De Wever laaft zich aan vele grondstromen

De intrede in 1921 van de socialist Camille Huysmans in het Antwerpse schepencollege bracht een schokgolf teweeg. Het was het begin van een lange, ononderbroken reeks socialistische bewindslieden – als we de oorlogsjaren even vergeten. Het lijkt erop dat Bart De Wever erin zal slagen om in de Scheldestad een meerderheid in elkaar te knutselen zonder de tot voor kort onmisbaar geachte socialisten. Huysmans’ succes in 1921 ontstond niet in het luchtledige, De Wevers opmerkelijke prestatie evenmin.

Na zijn nieuwe overwinning op 14 oktober kregen we de analyses met karrenvrachten aangevoerd. Straf dat een stuk dat eigenlijk over Open VLD ging (Nicolas Bouteca in DS 12 november ) nog het meeste over de overwinning van N-VA leerde. De meeste andere analisten probeerden zo gedreven aan te tonen dat de kiezer zich heeft vergist door op De Wever/N-VA te stemmen, dat ze vergaten hun licht te werpen op het waarom van dat succes.

Wie wat inzicht wil in een breder verhaal, hanteert soms beter de grovere borstel. Beginnen we met een veertig jaar overspannend raadsel. Wie hoort niet in het rijtje: Leo Tindemans, Hugo Schiltz, Karel Dillen/Filip Dewinter, Guy Verhofstadt, Jean-Marie Dedecker, Yves Leterme en Bart De Wever? Antwoord: Bart De Wever, want hij is de enige die (nog?) niet faalde in zijn opzet.

Alle genoemde politici vierden, soms erg kort, opmerkelijke electorale successen. In alle gevallen ging het over Vlaamse fenomenen zonder alter ego aan de overzijde van de taalgrens. Zij behaalden hun overwinningen weliswaar met verschillende projecten, maar die hadden ook één zaak gemeen: de roep naar een breuk met de heersende Belgische aanpak.

Tindemans zorgt voor frustratie

‘Met deze man wordt het anders’, luidde de slogan van Leo Tindemans in 1974, die De Wever in 2012 zowat overnam. Het leverde de CVP toen een winst op van tien zetels. Tindemans werd premier, maar gaf er vier jaar later gedesillusioneerd de brui aan.

Hij was geen flamingant maar wel een Vlaams fenomeen. In 1974 was de Franstalige zusterpartij PSC ook spectaculair gestegen. Maar terwijl Tindemans in 1977 opnieuw een forse aangroei aan CVP-kiezers leverde, zag de PSC haar stemmenpercentage alweer dalen. De mislukking van Tindemans leidde bij het christelijk-conservatieve deel van het kiezerskorps tot diepe frustraties. Yves Leterme zou het zo’n 35 jaar later dunnetjes overdoen.

In diezelfde periode liet Volksunie-boegbeeld Hugo Schiltz zijn Vlaams-nationale kiezers in de steek; een bron van politieke frustraties bij een ander publiek. De hardere Vlaams-nationale kern zocht soelaas bij het Vlaams Blok/Belang en ging daar de facto een verbond aan met het uitgesproken rechtse deel van het kiezerskorps. Karel Dillen en later Filip Dewinter konden heel wat kiezers verleiden maar bleven hangen in de marge van de besluitvorming. Ook dat veroorzaakte veel politieke teleurstelling die zich geografisch opnieuw beperkte tot Vlaanderen.

Burgermanifesten

Guy Verhofstadt schreef de laatste paragrafen van de inleiding op het fenomeen De Wever. Zijn burgermanifesten maakten vele liberaal denkenden bijzonder geestdriftig. Eindelijk zou er dan toch echte verandering komen, dit keer via de blauwe weg. Maar dat project eindigde zoals bekend bont en blauw. Weer werd een ander segment van het Vlaamse kiezerspubliek teleurgesteld en gefrustreerd.

Jean-Marie Dedecker gaf even de indruk woordvoerder te kunnen worden van die stroming maar kon nooit uit de peilingen breken.

Niet alleen hebben alle genoemde politici gemeen dat ze hun kiezers niet konden geven waarop die hoopten, ze stootten ook allemaal op de Belgische hinderpaal.

Het succes van Bart De Wever kan in belangrijke mate verklaard worden als het resultaat van veertig jaar politieke frustratie bij almaar nieuwe groepen Vlaamse kiezers. Even abstractie makend van de Koningskwestie waren het daarvoor vooral de Vlaams-nationalisten die morrend rondliepen in de Wetstraat. Maar vanaf Tindemans spoelden grote golven van teleurstelling over andere brede stromingen.

De Wever voedt zich aan de frustraties die de Vlaams-nationalisten opliepen maar ook aan die van de rechterzijde, de conservatieven en de liberalen. Zo’n cocktail zou slechts een kortstondig succes bieden als die alleen steunde op een oppervlakkig gevoel van tijdelijke teleurstelling. Maar het ziet er niet naar uit dat een van die samenstellende componenten binnen afzienbare tijd apart kan overstappen naar het beleidsbepalende kamp. Daarenboven laat die combinatie zich vandaag inhoudelijk vrij makkelijk kneden tot een voldoende coherent programma dat geen te grote spreidstand vergt.

De Wevers bewering dat hij surft op de Vlaamse grondstroom, is eerder ongenuanceerd dan verkeerd. Er bestaat uiteraard niet één Vlaamse grondstroom die alles domineert. Er zijn er meerdere. De omstandigheden bieden De Wever de kans enkele belangrijke daarvan samen te voegen tot wat vandaag wel degelijk de grootste van allemaal is.

Omdat De Wever zich, meer dan zijn voorgangers uit het opgesomde rijtje, kan voeden aan een combinatie van bronnen, beschikt hij over zeer grote electorale mogelijkheden. Die kon hij in Antwerpen voldoende activeren om voor een opmerkelijke ommekeer te zorgen.

Maar de echte uitdaging voor De Wevers kernpubliek ligt uiteraard op het Belgische niveau. De weerstand daar zal vele malen groter zijn dan in Antwerpen – want die stad ligt lekker gemakkelijk helemaal in Vlaanderen.