De mythe van de onstuitbare vooruitgang

In een school nabij Parijs gingen de leraars in staking nadat ‘Franse scholieren’ — zo meldden onze media — samen met hun ouders hadden geprotesteerd omdat in de klas een 17de-eeuws schilderij van Guiseppe Cesari werd getoond. Daarop waren naakte vrouwen, blote konten en borsten te zien.

‘Franse scholieren’, geschokt door het zien van een blote borst! Dat is het soort ongewilde humor dat men krijgt als men geen onderscheid wil maken tussen heel verschillende bevolkingsgroepen. Dat is alsof je op café nog alleen drank mag bestellen, zonder nader onderscheid, alsof op een menu nog alleen ‘voedsel’ staat, zonder verdere specificatie. Die manier om over de samenleving te schrijven is knettergek. Toch heeft die praktijk zich verspreid.

Moslimleerlingen

Het is duidelijk dat het vooral moslimleerlingen en hun ouders zijn die protesteerden. Voor hen is het verschil tussen een Rubenszaal en een pornocollectie blijkbaar niet helemaal duidelijk. Zij vinden het storend dat onze schilders de badende Diana niet in boerkini hebben afgebeeld.

Nu is het hun goed recht geen verschil te zien tussen Rubensiaans naakt en pornografie, en onze musea te mijden als oorden van verderf. Het is zelfs hun democratisch recht, tenminste als zij een meerderheid van de bevolking vormen of een grondwettelijke supermeerderheid, die musea te sluiten en het tonen van naakt in scholen verbieden. Maar zolang zij een minderheid vormen in een andere cultuur, worden zij verwacht zich in het publieke leven, op school en op het werk, aan te passen aan die cultuur en de daarbij passende levenswijze en zienswijze.

Een naakte Diana en haar vlezige nimfen waren scholieren en ouders in de buurt van Parijs te veel. Zou iets gelijkaardigs ook bij ons kunnen gebeuren? Hoeveel Vlaamse moslims zijn van oordeel dat zij hun zienswijze, hun eigen manier van leven ook op school en op het werk kunnen aanhouden en hoeveel autochtonen steunen hen daarin? Dankzij het onderzoek ‘Samenleven in diversiteit’ van de Vlaamse Gemeenschap, dat onlangs werd voorgesteld, kennen we het antwoord op die vragen.

Manier van leven

Ongeveer vier op tien mensen van Marokkaanse, Turkse en Afghaanse origine is van oordeel dat zij hun eigen manier van leven moeten kunnen aanhouden, niet alleen in de privésfeer, maar ook op school en op het werk. Veertien procent van de autochtonen geeft hen daarin gelijk. Als dat inhoudt dat jongeren niet met afbeeldingen van naakt mogen worden geconfronteerd, zitten we met een conflict. Dat beseft nagenoeg iedereen.

Met de stelling dat de westerse manier van leven goed samengaat met hoe moslims leven, gaat maar 18% van de autochtonen – ‘mensen van Belgische origine’ zoals zij in het onderzoek worden omschreven – akkoord. Men zou verwachten dat alle Vlaamse moslims het daarmee eens zijn. Zij immigreerden immers vrijwillig naar het seculiere België. Maar nee, minder dan de helft van hen vindt dat de westerse levenswijze en die van de moslims goed samengaan: 42% van de mensen van Marokkaanse origine, 35% van de mensen van Turkse origine en 36% van de mensen van Afghaanse origine.

Conflictpotentieel

Uit die cijfers blijkt het conflictpotentieel. Het risico dat zich dat in onze scholen uit, lijkt evenwel niet bijster groot. Het percentage van de mensen van Marokkaanse, Turkse en Afghaanse origine dat van oordeel is dat hun kinderen op school dingen leren waar zij het niet mee eens zijn, ligt niet veel hoger dan bij de autochtonen. Waarschijnlijk hebben onze leerkrachten zich al aangepast aan de gevoeligheden van die groepen.

Dat is misschien geen goede zaak. Het is duidelijk dat een ongedwongen, tot voor kort vanzelfsprekende omgang met ons cultureel erfgoed vandaag voor spanning zorgt. Het lijkt beter die confrontatie aan te gaan, kalm en respectvol, dan zich aan te passen aan religieus geïnspireerde gevoeligheden. Die laatste mogen zich in een democratische en seculiere samenleving politiek uiten, maar mogen niet via protest, druk en bedreiging bepalen wat in de klas gebeurt.

