wel wat onder anderen een Peter De Roover doet voor die zaak.’

Stemt de doorsnee Koerd hier N-VA?

‘Veel Koerden vinden de N-VA sociaal-economisch te rechts en ook hun toon ten aanzien van allochtonen schrikt af; Koerden zijn ook allochtonen. Maar anderzijds valt de steun die de N-VA biedt in Koerdische kwesties in zeer goede aarde bij de Koerden hier. Moeilijke vraag dus. Kan ik echt geen eenduidig antwoord op geven.’

Hoeveel Koerden leven er overigens in Genk?

‘Een duizendtal grofweg geschat. Vervalt natuurlijk in het niets met de 8000 Turken in Genk.’

Gaan er veel Koerden stemmen op Zuhal Demir binnenkort in Genk?

‘Ik denk het wel. Haar familie is bekend in onze gemeenschap. We hebben hier veel persoonlijke contacten onder elkaar. Ik denk dat ze zowel stemmen van de Koerdische gemeenschap gaat krijgen als van de alevitische (sjiitische stroming in de islam waar veel Turken en Koerden in geloven en waar ook de ouders van Demir toe behoren — red.). Pas op, dat zal geen verschil maken denk ik. We zijn niet met zoveel als de Turken, Marokkanen of Italianen. Maar veel Koerden vinden het zeer mooi dat een Koerdische vrouw staatssecretaris is geworden en nu meedingt naar de sjerp in Genk.’