De boomerang van de Klimaatzaak

Deze week schreef Nic Balthazar, eminent klimaatactivist en voortrekker van de vzw Klimaatzaak, zijn frustraties af in een opiniestuk in De Standaard. Dit na 2 hoorzittingen waarbij ik zowel de Klimaatzaak als juristen, experts en middenveldorganisaties had uitgenodigd in de bevoegde commissie van het Vlaams parlement om de gevolgen van het arrest van het Brusselse hof van beroep in de Klimaatzaak in te schatten.

Ter herinnering: Brussel, Vlaanderen en de federale overheid werden veroordeeld en kregen een forse doelstelling opgelegd van -55% CO2-uitstoot tegen 2030. Zegge en schrijve over zes jaar moet de reductie van uitstoot drie keer zo groot zijn als in de voorbije 25 jaar… Een straffe doelstelling. Dat is zeker.

Balthazar

Die parlementairen, middenveldorganisaties en experts waren helaas niet euforisch over dat straffe doelstellingen-gebeuren. Integendeel. Volgens Balthazar heeft hij hoogstpersoonlijk een geheime agenda ontdekt waarbij de verzamelde verkozenen des volks de ondergang van toekomstige generaties betrachten.

Het zal de indieners van de Klimaatzaak misschien verbazen, maar eigenlijk verschillen we helemaal niet zo veel in onze visie over de klimaatuitdaging. We zijn er, denk ik, allebei van overtuigd dat de strijd tegen klimaatverandering de grootste uitdaging van deze tijd is. We zijn het er ook over eens dat het bereiken van klimaatneutraliteit in 2050 essentieel is om de opwarming van de aarde tot redelijke proporties te beperken. En ik ben het ermee eens dat het beleid verder moet gaan dan het nu gaat. Europa heeft er ook alle belang bij om de afhankelijkheid van import van fossiele brandstoffen versneld af te bouwen in deze geopolitiek wankele tijden. Strategische autonomie, weet u wel.

Democratie

Klimaatbeleid en dus de afbouw van het fossiele tijdperk, moet dan ook bovenaan de politieke agenda staan. Alleen over de weg ernaar toe, de manier waarop we die klimaatneutraliteit moeten bereiken, verschillen we klaarblijkelijk van mening. Dat is ook logisch. Nic Balthazar is tv-maker en activist, ik een democratisch verkozen volksvertegenwoordiger. Waar hij zijn strijd kan focussen op het verder opdrijven van reductiedoelstellingen, zonder zich zorgen te hoeven maken over de maatschappelijke gevolgen, is het mijn taak en die van alle verkozenen om ervoor te zorgen dat mensen en bedrijven meekunnen.

Klimaatbeleid zal immers alleen werken als mensen er sociaal of economisch niet door achteruitgaan. Dat is essentieel voor het draagvlak. En zonder draagvlak creëren we een voedingsbodem voor extreme standpunten en partijen, die helemaal geen ambitieus klimaatbeleid zullen voeren. Democratie, weet u wel.

Sociale rechtvaardigheid

De focus van de Klimaatzaak op niets anders dan almaar hogere doelstellingen, neemt de focus weg van waar het echt moet over gaan: hoe zorgen we ervoor dat de klimaatvriendelijke opties voor de verwarming van onze woningen, onze mobiliteit, onze industrie, onze voedselproductie,… de beste zijn; zowel voor het klimaat, de economie als de portemonnee van elk gezin. Dat is de uitdaging. Een doelstellingen-fixatie creëert geen draagvlak, maar afkeer en polarisatie. En dat is ronduit contraproductief. Ongetwijfeld onbedoeld, heeft de Klimaatzaak, op dat punt het klimaat weinig diensten bewezen tot nu toe.

Een euro kan je maar één keer uitgeven. Klimaatbeleid gaat bij uitstek om politieke vraagstukken als sociale rechtvaardigheid, herverdeling, en de verhouding tussen de vrije markt en de overheid. Het is daarom essentieel voor ons democratisch bestel dat beleid wordt gemaakt in het parlement, en niet door rechters, experts of vzw’s. Schaarse belastinggelden moeten worden besteed door verkozen politici die ter verantwoording kunnen geroepen worden door de kiezer.

