De Europese Green Deal: take back control!

Prachtige strandwandeling…

Een zaterdagochtendwandeling begin januari op het strand van Grevelingen, een stadje langs de Franse Opaalkust op dertig kilometer van de Belgische grens. De breekbare ochtendzon accentueert het winterse karakter van de wandeling, de te hoge temperaturen voor de tijd van het jaar doen dat niet. De zee heeft zich honderden meters teruggetrokken, wat een ongelooflijk ruimtegevoel opwekt.

…langs het stort

We volgen moeiteloos de vloedlijn. Niet door opgehoopte schelpen of een scherpe overgang van nat naar droog zand, maar door het mariene afval dat onze weg uitstippelt. Stukken visnet, wrakhout, verpakkingen, onbestemde flarden plastiek, cartouches… Af en toe passeren we een mijlpaal onder de vorm van een emmer, een gescheurd polyester bootje en tig plastieken vaten. Dit naar Belgische normen ongerepte strand, aan landzijde afgezoomd door duinen en een natuurgebied, heeft iets weg van een idyllische stortplaats.

La Coupole

De tweede dag van ons vriendenweekend bezoeken we La Coupole, een indrukwekkende historische site op vijf kilometer van het Noord-Franse Sint-Omaars. Deze Duitse ondergrondse bunker uit de Tweede Wereldoorlog werd in 1943 gebouwd voor de lancering van V2-raketten die ergens in Londen dood en vernieling moesten zaaien. Hij werd nooit in gebruik genomen.

Op weg naar huis realiseer ik me stoemelings in een festival van de Europese Unie beland te zijn: op zaterdag met de blik op de nieuwe uitdagingen, op zondag bijna letterlijk snuffelend aan de wortels ervan. De Europese Unie heette lang op sterven na dood te zijn, maar sinds de aanname van de Green Deal staat ze misschien wel voor een nieuwe lente.

Green Deal

De nieuwe Europese Commissie ging van start op 1 december 2019. Tien dagen later verraste ze de wereld met de Green Deal. De Green Deal omschrijft zichzelf als volgt:

‘Het  is een nieuwe groeistrategie die de EU moet omvormen tot een eerlijke en welvarende samenleving, met een moderne, hulpbronnenefficiënte en concurrerende economie, waar vanaf 2050 netto geen broeikasgassen meer worden uitgestoten en economische groei is losgekoppeld van het gebruik van hulpbronnen.’

Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, noemde dit zelfs een potentieel Europees ‘man-op-de-maanproject’. Op 12 december keurde de Europese Raad de Green Deal goed. Het Europees Parlement, de derde belangrijke wetgevende pijler, volgde op 15 januari van dit jaar.

Visie

Het moet gezegd worden: de Europese Commissie etaleert visie in de Green Deal. Ze tekent een gewenst toekomstbeeld uit en beschrijft hoe we daar moeten geraken. Cruciaal is dat de ambities in verhouding staan tot de immense uitdagingen. Om deze ambities waar te maken, doorbreekt de Europese Commissie de schotten tussen de beleidsdomeinen. Ter illustratie: klimaatverandering, innovatie en onderwijs beïnvloeden elkaar, dus worden er bruggen geslagen tussen deze thema’s.

De visie beklemtoont ook het belang van samenwerking. De lidstaten, de burgers en bedrijven en de andere regio’s in de wereld zullen benaderd worden om mee de Green Deal tot een succes te maken. En om de sense of urgency te laten voelen, kondigt de Green Deal al een aantal concrete initiatieven aan. Het is de Europese Commissie duidelijk menens.

Valt over deze visie dan niets negatiefs te zeggen? Zeker wel. De Green Deal is hyperambitieus (misschien zelfs naïef), hangt alles aan elkaar, rekent wel heel erg op samenwerking en pakt uit met herkenbare initiatieven. In de sterktes van deze visie schuilen ook haar valkuilen.

Doelstellingen

De kerndoelstellingen van de Green Deal houden in elk geval steek. Alle doelstellingen zouden ook door een nationale overheid beslist kunnen zijn, maar dan zonder het schaalvoordeel van 500 miljoen EU-burgers. Ze gaan onder andere over een klimaatneutrale samenleving tegen 2050, een circulaire economie, duurzame mobiliteit, schone, betrouwbare en betaalbare energie en de hervorming van de landbouwsector. Voor de kniesoren die hierin telkens trofeeën voor de ‘groene lobby’ zien: open uw ogen. Dit gaat evenzeer over innovatie en digitalisering, energieonafhankelijkheid, voedselzekerheid en grondstoffen. Allemaal belangrijke troeven in het internationale geopolitieke kaartspel. Alles hangt aan alles.

