De ECB houdt op haar eentje de Eurozone samen (maar hervormingen tegen)

De werkloosheidscijfers in het Zuiden van Europa zijn vergelijkbaar met die in de VS tijdens de Grote Depressie in de jaren ’30. Een belangrijk probleem is dat de banken er geen leningen meer (kunnen) geven aan ondernemers en consumenten. De Europese Centrale Bank (ECB) heeft daarom vorige week donderdag de rente in de eurozone verder verlaagd naar 0,50 procent. Nooit eerder was de rente in de eurozone zo laag.

De ECB argumenteert dat dit de economie een duw in de rug zal geven. Gezien het geld voorlopig niet terecht komt in de reële economie – maar blijft plakken in de financiële sector – zal het effect gering zijn. Het was slechts een symbolische stap om toch maar ‘iets te doen’. De banken in het Zuiden zijn immers virtueel failliet. De ECB houdt dat banksysteem in het Zuiden in leven met enkele bedenkelijke ingrepen.

Zombiebanken

In het bancair systeem in de Eurozone moet een commerciële bank die geld wil lenen van de ECB daarvoor een waardevol onderpand geven. Vóór de eurocrisis ging dat bijvoorbeeld over staatsobligaties van kredietwaardige landen. Op die manier kon de ECB, in het geval de bank de lening niet kon terugbetalen, het geld via dat onderpand recupereren.

De banken in Italië, Griekenland of Spanje ontbreekt het door de crisis echter aan voldoende waardevolle activa die als onderpand kunnen dienen bij ECB. Ze hebben namelijk vooral staatsobligaties in huis van hun eigen overheden, die zelf ook door een schuldencrisis zijn getroffen. Doorheen de crisisjaren heeft de ECB de kwaliteitseisen voor dat onderpand dan maar verlaagd. Vandaag aanvaardt de ECB zelfs het soort waardeloze financiële instrumenten die aan de basis lagen van de Amerikaanse bankencrisis.

Een tweede element in de redding van de zuidelijke banken is dat de ECB toeliet dat nationale centrale banken hun eigen banken te hulp schieten met noodkredieten. In principe mag dit mechanisme enkel gebruikt worden indien een bank tijdelijk in de problemen zit maar vandaag is het een courante praktijk geworden. Johan Van Overtveldt legde in november 2012 uit hoe Griekenland zo in feite haar eigen euro’s drukt. 

De combinatie van lage rentes, lage kwaliteitseisen voor onderpand en de noodkredieten zorgt ervoor dat de vele zombiebanken (banken die onder normale omstandigheden failliet zouden gaan) in de zuidelijke helft van de Eurozone, overeind blijven.

De zeepbel barst (niet)

De Euro zelf zorgde ervoor dat die banken op zoveel schulden zitten. Aan het einde van de jaren ’90, na de invoering van de Euro, kon men in de Zuid-Europese landen plots veel goedkoper lenen dan voorheen. Dat goedkoop krediet creëerde een economische zeepbel. De lonen en prijzen stegen veel sterker dan de groei van de productiviteit toeliet, overheden leenden een stuk goedkoper en dus veel meer, consumenten verhoogden hun levensstijl door massaal op krediet te gaan kopen, er ontstonden vastgoedzeepbellen zoals in Spanje, enz. Al deze processen zijn te wijten aan overmatig kredietschepping.

Toen de financiële crisis in de VS losbarstte, stopte de krediettoevoer naar de zuiderse landen. Banken vertrouwden elkaar niet meer, waardoor de private kapitaalsmarkt tussen banken onderling stil viel. Wat overbleef in Zuid-Europa waren niet-competitieve economieën die overdreven afhankelijk geworden waren van buitenlandse financiering.

De zeepbel in het zuiden is echter niet gebarsten; de Europese Centrale Bank probeert de crisis te bestrijden door het gebrek aan privékapitaal op te vangen met publiek krediet. De ECB leent vandaag rechtstreeks vers gedrukt geld aan de zuiderse banken. Volgens de berekeningen van de prominente Duitse econoom Hans Werner-Sinn ontvingen de zuiderse banken zo al meer dan 900 miljard euro van de ECB.

Het paard wordt achter de wagen gespannen

De banken in het zuiden worden dus van het failliet gehouden door leningen van de ECB. Tegelijk worden de landen zelf zo door de ECB gered. De zombiebanken in het zuiden kopen namelijk de staatsschuld van hun eigen staten terug op en schuiven die als onderpand door naar de ECB. De winst ten gevolge van het renteverschil steken ze op zak.

Het nefaste gevolg daarvan is dat crisislanden door de interventies van de ECB veel minder druk van de markten voelen om hervormingen door te voeren. De ECB-politiek neemt elke dwingende aanleiding daarvoor weg. Daarbovenop beloofde de voorzitter van de ECB, Mario Draghi, zelfs om de interestvoeten van deze landen betaalbaar te houden door eventueel eigenhandig de staatsobligaties op te kopen.

De ECB koopt zo tijd. Ze geeft de landen meer tijd om de hervormingen door te voeren die nodig zijn om de economische groei terug te lanceren. Maar tegelijkertijd zorgen de interventies van de ECB ervoor dat lidstaten minder geneigd zijn om die hervormingen door te voeren. De sense of urgency valt weg. Het ziet er niet naar uit dat de politici op deze manier de pijnlijke maatregelen zullen nemen om uit de crisis te geraken.

De politiek en de financiële economie gedragen zich vandaag alsof er nog steeds tijd genoeg is. De waarheid is de ECB op haar eentje de Eurozone samen houdt, terwijl dat eigenlijk niet haar taak is maar die van politici. De financiële en schuldencrisis is wat op de achtergrond verdwenen door de interventies van de ECB maar in essentie is er nog niets opgelost… en blijven de werkloosheidscijfers in de Eurozone verder verslechteren.