De pot verwijt de ketel dat hij over de schreef gaat

Het Duitse weekblad Die Zeit kopte op 7 Januari met het citaat: ‘Gelbwesten, bleibt standhaft!’ (Gele hesjes, houd voet bij stuk!). Deze uitspraak komt niet van de holografische stokebrand Jean-Luc Mélenchon, maar van de Italiaanse vicepremier Luigi Di Maio. Op het eerste gezicht is dat nu niet bepaald een aardverschuiving, maar dat is het wel degelijk. Het is de eerste keer dat een hooggeplaatst Europees regeringslid zich op een dergelijk drieste manier over de interne keuken van een ander EU-lid uitlaat.

Het Europese kot te klein

Uiteraard kan men bij bepaalde politici sympathie voor buitenlandse krachten ontwaren. Tenzij men het voorbije decennium in een grot op Mars gewoond heeft, weet men dat de N-VA-excellenties een duidelijke sympathie voor de Catalaanse separatisten hebben. Desalniettemin hebben ze zich nogal op de vlakte gehouden wat de Catalaanse kwestie betreft. Een non-issue zoals de verkeerd geïnterpreteerde opmerking van Jan Peumans was al voldoende om de Spaanse politieke klasse te doen schuimbekken.

De slechte soap met Madrid in een hoofdrol bereikte zijn hoogtepunt toen de nieuwe premier Pedro Sanchez (en leider van een minderheidsregering met 84 op 350 zetels — over democratische validiteit gesproken) de erkenning van Vlaanderen in Spanje introk. Het was blijkbaar voldoende dat de voorzitter van een regionaal parlement een ongerelateerde opmerking maakte om diezelfde regio van 6 miljoen mensen van de ene dag op de andere niet meer te erkennen. Stelt u zich eens even voor dat Geert Bourgeois of Jan Jambon toen in een open verklaring hadden gezegd dat de regering aan de zijde van de Catalanen staat en dat ze verder moesten doen in de strijd tegen de Spaanse staat. Als dat was gebeurd waren alle zekeringen bij Mariano Rajoy spontaan doorgebrand. Het Europese kot was te klein geweest.

Keet schoppen

Nu kan men wel stellen dat Charles Michel heeft opgeroepen het democratische proces te respecteren. Dat was wel degelijk een oproep aan de Spaanse regering om het geweld binnen de perken te houden en dus een soort inmenging in binnenlandse aangelegenheden. Er is echter een groot verschil tussen een oproep elkaar niet murw te slaan en een oproep die neerkomt op: ‘Doe zo voort jongens, schop rustig verder keet!’. Zo blijkt dat de gele hesjes honderden flitspalen in Frankrijk hebben vernield.

Zonder de terechte grieven van een uitgeperste middenklasse te willen minimaliseren, maar vernieling van publieke eigendom is en blijft een misdaad. Bovendien wordt de economische schade van de gele hesjes-beweging ondertussen op miljarden beraamd. Gaat Di Maio dat betalen? Moreel zou je daar wel punt over kunnen maken. Bovendien is het behartigen van je belangen door middel van willekeurige vernielingen en de sabotage van de economie nog nooit een effectief middel gebleken.

Tragiek

Niet dat Macron hier vrijuit gaat, integendeel. Zo maakt Yanis Varoufakis (DieM25) brandhout van diens economisch beleid. De gele hesjes-beweging is een logisch gevolg van het creëren van de ‘mini-Griekenlandjes’ die over Frankrijk verspreid zijn, aldus Varoufakis. Dat brengt ons eigenlijk tot de tragiek van deze hele situatie. Deze inmenging is geen doel op zich. Ik betwijfel of Di Maio en Salvini echt zoveel om de zorgen van de gele hesjes geven. Veeleer is het een middel om hun populistisch gedachtegoed in te verf te zetten voor de Europese parlementsverkiezingen van mei.

Ik vermoed dat Di Maio’s de facto baas, Matteo Salvini, voornamelijk een springplank zoekt om zichzelf en zijn partij te promoten. Door Di Maio nadien openlijk te steunen toont hij een kiesoptie te zijn voor de uitgeperste middenklasse, zonder evenwel het risico aan te gaan. Mocht de steun aan de gele hesjes averechts hebben gewerkt, had Salvini zijn handen in onschuld kunnen wassen. Maar zijn ambities reiken verder dan Italië.