Afwijkende opvattingen

Het is belangrijk dat te specificeren omdat mensen uit moslimlanden behoorlijk afwijkende opvattingen hebben over hoe men omgaat met conflicten over de eigen (religieuze) overtuigingen. Met de stelling: ‘Ik vind dat ik de Belgische wetten mag overtreden als die niet samengaan met de regels van mijn geloof’ is slechts 5% van de autochtonen het eens, maar 18% van de eerste generatie mensen van Marokkaanse en Turkse origine en 21% van de mensen van Afghaanse origine.

Van oordeel zijn dat de normen van je geloof beter zijn dan de wetten van het Belgische volk, dat mag best. Je hoeft geen moslim te zijn om het moeilijk te hebben met een aantal van onze wetten. Maar die wetten overtreden in naam van je geloof of overtuiging, is een pad dat onvermijdelijk tot geweld leidt. Met de extreme, terroristische vorm daarvan zijn we inmiddels vertrouwd.

De resultaten van de survey werden besproken in De Afspraak van 22 november door kersvers, bevoegd minister Gwendolyn Rutten en Naomi Izabela, oud-voorzitster van de Antwerpse jeugdraad. Over de bevindingen die ik hier rapporteer, voerde minister Rutten de vertrouwde liberale goed-nieuws-show op. De survey liet volgens haar vooral zien hoe goed diversiteit werkt, super, en de pijnlijke vaststellingen werden weggewuifd door te stellen dat daarover nader onderzoek nodig is. Alsof de gerapporteerde bevindingen niet duidelijk zijn.

Homoseksualiteit

Eigenaardig genoeg bleken minister Rutten en Naomi Izabela zich meer zorgen te maken over de vaststelling dat mensen afkomstig uit moslimlanden en ook mensen van Congolese origine zich over het algemeen minder verdraagzaam opstellen, bijvoorbeeld over homoseksualiteit.

Met de uitspraak dat ze het oké zouden vinden als hun kind een partner heeft van hetzelfde geslacht, stemt 79% van de autochtonen in, maar slechts 10% van de mensen van Marokkaanse origine, 14% van die van Turkse origine, 15% van die van Afghaanse origine en 16% van die van Congolese origine. Dat zijn grote verschillen.

Naomi Izabela, zelf van Congolese origine, wilde begrip vragen voor de positie van haar herkomstgroep: hun houding is het gevolg van hun religieuze overtuiging, vroeger was dat in België ook zo, en de Congolezen zullen op dat punt nog evolueren. Het deed denken aan hoe de kolonialen spraken over de Congolezen die in grotere mate westerse gewoonten en denkwijzen hadden aangenomen: les évolués.

Onstuitbare evolutie

De wijze waarop in die aflevering van De Afspraak over het ethisch conservatisme van moslims en mensen van Congolese origine werd gesproken, wijst op een wijdverbreid vooroordeel. Iedereen – een tegenstem viel in de uitzending niet te horen – leek ervan uit te gaan dat er een soort onstuitbare ethische evolutie is in progressieve richting.

Dat was inderdaad de evolutie die een heel klein deeltje van de wereld over de laatste 75 jaar heeft doorgemaakt. In veel grotere delen van de wereld vond die niet plaats. Integendeel, daar ging het vaak de andere kant uit.

Vergelijk even wat foto’s uit het Midden-Oosten uit de jaren vijftig met vandaag. Ongedwongen vrouwen, wuivende haren, werden vervangen door spookachtige verschijningen, ontmenselijkt, toch in onze, westerse ogen. Ook de bevolking van de West-Europese grootsteden is vandaag ethisch conservatiever dan pakweg 30 jaar geleden.

Het zou dus wel eens kunnen dat de ethische evolutie van richting verandert en dat de 21% mensen van Belgische origine die het niet oké vinden als hun kind een partner heeft van hetzelfde geslacht, de nieuwe évolués zijn.

Maatschappijtheorieën die onstuitbare en gerichte culturele evoluties poneren, werden intellectueel al lang geleden naar de prullenmand verwezen. In een klein continentje met nog weinig greep op de wereld, wordt het geloof dat alles als vanzelf onze kant opgaat daarenboven potsierlijk.

Dat moet ons niet ontmoedigen, maar daarentegen extra motiveren om het recht op ons verleden en een eigen toekomst te verdedigen.