Dansen op het graf van een filmtijdschrift

‘Alles van waarde is weerloos’, dichtte Lucebert, de beste naoorlogse poëet van de Nederlanden. Zijn poëzie ademt verschrikkingen van autoriteit en machtsmisbruik. Het verdwijnen van Filmmagie (tot 2006 Film en televisie), het enige kritische en onafhankelijke filmtijdschrift dat Vlaanderen nog telde, is daarvan een sprekende illustratie. Of hoe lichtzinnig in Vlaanderen wordt omgesprongen met cultureel erfgoed. De organisatie achter het filmblad heeft immers jarenlang baanbrekend pionierswerk verricht op het vlak van filmopvoeding.

Het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) zit terecht verveeld met het plotse verdwijnen van Filmmagie. Begrijpelijk, want met een kleine lening zou het blad alsnog zijn gered. Niet dus! En zo tekende het VAF in feite het doodvonnis van een maandelijks filmtijdschrift dat in de voorbije januarimaand zijn 65ste verjaardag had moeten vieren. Leden van de Raad van Bestuur en de Algemene Vergadering van de vzw gooiden de handdoek in de ring, moegetergd én moegestreden (tegen de bierkaai).

Het blad moest dood!

Even terug in de tijd. Met het aantreden van de paarse regering omstreeks de eeuwwisseling richtte een zogenaamde commissie van experten die de minister voor Cultuur ging adviseren — tot dan had de administratie de bevoegde minister geadviseerd — al haar giftige pijlen op de Katholieke Filmliga (KFL), sinds 1956 de uitgever van (toen nog) Film en televisie. Meteen werd duidelijk: het blad moest dood! Wegens de katholieke wortels?

Een medewerker van de minister spuwde op een vergadering letterlijk: ‘Ik krijg de naam niet uit mijn strot!’ Ook al hadden de diverse hoofdredacteurs van het blad er alles aan gedaan om in de loop der jaren alle gezindten aan het woord te laten, van links tot rechts, onder het motto ‘Passie voor film, de rest is literatuur’. Een tot de verbeelding sprekende slogan die alles vertelde over het engagement, de liefde voor film, als uitgangspunt om boeiend over film te kunnen schrijven, spreken én doceren. Het blad was namelijk meer dan zomaar een bundel recensies of analyses.

Dankzij tal van filmfora op school en een gerichte werking van een 15-tal filmclubs had de KFL generaties jongeren de liefde voor de betere film bijgebracht. Een audit loofde de vzw begin deze eeuw nog voor het vele pionierswerk op filmeducatief vlak. Naar aanleiding van het 75-jarige bestaan in 2003 wijzigde de vzw haar naam dan maar van KFL in Filmmagie. De adviescommissie legde het verslag van de audit echter grijnzend naast zich neer… en bleef de vzw en vooral dan het blad ‘achtervolgen’.

Eindoordeel: negatief!

In de zomer van 2012 was het dan eindelijk zover. Een commissie van experten — lees een tienkoppig comité waarvan de helft mocht oordelen over de eigen te subsidiëren organisatie (sic) — (ver)oordeelde dat de vzw geen eurocent subsidie meer verdiende. Het aldus vrijgekomen subsidiegeld werd netjes onder de 5 organisaties verdeeld. Met andere woorden: deze vijf — van wie toch tenminste enige integriteit mocht worden verondersteld — mocht oordelen over de organisatie waar ze zelf werkten! ‘De kat op het spek binden’ heet dat. Choses faites!

In het Vlaamse Parlement applaus op alle banken, zowel van de meerderheid als de oppositie, want de minister had keurig de adviezen van de diverse commissies gevolgd. Dat bleek tevens het nekschot ook voor tal van andere organisaties die nochtans prachtwerk leverden. Bijvoorbeeld La petite bande (oude muziek), Pantalone (kleuters in contact brengen met muziek), het Kunsttijdschrift Vlaanderen en Filmmagie. De vzw werd in allerijl ontmanteld, het personeel ontslagen, het archief met onder meer bijna 100.000 individuele filmdossiers met uniek fotomateriaal verhuisde naar Kadoc, het driemaandelijkse filmstudietijdschrift Cinemagie werd stopgezet etc. Dankzij wat opgebouwde reserves, giften van filmclubs, van lezers en vrijwilligerswerk kon het blad Filmmagie vier jaar lang overleven.

Intussen waren enkele bestuursleden in het kader van de wet Openbaarheid van Bestuur op de administratie Cultuur het dossier Filmmagie gaan inkijken om te checken hoe de (negatieve) besluitvorming tot stand was gekomen. Het dossier bevatte welgeteld één quasi lege pagina met als ‘verslag’: ‘De commissie is samengekomen, er is gediscussieerd. Eindoordeel: negatief!’ Tja, op die manier is deze wet op Openbaarheid van Bestuur een lege doos… Geen enkele stand-upcomedian had dat kunnen verzinnen. Het negatieve advies bleek louter ingegeven door afgunst en hebzucht. Ook in de media kraaide er geen haan naar of werden er ook maar enige kritische vragen gesteld bij deze gang van zaken.

Een Filmkrant

Al langer dan 2012 broedde het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF), na de heisa van 2012 bevoegd geworden voor het filmeducatieve luik, op een nieuw filmblad. Filmmagie was Drouot, de (al)machtige directeur-intendant van het VAF, een doorn in het oog. Samen met onder meer MOOOV werden er plannen gesmeed om een Vlaamse variant van het gratis Nederlandse filmblad De Filmkrant ook hier uit te brengen. Na eindeloos palaveren kwam er een blad met de naam Vertigo van de persen gerold. Met veel poeha door de media aangekondigd en gepropageerd. Terwijl al die jaren diezelfde media met geen woord had gerept over het bestaan van Filmmagie.

