De stille staatsgreep in de Belgische economie

De Federale Investerings- en Participatiemaatschappij (FPIM) verstrengelt zich als een octopus steeds meer met ons economisch weefsel. Door middel van een nieuwe beheersovereenkomst heeft onze overheid de basis gelegd voor de verstaatsing van ons bedrijfsleven onder het mom van de noodzakelijke verankering en verduurzaming van onze economie.

De Federale Participatie- en investeringsmaatschappij werd opgericht met als hoofddoel het beheren van de participaties van de Belgische overheid in verschillende bedrijven en projecten.

Ze heeft een dubbele rol. Enerzijds fungeert ze als een investeringsmaatschappij die rechtstreeks investeert in bedrijven, fondsen en projecten die als strategisch worden beschouwd voor de Belgische economie. Anderzijds treedt ze op als een holding van de Belgische staat, waarbij ze de belangen van de overheid behartigt in diverse ondernemingen.

Nieuw beheerscontract

In 2021 sloot de federale regering een nieuw beheerscontract af met de FPIM. Dit nieuwe beheerscontract werd afgesloten onder algehele onverschilligheid van zowel het parlement als de media. Nochtans blijkt deze beheersovereenkomst de vliegmotor te zijn van de snel oplopende participatiedrang vanuit de overheid in vele privéondernemingen.

De nieuwe beheersovereenkomst schoof drie grote werven naar voren: een centralisatie van alle overheidsparticipaties, een engagement om te investeren in cruciale sectoren en een bepalende rol vervullen in de omslag naar een ‘duurzame’ economische groei.

In een eerste fase werden alle overheidsparticipaties ondergebracht onder de FPIM. De waaier van deze historische participaties is zeer breed. Het gaat onder meer over de participaties in Belfius, BNP Paribas, Ethias, de Nationale Loterij, Bpost en Proximus. Dit leidde ertoe dat de slagkracht van FPIM exponentieel is toegenomen tot een totaal bedrag van zo’n 18 miljard euro.

Breed omschreven sectoren

Het eigen kapitaal van FPIM wordt samen met de winst die uit haar participaties voortvloeit, ingezet in zes in de beheersovereenkomst vastgelegde sectoren. Maar die zes strategische sectoren zijn zo breed omschreven dat je ongeveer elke economische activiteit hierbinnen kan onderbrengen.

Het gaat over de financiële sector, luchtvaart en defensie, gezondheidszorg en wetenschappelijk onderzoek, ‘impactinvesteringen’, energie en diensten van openbaar nut, en vervoer en mobiliteit.

Carte blanche

Via deze nieuwe overeenkomst wordt de FPIM carte blanche gegeven om participaties te nemen in elk onderdeel van onze economie. Daarnaast moet de holding tevens een bepalende rol spelen in de transitie naar een duurzame economie. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat ze haar maatschappelijke opdracht sinds 2021 steeds enthousiaster opneemt.

De overheidsholding bouwt in sneltempo een uitgebreide aandelenportefeuille uit. Zo is de holding een grootaandeelhouder geworden van de beursuitbater Euronext, het clearinghuis Euroclear, de verzekeraar Ageas en sinds kort ook de batterijenproducent Umicore.

Sleutelrol

Daarnaast ontpopte ze zich ook tot een vastgoedmastodont. Om de renovatie van 2.500 overheidsgebouwen te financieren, besliste de regering in 2023 om een investeringsfonds op te richten met de FPIM en institutionele beleggers voor 3,2 miljard euro.

Daarnaast vervulde de FPIM ook een sleutelrol in de aankoop door de Europese Commissie van een groot aantal van haar kantoorgebouwen met het oog op renovatie. Prijskaartje: ongeveer 1 miljard euro. Dat vastgoed niet behoort tot een van de zes sectoren waarin de investeringsmaatschappij moet investeren, lijkt bijzaak.

Deze investeringsdrang is niet zonder gevaar. Zo moest de FPIM onlangs haar volledige participatie in Biocartis afboeken en ook haar participatie in Air Belgium voor 7,2 miljoen euro kleurde donkerrood toen in 2023 de passagierstak werd stopgezet. De historische participaties in het beursgenoteerde Proximus en Bpost vertalen zich momenteel in historisch lage beurskoersen.

Politieke invloed

De FPIM werkt met een beheersovereenkomst en heeft een ‘governancecharter’, maar de raad van bestuur blijft politiek samengesteld. Bovendien leveren al deze investeringen diverse bestuursmandaten op die dikwijls vanuit de federale regering worden ingevuld.

De vele mandaten in de raden van bestuur van overheidsbedrijven en de steeds verder uitdijende participaties in privébedrijven leveren een rits bestuursmandaten op die de speelbal zijn of dreigen te worden van politieke onderhandelingen.

Belastingbetaler de dupe

Onlangs bleek nog bij Bpost hoe de verstrengelde belangen tussen politiek en de betrokken onderneming totaal geen voorbeeld waren van goed bestuur. Het krantencontract werd de inzet van een hevige politieke strijd waarvan de belastingbetaler jarenlang de dupe werd.

Er is geen duidelijke scheidingsmuur tussen de overheid en de diverse overheidsbelangen. En ondanks het toegenomen belang van overheidsinvesteringen en -participaties, heeft het parlement amper aandacht voor de FPIM. Wat natuurlijk ook niet helpt, is dat het laatste jaarverslag van de organisatie dateert van 2021.

Het is dan ook van groot belang dat onze toekomstige Kamerleden meer aandacht besteden en hun ‘power of the purse’ serieus nemen.