De kruistocht van Karen Armstrong

De media zit in een ongemakkelijke spreidstand: enerzijds moeten ze allemaal de cartoons van Charlie Hebdo afdrukken, anderzijds trachten ze allen krampachtig nuances aan te brengen in het debat over de Islam en toch maar zoveel mogelijk islamitisch terrorisme te onderscheiden van de Islam zelf. Dat strekt hen ongetwijfeld tot eer, maar is de islam de enige religie die recht heeft op een genuanceerde behandeling? Waarom passen de media journalistieke openheid van geest die ze sinds de aanslag op Charlie Hebdo hebben herwonnen niet ook eens toe op het christendom? Of hoeft dat niet? Er is nochtans heel wat goed te maken.

Meestal gaat het over kleine dingen: De Morgen die een uitspraak van Franciscus over de evolutieleer gebruikt om te suggereren dat de Kerk eindelijk de wetenschap aanvaard heeft (alsof dat ooit een probleem was), of Knack die onbeschaamd het compleet van de pot gerukte verhaal over 800 kinderlijkjes die zogezegd gevonden waren in de beerput van een door nonnen geleid Iers weeshuis. U weet wel, kleine journalistieke vergissingen waar we écht niets achter moeten zoeken.

Maar soms gaat het over grotere fouten. Zo werd onlangs de populaire schrijfster Karen Armstrong door de VRT geïnterviewd, waarbij deze het fundamentalistisch geweld van IS en de Jihad-strijders verklaarde vanuit de grote gevoelens van wrok die momenteel in de islam aanwezig zijn. Op zich geen vreemde stelling, ware het niet dat Armstrong er in haar werk altijd bij vertelt dat die wrok er gekomen is door het eenzijdige geweld van het christendom. De voormalige non staat bij onderzoekers en historici niet bekend om haar wetenschappelijke kwaliteiten, maar eerder om haar neiging de geschiedenis naar de hand te zetten zodat die zich naar haar agenda schikt: een seculier oeucumenisch wereldbeeld waarin elke religie hetzelfde zegt: dat God wil dat we lief zijn tegen elkaar, én gelukkig. Al wat niet in dat plaatje past wordt in de categorie van de religie-misbruikende-politiek geplaatst. Op zich zou dat nog zo erg niet zijn (en uniek is het al helemaal niet), ware het niet dat Armstrong wel erg selectief tewerk gaat in haar onderzoek. Zo traceert ze systematisch de oorzaak van alle wrok die vandaag in de islam bestaat terug tot het christendom. Het begin van al dat christelijk geweld waren volgens Armstrong de kruistochten onze ‘eerste kolonies’ en een van de ‘directe oorzaken’ van het conflict in het Midden Oosten vandaag. Het bevestigt een beeld van het Christendom als een brutale, plunderende, en koloniserende religie. En ook al is dit beeld door heel wat historici ontkracht en wordt het nog maar weinig serieus genomen door onderzoekers, Karen Armstrong herhaalt het schaamteloos in haar selectieve lezing van de geschiedenis, en het maakt haar ongemeen populair.

Het is ook allesbehalve een nieuwe lezing. In de 18^e eeuw werd ze al ontwikkeld door verlichtingsfilosofen die in hun strijd met de wereldse macht van de Katholieke Kerk maar al te graag de geschiedenis verdraaiden. Edward Gibbon was een van de grondleggers van dit moderne beeld van het christendom, door de kruistochten te analyseren als op rijkdom gerichte rooftochten, wat later de ‘materialistische’ lezing zou worden. Dat de kruistochten Europa net armer maakten en vele kruisvaarders ruïneerde heeft nog niemand tegengehouden om deze lezing te herhalen.

Waar deze visie op de kruistochten zeker niet vandaan komt is het Midden-Oosten. Armstrongs bewering dat de middeleeuwse christelijke vernedering van de islam daar eeuwenlang heeft voortgeleefd om in het hedendaagse terrorisme haar uiting te vinden is pure fictie. Pas laat in de 19^e eeuw is de Arabische wereld interesse gaan tonen voor de kruistochten, toen vertalingen van Franse filosofen de Arabische wereld binnen sijpelden. Daarvoor deden de meeste volkeren in het Midden-Oosten de kruistochten af als aanvallen op de gehate Turken, (bv in het 12^e eeuwse relaas van Ibn Zafir) en dus van geen enkel historisch belang.

Recentelijk heeft de filmindustrie het beeld ook opgepikt, met films als Ridley Scott’s Kingdom of Heaven. De film Agora (2009) die in het VRT-interview met Karen Armstrong wordt gebruikt gaat niet over de kruistochten, maar past wel in de traditie. Deze film handelt over christelijke monniken in de 4^e eeuw tempels te lijf gingen en heidenen aanvielen. De voice-over noemt het ‘taliban-achtige gewelddadige bendes’ die ‘echt bestaan’ hebben. In werkelijkheid bevat de film heel wat inaccuraatheden, die een ons bekend patroon volgen. Zo is er de vernietiging van een bibliotheek, het stenigen van joden, de sexistische vooroordelen, het atheïsme van de protagonist,… Er is voor geen enkele van deze details enige betrouwbare historische bron, toch worden ze toegevoegd. Het resultaat is een film die christenen afbeeldt als hersenloze, sexistische barbaren die zich met geweld tegen elke vorm van wetenschap verzetten.

Begrijp me niet verkeerd, dit is geen analyse van wat sommige mensen ‘christianofobie’ noemen. Bovengenoemde vooroordelen zijn in onze contreien niet meer dan een rimpeling op wat verder een rustige zee van verdraagzaamheid lijkt. Oh ja, in andere delen van de wereld worden er christenen vermoord door mensen die de onzin van Karen Armstrong maar al te graag herhalen, maar laten we daar niet van wakker liggen.

Dit is waar het om gaat. De Britse socioloog Frank Furedi signaleerde recent de alarmerende onkunde van Britse leraars om over zaken als de kruistochten te spreken in de klassen, omdat dit de visie die sommige leerlingen in hun moskeeën aangeleerd krijgen direct zou tegenspreken. Het zijn dezelfde leerlingen die ook weigeren de holocaust te erkennen, en met termen als ‘islamofobie’ gaan gooien zodra hun leraars hen tegenspreken. Het toont de diepe identiteitscrisis waar Europeanen in verzeild zijn geraakt. Lang hebben we gedacht dat nieuwe culturen en religies wel vanzelf zouden integreren, als we maar lang genoeg herhalen hoe racistisch, xenofoob, imperialistisch en algemeen rot Europa is. Nu lijkt dat niet meer te werken, stelt Furedi. Maar misschien is het tegendeel net waar? Nu de karikaturen een eigen leven zijn gaan leiden en onze zelfkritiek is overgenomen door mensen die ons nog meer haten dan wijzelf dat ooit deden, heeft de Europese kritiek zichzelf bijna geheel overbodig gemaakt. Misschien was dat altijd het doel al? Ik verdenk al die woedende kritische intellectuelen ervan dat ze heimelijk genieten van Houellebecqs Soumission of van Zemmours Le Suicide français, en denken: we zijn er bijna. Nog even en dan is alles voorbij. Dan kunnen ze zuchtend zeggen: ‘het is bereikt’ en voorgoed ten hemel varen.

Foto (c) Reporters