De filmliefhebber oordeelde al snel dat met dat nieuwe blad ‘een monsterverbond een muis had gebaard’. Later zou zelfs een van de verantwoordelijke uitgevers Vertigo ‘een grote ontgoocheling’ noemen.

Publiekswerking

Toen het blad Filmmagie in 2016 opnieuw een subsidieaanvraag indiende, eiste het VAF, afdeling Publiekswerking, zonder blikken of blozen het onmiddellijke ontslag van de hoofdredacteur — tegen alle journalistieke deontologische regels in —, verjonging en meer diversiteit. Toen werd opgemerkt door de vertegenwoordiging van Filmmagie dat op de redactie een jonge vrouw werkte van wie de vader Kroatisch was, was de repliek: ‘Kroatië, dat is toch een katholiek land!’ Van regelrechte discriminatie gesproken!

Het VAF benoemde in ruil voor een habbekrats subsidie een nieuwe hoofdredacteur die een eigengereide, autoritaire koers zou gaan varen — hij bleek trouwens lid van een van de zovele leescomités van het VAF te zijn — met het gekende gevolg: het aantal abonnees kelderde en er werd een financieel gat geslagen.

Geloofwaardigheid

Een onafhankelijk, kritisch filmblad kan alleen maar bestaan dankzij subsidie. Filmmagie was niet tuk op advertenties uit de filmwereld. Dat zou immers de onafhankelijkheid in het gedrang brengen. Bovendien moet een filmblad marktcorrigerend zijn. Het geeft namelijk een forum aan kleinere, kwetsbare films die het in de gewone pers momenteel moeten afleggen tegen blockbusters. Kwestie van geloofwaardigheid ook, want hoe kan je kritisch zijn als je je afhankelijk maakt van advertenties uit de filmmarkt?

Trouwens, op het einde van de vorige eeuw werden advertenties voor nieuwe films in kranten bijvoorbeeld — Le Soir ‘s woensdags had destijds twee volle pagina’s filmadvertenties — vervangen door zogenaamde ‘exclusieve’ interviews. In feite junkets met een tiental filmjournalisten uit verschillende landen. De door filmdistributeurs keurig uitgekozen journalisten mochten op kosten van die distributeurs met het oog op een goed gesprek met een of andere ster — vaak niet meer dan een ingestudeerd promopraatje voor de film — een reisje maken naar Londen, Parijs, New York of L.A.

Cultureel erfgoed

De nieuwe leiding van het VAF die nu, nog maar pas, de dienst uitmaakt, zal niet weten wat ze lezen. Zo gaat men in Vlaanderen om met cultureel erfgoed. Prachtige initiatieven van gedreven mensen die in de loop der jaren straal werden genegeerd en een stille dood zijn gestorven, zijn niet meer te tellen: de festivals Film International (Antwerpen), Viewpoint (documentaires, Gent), Donut (korte films) en Noorderlicht (Brugge), met Scandinavische cinema en films uit de Baltische Staten. Maar ook Het Vlaams Filmmuseum en -archief — door de toenmalige burgemeester uit Leuven weggejaagd als het ware —, de filmtijdschriften Andere Sinema, Cinemagie en nu dus ook Filmmagie. Samen ook met twee initiatieven uit het Genkse: een animatiefilmfestival en een drielandenfestival. Zonder financiële ondersteuning en/of exposure in de pers niet vol te houden natuurlijk!

Dansen op het graf?

Al deze initiatieven waren geboren uit pure noodzaak, vanuit een passie. Toen dat niet naar waarde werd geschat bleef alleen maar de koppigheid van de initiatiefnemers over. Maar daar kan je geen kersen van eten. Laat staan van (over)leven.

En nu het grote nieuws! Het VAF wil een nieuw filmtijdschrift in navolging van Filmmagie. Door eventuele gegadigden nu een worst voor te houden in de gedaante van een zak geld met €65.000 subsidie (het maximale bedrag voor een filmblad, zelfs niet voldoende om de drukkosten te betalen) trekt het VAF sowieso niet de juiste mensen aan. In plaats van bestaande initiatieven te steunen poogt het VAF kunstmatig projecten uit de grond te stampen. Dat staat gelijk met het paard achter de wagen spannen.

Kater

Intussen blijven de mensen van Filmmagie met een flinke kater achter! Waarom heeft het VAF niet meer inspanningen gedaan om Filmmagie te laten voortbestaan? En waarom doet het VAF geen beroep op hun knowhow? Onwil? Onkunde? Onwetendheid? Er zijn vandaag nog altijd een tiental filmclubs actief met tal van onderlegde, bekwame én integere filmliefhebbers! Dat zou het VAF toch als muziek in de oren moeten klinken? Nou moe! Filmmakers in Vlaanderen snakken naar een gedegen filmtijdschrift dat de films van hier die het al zo moeilijk hebben om een publiek te vinden, kritisch te benaderen. Zowel eindexamenfilms van de filmscholen, korte films, documentaires, animatiefilms als bioscoopfilms. Precies wat Filmmagie al die jaren vakkundig en alom gewaardeerd heeft pogen te doen!

Filmmagie is dood, leve Filmmagie! Kan het cynischer?

‘Educatie is niet het vullen van een emmer maar bestaat uit een vuur om te ontsteken’ aldus Plutarchus, een Griekse filosoof.