De herontdekking van de heimat

Nu mensen in coronatijden de geneugten van het thuisleven herontdekken, van een babbeltje met de buren, en van een wandeling in de velden, maken de globalisten zich ongerust. Ik kwam zo een wereldburger tegen, bij ons in het dorp, en liet het woord heimat vallen. De reactie kwam meteen, agressief en venijnig:  de heimat, dat is iets achterlijks, stoffigs, ouderwets, gevaarlijk. Kortom, de heimat is verdacht.

De heimat, een illusie?

Ook marketinggoeroe Fons Van Dyck waarschuwt ons op zijn site voor wat hij noemt de ‘illusie van de Heimat’. Het begrip heimat staat volgens hem voor ‘een drijfveer die mensen fysieke, culturele en mentale grenzen, en zelfs muren, doet optrekken als een ultieme verdedigingslinie tegen een onzichtbare vijand. Het zal een gevaarlijke illusie, met grote gevolgen, blijken te zijn.’

Van Dyck observeert de symptomen van het terugplooien op de heimat al voor de coronacrisis. Marketingwatchers zijn nu eenmaal visionairen. Hij geeft voorbeelden: Groot-Brittannië met de brexit, de Verenigde Staten met ‘Make America great again’. En ook, u raadt het al, de opmars van radicaal-rechts. Er loopt een rode draad tussen het coronavirus en de Britten die de EU verlaten, de verkiezing van Trump, en de groei van de ‘eigen volk eerst’-gedachte. Is er dan toch sprake van kwaad opzet met dat coronavirus?

Ei warum? ei darum!

‘Heimat’ is een Duitse term die zich niet zo maar laat vertalen. Wellicht daarom is hij al een beetje verdacht. In Duitsland werd voor de eerste keer een minister van Heimat benoemd, Horst Seehofer, van de Beierse CSU. Seehofer moest op eieren lopen toen hij de vraag kreeg: ruikt het woord heimat niet naar het Derde Rijk?

Het is de Duits-Joodse filosoof Ernst Bloch (1885-1977) die, met zijn boek Das Prinzip Hoffnung (1959) het naoorlogse startschot gaf voor het opnieuw gebruiken van het concept heimat. De cryptische slotzin van zijn boek luid: ‘Zo ontstaat in de wereld iets dat iedereen in zijn kindertijd zag blinken en waar niemand was: heimat’.

Heimat is recenter de titel van een grafic novel van de Duits-Amerikaanse Nora Krug, Heimat. Terug naar het land van herkomst. Het boek een sprekende ondertitel: terug naar het land van herkomst. ‘Na twaalf jaar Amerika voel ze zich Duitser dan ooit tevoren’, schrijft ze. Krug herontdekte haar heimat tijdens de confronterende zoektocht naar haar familiegeschiedenis, worstelend met de werkelijkheid van het leven tijdens het Derde Rijk. Maar, op zoek naar haar heimat, komt ze toch tot de existentiële vraag:  ‘Hoe kun je begrijpen wie je bent als je niet weet waar je vandaan komt?’

Wat betekent heimat?

Mijn Van Dale geeft als definitie: ‘heimat, land waar men geboren en getogen is’. En een lemma verder, bij heimatgevoel: ‘gevoel van verbondenheid met de streek waar men geboren en getogen is’. Verbondenheid met de geboortestreek of land. Je moet ergens beginnen.

Het Frans woordenboek Le Petit Robert kent het begrip heimat helemaal niet. Maar wel het woord heimatlos met als betekenis, en ik citeer: ‘wie zijn oorspronkelijke identiteit heeft verloren en geen nieuwe identiteit heeft verworven’. Heimat is ongedefinieerd tenzij in verhouding tot de identiteit, of tot het niet kunnen vaststellen van een identiteit. Wat de Fransen voor het begrip heimat wel gebruiken: petite patrie? patrie charnelle? De Franse heimat is vleselijk en op mensenmaat…

De Duitse Heimat

De Duitsers van de Brockhaus Encyclopedie weten waarover ze spreken: Heimat is ‘een concept van een denkbeeldige of werkelijk bestaande landstreek of plaats die een sterk gevoel van vertrouwdheid oproept (…). In het dagelijks gebruik verwijst heimat ook naar de plaats, en in bredere zin de landstreek, waar iemand is geboren en waar hij zijn vroegste socialisatie ondergaat, waardoor een groot deel van zijn identiteit, karakter, mentaliteit, mening en wereldbeeld wordt gevormd’.

De eerste en laatste keer dat Monaco het Eurosongfestival won was in 1971, toen nog elk land in zijn eigen taal zong. De Franse zangeres Severine won met de meezinger : ‘On a tous un banc, un arbre, ou une rue  où on a laissé nos rêves’. Dit is dan de poëtische vertaling van het heimatgevoel:  ergens een bank, een boom, een straat, de plaats van onze dromen die jeugdherinneringen met een vleugje nostalgie oproept.

Auteur en journalist Dirk Kurbjuweit stelt ons in het weekblad Der Spiegel (nr. 15/2012) gerust: het mag ook minder romantisch zijn. Heimat kan ook het beeld zijn van ‘een hoogoven, een fabrieksschoorsteen, een kamer, een smartphone, een patriottisch gevoel, een chatroom, een mens’.

De heimat heeft toekomst

Wij kennen allen een bank, een boom of een plaats die ons aan thuis herinneren. En er is niets mis mee om op deze bank even tot rust te komen. Heimatgevoel heeft te maken met onthaasting, samenhang, veiligheid en erkenning. De kleine gemeenschap beschermt en is geloofwaardig.

De heimatgedachte houdt in dat onze dorpen terug leefbaar worden. Met een bakker, een slager, een groenteboer, een geneesheer, een gemeenschapscentrum en een boekhandel. En klanten die voor basisbehoeften niet zomaar naar de supermarkt hoeven te rijden.

Ministerie van heimat

De heimat is maximaal zelfbedruipend, maar zonder te vervallen in protectionisme. Willen wij niet meer afhankelijk zijn van China voor mondmaskers, en van Frankrijk voor elektriciteit, dan moeten wij de maakindustrie en de energie terug naar de heimat brengen.

In dit land met zijn vele ministers ontbreekt nochtans een post:  een Vlaamse ministerie van heimat. Er is alvast een waardevolle kandidaat in de persoon van Rik Torfs, die ooit voor deze post solliciteerde. Rik verdient dit ministersambt omdat hij schreef:  ‘Een open samenleving staat open voor de heimat. En wie zijn heimat koestert, beseft dat ook anderen er een hebben of verlangen’. Ik heb dit citaat naar marketinggoeroe Fons Van Dyck opgestuurd. Het antwoord laat op zich wachten.