In de Green Deal zitten voorts de kiemen voor een rechtvaardiger en socialer Europa. Alles moet uitgewerkt worden zonder iemand achterop te laten: geen lidstaat, geen burgers. Dat is een belangrijk principe om de steun te krijgen van zij die nog sterk afhankelijk zijn van vervuilende brandstoffen, maar past ook algemeen binnen de opbouw van een rechtvaardiger samenleving.

Ontvangst

De Green Deal ontlokt geen laaiend enthousiaste reacties bij de NGO’s en wordt voorzichtig positief onthaald bij industriële belangengroepen. Over de goedkeuring door de Europese Raad en het Europees Parlement had ik het al. Niet slecht voor een ‘totalitair’ project, dat de nationale soevereiniteit en het ondernemerschap zou fnuiken. Eurosceptici zullen deze verwijten vast herkennen als hun jargon. ‘Het maakt niet uit of een kat wit of zwart is, als ze maar muizen vangt,’ zou Deng Xiaoping repliceren.

De Europese Commissie staaft de nood aan een disruptieve groeistrategie met tal van indrukwekkende cijfers. Met cijfers kan je misschien alles bewijzen, maar zonder cijfers niets. Eén cijfer verdient hier een bijzondere vermelding: bij een stijging van de temperatuur met 5°C komen per jaar 660.000 asielzoekers de Europese Unie binnen. De oorlog in Syrië geldt daarbij als een bijzondere case (pdf) en als sinister voorproefje.

Om onze welvaart te vrijwaren

Voor een breedvoerige beschrijving van wat op het spel staat, zijn er onder andere de IPCC-rapporten, het laatste rapport van het Intergouvernementeel Platform voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten (IPBES) en het recent uitgebrachte rapport van het Europees Milieuagentschap. Wie dergelijke rapporten bij voorbaat verdacht vindt, omdat ze wetenschappelijk zijn of de veilige nationale cocon overstijgen, bespaart zich beter de moeite. De onbevangen lezer daarentegen zal kunnen vaststellen dat dringend ingegrepen moet worden om onszelf en onze welvaart te vrijwaren.

De realiteit bedenkt helaas dagelijks nieuwe argumenten voor de Green Deal. Een pleidooi voor de aanpak van klimaatverandering vindt steeds meer laaghangend fruit, terwijl je voor cherry picking om verwarring te zaaien steeds hoger de boom in moet. In Australië, waar zelfs klimaatscepticus en premier Scott Morrison zijn kar gekeerd heeft, kunnen ze er dezer dagen over meespreken.

Kosten

Koken kost natuurlijk geld. De Green Deal moet een gecombineerd bedrag van één biljoen euro aan duurzame investeringen opleveren. De financiering zal gebeuren vanuit de EU-begroting zelf, maar ook door het faciliteren van andere publieke en private investeringen en de praktische ondersteuning van publieke en particuliere investeerders.

Het prijskaartje is nu al een gedroomde schietschijf voor critici. De Europese Commissie zal scrupuleus elke uitgegeven euro moeten rechtvaardigen, want dat bedrag is nauwelijks te bevatten. Toch heeft ze er goed aan gedaan om hierover klare wijn te schenken.

De Green Deal kan nog helemaal in de soep lopen. Dat zou desastreus zijn voor onze toekomst. De Europese Commissie wacht daarom een aartsmoeilijke taak. Ze moet de regie verder in handen nemen, zonder eigengereid op te treden. Lees: de lidstaten regelen wat het best op nationaal niveau georganiseerd wordt en de burgers en bedrijven krijgen maximaal de ruimte om de Green Deal te verrijken met hun vaardigheden, middelen en voorkeuren. En ze moet op geregelde tijdstippen het proces evalueren en bijsturen.

Europees project

Ik spoel terug naar ons weekend in Grevelingen. Een monument als La Coupole herinnert ons blijvend aan de oorspronkelijke en nog steeds actuele missie van de Europese Unie: nooit meer oorlog.

Om de harten van de Europeanen te veroveren moet de Europese Unie evenwel ook de bovennationale problemen van vandaag aanpakken. Problemen als de klimaatverandering en de zorgwekkende vervuiling van onze zeeën bijvoorbeeld, waarmee we geconfronteerd werden tijdens onze strandwandeling. Maar ook werkloosheid en migratie, twee andere thema’s die zwaar wegen op de regio rond Grevelingen. En nog zoveel andere prangende kwesties.

De Green Deal is een veelbelovende aanzet om de controle over onze toekomst terug in handen te nemen. En het belang van het Europese project opnieuw in de verf te zetten. Take back control.

Beluister over dit onderwerp ook het interview met Johan Van Overtveldt