De zonden van Sint-Wouter

Veel vijanden heeft Wouter Van Besien niet. De man die nog tot 15 november aan het hoofd staat van Groen is joviaal, hartelijk en politiek geen fundamentalist. Toen Van Besien in het campagneprogramma ‘Jambers in de politiek’ samen met zijn gezin in beeld kwam, leek zijn familiale geluk oprecht en hartverwarmend. Weinig mensen zijn er dus op uit om Van Besien ’te pakken’. De beelden waarop hij in ‘Stars for life’ eerder vals staat te zingen, worden bijvoorbeeld niet om de haverklap gebruikt om hem te tackelen. Er zijn andere voorzitters, om Bruno Tobback vooral niet te noemen, die meer achtervolgd worden door sommige beelden en inschattingsfouten.

Het is dus geen verrassing dat de politieke waarnemers een zacht en positief oordeel vellen over het voorzitterschap van Van Besien. Toch zijn er wel degelijk kanttekeningen te plaatsen bij de manier waarop de Antwerpenaar zijn partij vijf jaar heeft geleid.

Van Besien was geen brokkenpiloot, en hij is er inderdaad in geslaagd om drie verkiezingen na elkaar winst te boeken voor zijn partij. Die hattrick kan echter niet verhullen dat de winst telkens iets magerder uitviel dan in Groene kringen werd verwacht. Hoewel linkse concurrent sp.a al jaren in een neerwaartse spiraal zit, is Van Besien er toch niet in geslaagd zijn Groen te laten doorbreken als de nieuwe linkse kracht in Vlaanderen.

Een haantje-de-voorste was Van Besien nooit, en als een echte coach liet hij verschillende spitsen binnen zijn partij scoren. Toch staat er geen duidelijke opvolger klaar. Niemand van de Groene (sub)toppers belichaamt de geloofwaardige sérieux van Van Besien. Kristof Calvo is te bleu en te hevig. Meyrem Almaci lijkt te choleriek. Anderen zijn te saai of niet mediageniek genoeg. Van Besien laat zijn partij dus achter in onduidelijkheid, en het lijkt niet heel waarschijnlijk dat de volgende voorzitter even sterk zal zijn. 

Verstrikt in de vlinder

Toch zijn het allemaal maar schoonheidsfoutjes in vergelijking met de grootste en belangrijkste fout die Van Besien heeft gemaakt. Dat heeft te maken met de nieuwe koers die Van Besien heeft uitgezet: de Vlaamse Groenen profileren als een geloofwaardige beleidspartner. Op lokaal niveau betekende dat vele beleidsdeelnames na de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 – een keuze die in 2018 geëvalueerd zal worden. Op federaal niveau betekende het: steun verlenen aan de zesde staatshervorming.

Los van alle inhoudelijke bedenkingen die te maken zijn bij het Vlinderakkoord, blijft het een vaststelling dat Van Besien zich na de gesprekken over de staatshervorming de deur heeft laten wijzen als een schooljongen. De Groenen werden op aandringen van CD&V en Open VLD uit de federale regering Di Rupo gehouden, maar lieten zich daarna toch nog altijd gebruiken als stemvee om de zesde staatshervorming goedgekeurd te krijgen. Zonder de stemmen van Groen was er aan Vlaamse kant geen meerderheid voor de zesde staatshervorming – een staatshervorming die cruciaal was voor de ploeg van Di Rupo. Maar hoewel de Groenen vanuit de oppositie geregeld (terechte) kritiek leverden op het werk van Di Rupo heeft Wouter Van Besien zijn sleutelpositie in de zesde staatshervorming geen enkele keer gebruikt om te wegen op concrete dossiers. De Groen-voorzitter was bang dat bijkomende voorwaarden voor zijn steun bekritiseerd zouden worden als ‘politieke spelletjes’. Zo werd Van Besien jarenlang de gevangene van zijn eigen geloofwaardigheid.

Door vanuit de oppositie braaf de regering ter wille te zijn met de zesde staatshervorming, waande Van Besien zich bij momenten een heuse staatsman. Dat is voor een Groene voorzitter vrij absurd. Agalev/Groen is immers een relatief jonge partij, die zichzelf ook profileert als een toonbeeld van nieuwe politiek. De Vlaamse Groenen zaten maar één keer in de federale regering en haalden in Vlaanderen nooit de symbolische drempel van 10%. Het is potsierlijk dat zo een partij zich een staatsdragende rol wil aanmeten, of vanuit de oppositie wil uitblinken in verantwoordelijkheidszin.

Het is natuurlijk veelzeggend dat zelfs Groen besmet werd door de Belgische bacterie die van Vlaamse politici ‘staatsmannen’ wil maken (dat wil zeggen; politici die in het licht van een vermeend staatsbelang hun eigen partijprogramma vergeten). Maar in historisch opzicht moet het Van Besien aangerekend worden dat hij stomweg vergat aan het hoofd te staan van een zweeppartij, net op het moment dat Groen goed geplaatst was om de zweep boven te halen. Het is voor altijd deel van de geschiedenis van de ecologische beweging in Vlaanderen: toen ze konden wegen op het beleid, hebben ze het niet gedaan.

De Groenen hadden kunnen pokeren met hun steun aan de zesde staatshervorming, en toegevingen kunnen afdwingen in concrete dossiers, zowel in sociale zaken als op milieuvlak. Natuurlijk zou dat Van Besien wat punten hebben gekost bij sommige commentatoren, die hun steun aan de regering Di Rupo nooit goed verborgen hielden. Maar Groen zou wel centraal in het debat hebben gestaan, en vanuit de oppositie realisaties hebben kunnen binnenhalen. Misschien had die 10% in 2014 er dan wel had ingezeten.  

Van Besien liet bij zijn afscheid optekenen dat hij genoeg had van de strategische inschattingen die een partijvoorzitter moet maken. Dat lijkt te kloppen. In de strategische inschattingen heeft Van Besien – toen zijn grote moment er eindelijk was – jammerlijk gefaald.