De Savoie in alle staten

De Savoie bestaat vandaag uit twee Franse departementen in de Alpen waar de Fransen bij voorkeur op wintersport gaan. Vroeger was de Savoie een belangrijk hertogdom, een strategisch kruispunt in de Alpen. Sinds 1720 vormde de Savoie samen met Sardinië, het vorstendom Piëmont, het hertogdom Aosta, het graafschap Nizza (Nice) en Ligurië – dat is de streek van Genua – een heus koninkrijk. Het scheelde niet veel of de Mont-Blanc was niet de hoogste berg van Frankrijk geweest. De Franse president François Mitterrand, op bezoek in de regio, verklaarde op een onbewaakt moment: ‘De Savoie, dat is niet helemaal Frankrijk’.

Savoyers

Laurent Blondaz, voorzitter van de regionalistische beweging ‘Mouvement Région Savoie’, citeert in zijn boek ‘Savoie. Des questions qui dérangent’ de modale Parijzenaar die de Savoyards, dat zijn de inwoners van de Savoie, karikaturaal beschrijft. Hij vat de Parijse arrogantie op in een boutade: ‘De Savoyards leven in houten blokhutten, ze eten elke maaltijd fondue en ze verplaatsen zich altijd op ski’s’. Daarom gebruik ik hier de term ‘Savoyer’ om aan de clichés van de ‘Savoyards’ als achterlijk-boerenvolk-tussen-de-koeien-in-de-bergen te ontsnappen.

De allereerste eis van de Savoyers is kernachtig gevat in een citaat van een andere man uit de streek, Antoine Borrel (1878-1961): ‘Er zijn vandaag twee departementen die de naam Savoie dragen, maar er is maar één Savoie en dat is het land van onze voorouders’. Dat is meteen het voornaamste streven van alle autonomisten en regionalisten sinds de Savoie bij Frankrijk is toegevoegd. De noordelijke Savoie heet nu officieel Haute Savoie met steden als Annecy en Chamonix, en de andere, kortweg, Savoie met Chambéry en Albertville.

Vergeten geschiedenis

‘In de tijd dat de Savoie Italiaans was’, is een van die zinloze uitdrukkingen die je in Frankrijk wel eens hoort. De Savoie is nooit Italiaans geweest, om de eenvoudige reden dat Italië in 1860 nog niet bestond. Italië ontstond pas in maart 1861, bijna een jaar na de aanhechting van de Savoie bij Frankrijk. Het feit dat de eenheid van Italië het werk was van koning Victor Emmanuel II, familiaal, behorend tot het huis van Savoie, is misschien verwarrend maar verandert er niets aan. Integendeel, Victor Emmanuel II, die de Savoie en Nizza aan Frankrijk cadeau gaf in ruil voor steun bij het ontstaan van de nieuwe staat Italië, wordt door de Savoyers als een verrader beschouwd.

Toen de Savoie, samen met Nizza, op 14 juni 1860 bij Frankrijk werd aangehecht behoorde ze tot het soevereine koninkrijk van Piëmont-Sardinië. De Savoyers spreken ook graag van Stati Sabaudi. Een eerste poging van Frankrijk om de Savoie te annexeren had plaats in 1792, tijdens de Franse Revolutie. Dat deze poging geen goede herinnering heeft nagelaten getuigt het feit dat in 1892, op de viering van de honderdste verjaardag van deze brutale annexatie, alle volksvertegenwoordigers en senatoren uit de Savoie de feestelijkheden boycotten.

Een vodje papier

Unsplash

Chamonix, Mont-Blanc.

Bij de brutale annexatie van 1792 werd door de Franse staat bewust vermeden de Savoie opnieuw departement du Mont-Blanc te noemen. Deze naam, die de Franse revolutionairen aan de Savoie hadden gegeven, deed de bevolking te veel denken aan de bloedbaden aangericht door de Franse Revolutie. Alleen om die reden kon de Savoie haar historische naam behouden. Wel werd er bewust gekozen om ze onmiddellijk in twee departementen te splitsen, in een poging om de historische eenheid van de streek meteen te breken.

Het verdrag van Turijn, dat op 24 maart 1860 tussen Frankrijk en het koninkrijk Piëmont-Sardinië werd gesloten, hield ook bepaalde beperkingen in. De Savoie diende de status van een vrije zone te krijgen: het recht om eigen munt te slaan en uit te geven moest worden behouden, alsook als de eigen juridische en academische instellingen. Het onderwijs van de eigen geschiedenis dat later, in 1920 in alle stilte werd afgeschaft, diende te worden gegarandeerd. Met andere woorden: de Savoie had bij aanvang een bijzonder zelfstandige status moeten krijgen. Maar voor Frankrijk was dat onderdeel van het verdrag een vodje papier. De Walen die hopen om ooit een bijzondere status binnen Frankrijk te krijgen zijn verwittigd: het beloofde Frans vaderland heeft nog nooit zijn engagementen gehouden als het gaat om decentralisatie en zelfbestuur.

Independantisten, autonomisten en regionalisten

In 1995 werd de Ligue Savoisienne of Savoyaanse Liga opgericht. Vaststellend dat de volksraadpleging van 1860 werd vervalst met nul stemmen tegen de aanhechting bij Frankrijk, en dat Frankrijk zich niet hield aan de clausules van het Verdrag van Turijn, streefde de Liga naar een onafhankelijke staat Savoie. De Liga was aangesloten bij de Europese Vrije Alliantie. In oktober 2012 werd de beweging opgeheven. Sindsdien streven verschillende groepen voor onafhankelijkheid. Enkele namen: Etat Federal de Savoie, Confédération Savoisienne, Pour la Savoie, Savoie Libre Jeune.

Voor sommigen is de ultieme droom de restitutie van een heuse federale Alpenstaat met als naam Arpitanië. Anderen voelen er meer voor om de streek als nieuw kanton bij de Zwitserse confederatie te laten aanleunen.

De autonomisten en regionalisten, verzameld rond de beweging Mouvement Régions Savoie, streven voornamelijk naar een regio met autonome status die de twee departementen samenbrengt. De beweging werd in de beginjaren beïnvloed door het ideeëngoed van de Zwitserse filosoof en schrijver Denis de Rougemont. Het steunt minder op historische eisen en verdedigt een federalisme naar Zwitserse en Italiaanse voorbeelden.

Eisen

Of ze nu aanhanger zijn van zelfbestuur of van onafhankelijkheid, de Savoyaanse verenigingen verzamelen rond enkele voorname eisen. Naast het samensmelten van de twee departementen op Frans grondgebied willen ze de erkenning en bescherming van hun streektaal, vroeger met de verwarrende naam Franco-Provencaals aangeduid maar die ze zelf Arpitaanse taal noemen. De Arpitaanse taal is in groot gevaar: amper 80.000 mensen spreken nog Arpitaans. Ze eisen het recht op onderwijs van de Savoyaanse geschiedenis, door Frankrijk discreet stopgezet in 1919. Een algemene klacht is ook het gebrek aan betaalbare woningen voor de eigen bewoners, de invasie van tweedeverblijvers en de smakeloze, wilde urbanisatie van de skioorden door investeerders uit de Franse hoofdstad. Talloze protesten hebben ook te maken met de milieuvervuiling door het wagen- en transportvervoer en met de aanleg van nieuwe wegeninfrastructuur om de Alpen te doorkruisen.

*Savoie. Des questions qui dérangent, Laurent Blondaz, Uitgeverij Yoran Embanner, 2022