De ongemakkelijke waarheid over Elia (deel I)

Elia Transmission Belgium nv (hierna: Elia) is een hybride, schizofrene facilitator van de Belgische elektriciteitsmarkt. Wanneer je het bedrijf analyseert, is een andere slotsom moeilijk. Elia is een beursgenoteerd bedrijf, een wereldwijde multinational, een overheidsbedrijf, een staatsmonopolist, een Europese oligopolist, een expertenkartel en een wetenschappelijk filantroop. Het bedrijf is met andere woorden een vrolijke manipulator, met een vinger in elke belangrijke pap, zegt Ignace Vandewalle in deze vrije tribune. 

In dit eerste deel schets ik Elia als overheidsbedrijf, monopolist, pionier, en commerciële promotor en profiteur van internationale elektriciteitshandel. In het tweede deel beschrijf ik Elia als wereldspeler, wetenschappelijk filantroop en dominante kingmaker en kingplayer in België.

Elia als overheidsbedrijf

Elia Transmission Belgium, het moederbedrijf van Elia, is een duizendpoot met internationale tentakels. Het werd opgericht op 28 juni 2001 door een fusie van de ‘Coördinatie van de productie en het transport van elektrische energie’ (CPET) en Electrabel dat toen het 30 kV tot 380 kV-net beheerde.

Sinds 2005 is Elia beursgenoteerd en sinds 2012 prijkt ze in de BEL20. Het is een overheidsbedrijf, waarvan 52,96 procent in handen is van de Vlaamse gemeentelijke holdings Publi-T (44,82 procent) en Publipart (3,32 procent). De Brusselse intercommunale Interfin bezit 3,78 procent. Met Belfius Insurance heeft de federale overheid via De Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (FPIM) 1,04 procent van de aandelen in handen.

Elia als monopolist

Elia heeft als netwerksysteemoperator in België het absolute monopolie inzake hoogspanning vanaf 150 kilovolt (KV), en bezit ook nog eens 94 procent van de Belgische netinfrastructuur van 30 tot 70 kV. In vele landen zoals Duitsland zijn er geen staatsmonopolies en kunnen ook commerciële bedrijven hoogspanningsnetten exploiteren.

Elia’s Belgisch net heeft een totale lengte van ongeveer 8.400 kilometer, waarvan 2750 kilometer ondergrondse verbindingen. Naast haar monopolie in België bezit Elia via 50hertz (80 procent Elia en 20 procent KfW bank — een Duitse overheidsbank) nog eens ongeveer 10.000 kilometer aan verbindingen. Samen leveren Elia en haar dochterbedrijf 50Hertz elektriciteit aan 30 miljoen eindklanten.

Elia als pionier voor ondergrondse kabels op gelijkstroom

Sinds 2021 werkt 50 Hertz, samen met de Nederlands-Duitse netwerkbeheerder TenneT, aan de SuedOstLink. Dat is een 2 gigawatt (GW) ondergrondse hoogspanningskabel (525KV) op gelijkstroom. Het betreft een eenrichtingsverbinding van ongeveer 500 kilometer. 50Hertz wil tegen 2030 in Duitsland in totaal 2.100 kilometer kabels ondergronds trekken. Deze SuedOstLink-kabel van 500 kilometer zou vier jaar duren om te leggen en vijf miljard euro kosten.

Nog een project van Elia: de HVDC-kabel Aachen Liège Electricity Grid Overlay (ALEGrO). Deze Belgisch-Duitse ondergrondse interconnectorkabel (twee richtingen dus) op gelijkstroom met een capaciteit van 1GW en over een afstand van 90 kilometer kostte 500 miljoen euro en nam twee jaar in beslag. De ALEGrO-kabel moest zelfs onder het Albertkanaal en onder de Maas door. ALEGrO werd in Europa voorafgegaan op dit gebied door twee ondergrondse gelijkstroomkabels.

Schril contrast

Even recapituleren: Elia besteedt vijf miljard euro om op vier jaar tijd een 500 kilometer kabel ondergronds te leggen in Duitsland, en 500 miljoen euro en twee jaar om een 90 kilometer ondergrondse kabel tussen Duitsland en België te leggen. Voor de SuedOstLink is dat 5 miljoen euro per GW/km. Voor ALEGrO is dat 5,55 miljoen euro per GW/km. Ongeveer dezelfde prijsklasse.

Dat staat in schril contrast tegenover wat Elia beweert dat Ventilus zal kosten en hoelang het zal duren. Daar spreekt Elia over een duur van acht jaar en een kostprijs van 6,4 miljard euro om 6GW capaciteit aan gelijkstroomkabels over 83 kilometer ondergronds te leggen. Dat is omgerekend 12 miljoen euro per GW/km of meer dan het dubbele van ALEGrO en SuedOstLink.