As Italië-Polen

Zo ontmoette Salvini op 9 Januari de leider van de Poolse PiS, Jaroslaw Kaczyński, de leider van een partij die constant probeert de macht van de executieve uit te breiden en daarmee het land op ramkoers met de EU gebracht heeft. Samenwerking met een partij die het niet zo nauw met de scheiding der machten neemt, ook dat is ‘regeren voor het volk’, neem ik aan?

De Lega, de PiS en personen uit de Oostenrijkse FPÖ schijnen warm te lopen voor een samenwerking in het Europese parlement. Harald Vilimsky (FPÖ) stelt dat als deze en andere eurokritische partijen samen zouden werken, ze de werking van de EU fundamenteel zouden kunnen beïnvloeden. Salvini droomt er van de as Parijs-Berlijn te vervangen door de as Italië-Polen en ziet zichzelf als de leider van een Europese ‘lente’ (lees: fascisme 2.0). Volgens de Neue Zürcher Zeitung zou een zulk project inderdaad de tweede kracht in het Europees Parlement kunnen worden, na de EVP.

Ik heb daar evenwel mijn twijfels bij. Hoewel Viktor Orbán vaak voor hommeles binnen de EVP zorgt, is het EVP-lidmaatschap van Fidesz voor hem wel degelijk een troef: op Europees niveau wordt de Poolse regering opvallend harder aangepakt dan de Hongaarse. Zou Orbán dat echt willen opgeven om met een zootje ongeregeld op politieke safari te gaan? Binnen de EVP kan Fidesz op zijn minst nog beslissingen beïnvloeden, erbuiten des te minder.

Enige verbinding: afkeer voor EU

De andere potentiële leden van zo’n alliantie doen ook wenkbrauwen fronsen. Ik zie de AfD en het Rassemblement National niet meteen op een zulke manier samenwerken. De eersten zijn economisch rechts, terwijl het RN eerder economisch links is. De AfD vertoont trekken van volksnationalistisch gedachtegoed, het RN hangt eerder een staatsnationalisme aan. De Lega is dan weer veel te Rusland-vriendelijk voor de PiS.

Het enige wat deze partijen verbindt is de afkeer van de EU en van migranten. Als dat het sluitende criterium voor die alliantie is dan zal die geen lang leven beschoren zijn. Hoe het ook moge zijn, Salvini’s ambities om een echt Europees kopstuk te worden kunnen niet los worden gezien van de rugdekking die hij Di Maio heeft gegeven. Door zichzelf in de binnenlandse aangelegenheden van een andere lidstaat te mengen, hoopt hij zijn zichtbaarheid in binnen- en buitenland en dus zijn kansen te verhogen de ‘Spitzenkandidat’ van het fascisme 2.0 bij de Europese verkiezingen van 2019 te zijn.

Legitieme zorgen en grieven

Het is aan de echte democraten in de EU om eindelijk de legitieme zorgen en grieven van de middenklasse te behartigen en dat monopolie niet aan  neofascisten over te laten. Enkel door zelf met overtuigende antwoorden op de noden van het volk te komen en aan te tonen dat de Salvini’s van deze wereld geen echte oplossingen bieden, kan het zo gevreesde populisme worden tegengehouden.

Wat zijn die noden, dan? De noden van het volk zijn volgens Yanis Varoufakis in eerste instantie economisch en niet gerelateerd aan migratie. Het bestaan van de gele hesjes en hun eisen bewijst deze these. Varoufakis trekt daarbij vergelijkingen met de verkiezing van Donald Trump tot president: een woedende, misbegrepen middenklasse die door de optiek van een sterke man met (te) simpele ‘waarheden’ gepaaid en electoraal gelokt wordt.

Het is precies deze middenklasse die Salvini over Europese grenzen heen probeert te activeren. De tragiek bestaat erin dat in een uitgerekend economische crisis (die al een decennium woedt), de sociaaldemocaten geen antwoorden hebben, enkel een opgeheven vingertje dat de middenklasse nog woedender maakt. Het is hemeltergend dat de traditionele linkerzijde vooral met zichzelf bezig is, en dat in vrijwel alle EU-lidstaten. Protesten zoals die van de gele hesjes zouden wind onder de vleugels van de Franse PS moeten zijn. En toch stellen we vast dat de sociaaldemocraten liever gerust verder navelstaren en hand in hand richting verder kiesdrempel strompelen. Als de sociaaldemocratie nog een rol van betekenis wil spelen dan moet ze zichzelf dringend heruitvinden. Bij deze: SPD, sp.a, PD, PSOE en anderen, doe er wat aan!