Dwangsom

Dat Balthazar en de zijnen van de Vlaamse belastingbetaler elke maand een miljoen euro eisen telkens als die nieuwe torenhoge doelstelling niet gehaald is, staat haaks op deze visie en dient al helemaal het algemeen belang niet. Gelukkig is de rechtbank voorlopig niet ingegaan op het toekennen van deze dwangsom. Wel dreigt de uitspraak van de rechter de uitstoot eerder te verhogen dan te verlagen. Niet alleen door de weerstand die de zaak oproept, maar ook door de ondoordachte doelstelling die ze oplegt.

Wat ik bedoel met ‘ondoordachte doelstelling’?  De rechtbank heeft de Vlaamse, Brusselse en federale overheid een hoge generieke reductiedoelstelling opgelegd, die volledig abstractie maakt van de manier waarop het Europees klimaatbeleid wordt gevoerd. Door die eis moeten Vlaanderen en België hun industrie – die onderhevig is aan de principes van het Europees emissiehandelssysteem (ETS) – dwingen verder te gaan dan de Europese doelstellingen. Als dat gebeurt, bijvoorbeeld door het Waalse voorbeeld van de sluiting van de staalindustrie te volgen, zal dat gewoon elders in Europa extra emissieruimte creëren die daar met veel plezier zal worden ingevuld door fossiele industrie. Door die navelstaarderij op verregaande doelstellingen in Vlaanderen, zal de Klimaatzaak wel de de-industrialisatie van Vlaanderen bewerkstelligen, maar geen gram minder CO2-uitstoot. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?

Degrowth

Onze Europese, Vlaamse en Belgische industrie en landbouwsector behoren tot de meest klimaatperformante ter wereld, met de laagste broeikasgasuitstoot per ton staal of liter melk. Het wegjagen van die economische activiteiten met draconische reductiedoelstelling leidt op korte termijn dan wel tot emissiereducties bij ons, maar die winst wordt binnen de kortste keren teniet gedaan door extra productie elders in de wereld, met finaal een veel grotere belasting voor het klimaat tot gevolg. Voor mij is deze degrowth-ideologie in geen geval een juist antwoord op de klimaatuitdaging.

Tot slot noemt Nic Balthazar klimaatadaptatie – het aanpassen van onze samenleving aan de klimaatverandering – ‘collectieve zelfmoord’. Niet alleen draait Darwin zich om in zijn graf, het is bovendien ontzettend kwalijk. Klimaatadaptatie is even noodzakelijk als klimaatmitigatie, vraag dat maar aan de slachtoffers van de wateroverlast in de Westhoek, of van de overstromingen in Wallonië. We zijn het aan onszelf verplicht om ons aan te passen aan een wereld waarin het klimaat onvermijdelijk zál veranderen. Of zoals geoloog Manuel Sintubin het enkele weken geleden zo treffend verwoorde: ‘Als Klimaatzaak écht bezorgd zou zijn over mogelijke slachtoffers van hittegolven en waterbommen, zouden zij van de Belgische overheden eisen massaal te investeren in een klimaatresistente maatschappij’.

Ik zou willen afsluiten met een positieve boodschap. Laat ons afstappen van het ongeremde opbod van almaar hogere doelstellingen. Europa heeft een traject richting klimaatneutraliteit uitgetekend, rekening houdende met de strengste doelstelling van het Klimaatakkoord van Parijs. Laat ons debatteren over de oplossingen die nodig zijn om die gedeelde doelstelling te realiseren en ze daarna ook effectief uitvoeren. Iedereen moet mee in bad, niets doen is voor niemand een optie. Ik steek mijn nek uit voor een klimaatbeleid dat de klimaattransitie voor iedereen haalbaar en betaalbaar maakt, niemand achterlaat en vooruitgang creëert. Ik hoop daarvoor ook in de eisers van de Klimaatzaak een bondgenoot te vinden. Een sterk klimaatbeleid moet gepaard gaan met economische groei én sociale vooruitgang. Laat ons daar samen aan werken.