Het is duidelijk dat Elia hier plots een alternatieve berekening hanteerde of bewust misleidende cijfers gaf. Voor de critici onder de lezers: ja, technisch zijn de Sudostlink, ALEGrO en Ventilus niet hetzelfde, maar zelfs de technische verschillen kunnen nooit dergelijke grote financiële verschillen verklaren.

Internationale handel

In het jaarrapport van de Elia Group lezen we: ‘Elia Transmission Belgium maakt samen met National Grid, het Britse elektriciteits- en gasbedrijf, deel uit van de joint venture Nemo Link limited. Nemo Link ltd is de eerste onderzeese interconnector die België met het VK verbindt en zo de elektriciteitshandel tussen beide landen mogelijk maakt. Traders kunnen op veilingen tot 1012 MW capaciteit aankopen gespreid over een aantal tijdslots.’

Deze eerste onderzeese kabel op gelijkstroom (1 GW) is een 50/50-joint venture tussen Elia en The National Grid interconnector holdings limited. In 2021 betaalde Nemo link ltd 119 miljoen euro aan dividenden uit. Dat zijn 59,5 miljoen euro extra inkomsten voor Elia. Dat staat dan nog los van de transmissietarieven die worden aangerekend om de elektriciteit via het Belgische hoogspanningsnet naar het Verenigd Koninkrijk te brengen.

Onderzee

Tegen 2035 zouden er vier onderzeese kabel gepland zijn: Triton, Nautilus, Cronos en de Noorse kabel. Extrapolerend vanuit Nemo Link Ltd zouden alle vijf de kabels vermoedelijk jaarlijks samen goed zijn voor 300 miljoen euro extra inkomsten voor Elia. Alle kabels zouden goed zijn voor een internationale handel van 46,8 TWh elektriciteit – wat de zeven kerncentrales in België produceerden – waarvan vermoedelijk ongeveer 40 TWh door de hoogspanningskabels Stevin en Ventilus zou stromen.

Als je weet dat onze windmolenparken tegen 2040 ongeveer 24 TWh aan land zullen brengen, dan kunnen we stellen dat Ventilus en Stevin ongeveer 2/3 dienen voor lucratieve internationale handel van Elia. Hetzelfde zien we met het energie-eiland aan de Prinses Elisabeth-zone, waar ook drie internationale kabels zullen op aangesloten worden. Daar zal vermoedelijk slechts 20 procent van het energie-eiland benut worden door de drie windmolenparken en 80 procent zal dienen voor de Internationale handel met winsten tot 300 miljoen euro per jaar.

Energiefactuur

De kostprijs van de versterking van de Stevin-kabel (380 miljoen euro) wordt reeds op onze energiefactuur doorgerekend. Tussen 2023 en 2027 plant Elia volgende investeringen: Ventilus en Boucle du Hainaut (1,6 miljard euro), energie-eiland en kabels om energie aan land te brengen (2,2 miljard euro), Triton-kabel (1,4 miljard euro), tweede ALEGrO-kabel (600 miljoen euro) en Nautilus-kabel (600 miljoen euro). Samen goed voor 6,4 miljard euro. Deze investeringen worden allemaal doorgerekend op onze elektriciteitsfactuur.

Wat de operationele, financiële en investeringskost van de internationale zeekabels betreft, hanteert de CREG een vrij complex systeem met het ‘Cap and Floor-mechanisme’. Wanneer Nemo link ltd minder winst maakt dan de floor, wordt er via een verhoging van de transmissienettarieven geld gepompt in Nemo Link ltd om de verliezen te dekken. Wanneer de cap overschreden wordt, dan moet Nemo Link Ltd geld storten om de transmissienettarieven te doen dalen. Daar tussenin mag ze alle winsten op zak steken.

De CREG maakt vijfjaarlijks de balans op. Rekening houdend met dat systeem berekende de CREG dat alle investeringen van Elia mechanisch zouden leiden tot ten minste een verdubbeling van de transmissienettarieven over een periode van tien jaar. Het is duidelijk dat het volledig systeem moet herzien worden en er rekening moet gehouden worden met het feit dat slechts 30 procent van kosten dienen om onze elektriciteit aan land te brengen en 70 procent internationale handel is waar Elia grof geld aan verdient.

Promotor hernieuwbare energie

Elia is de grote promotor van hernieuwbare energie. Niet omdat het alumni zijn van de klimaatuniversiteit van Greta Thunberg, maar omdat ze de god van kapitaalaccumulatie aanbidden. Door het sluiten van kerncentrales is er meer internationale handel nodig. België zal tegen 2030 vermoedelijk 40 procent energie moeten importeren. Kassa, kassa voor Elia.

Omwille van het probleem van de intermittentie van de hernieuwbare energie zijn er interconnectoren nodig om tijdelijke overproductie of onderproductie door weersomstandigheden in een land of regio op te vangen. Kassa, kassa voor Elia. Zo zie je maar. Chris Peeters, CEO van Elia, is geen homo klimaticus maar een homo economicus. Hij aanbidt de euro, niet een of andere sandaalgod.