Een nieuwe kerstening voor het Oude Europa

De Duitse en Amerikaanse regeringen duwen momenteel wetten door hun parlementen om het huwelijk uit te hollen tot een tijdelijke verantwoordelijkheidsgemeenschap, een concept ver voorbij het homohuwelijk. Met een nieuwe bio-ethiekwet wil de Franse president draagmoederschap invoeren, abortus als grondrecht, het man-vrouwconcept van ouderschap uitgommen en de afstammingswetten opruimen.

In talrijke universiteiten worden proffen die het niet eens zijn met de seksuele revolutie, geschorst of afgedankt. Referenties naar het Opperwezen worden uit schilden weggeschuurd en uit logo’s verwijderd. Het Europees Parlement wil een recht op abortus grondwettelijk vastleggen. Het roept de lidstaten ook op om gewetensbezwaren van medisch personeel te verwerpen. Schoolboeken, historische figuren, jeugdstrips, tv-soaps gaan overal onder het mes van de cancel culture. Bij ons waren het gisteren De Kampioenen, vandaag Winnetou, morgen waarschijnlijk opnieuw Kuifje. Wat als seksuele voorlichting doorgaat, is een technische handleiding van standjes. Zonder ethische omkadering, met alleen waarschuwingen tot voorzichtigheid. Intussen loopt elke twaalfjarige al met een digitaal bordeel op zak. Klaar voor een klik.

Opruimen van het verleden

Met zo’n klaagzang kunnen we nog lang doorgaan. Het opruimen van het verleden, in geschiedenis, politiek, literatuur en kunst, is al geruime tijd voorbij het stadium van niet-discriminatie van minderheden. We zitten volop in een autoritair regime. Dat maakt jacht op dissidenten en op de vrijheid van meningsuiting, van religie en geweten. Het is een oorlog die nooit stopt. De gelijkheidspolitie aanvaardt geen compromis, want de tegenstander is achterlijk én immoreel.

Daarmee is het liberalisme, met zijn kerngedachte van autonomie van het individu, op een eindpunt aangeland. Zeventig jaar lang was het de civiele religie van het Westen. Nu is het verworden tot een soort neomarxisme. Een obsessieve ideologie die alle structuren van een geordende samenleving systematisch wil afbreken. Klassieke liberalen kijken met afschuw naar wat van hun politieke filosofie geworden is.

Wat nu? Hoe moet het verder? Bestaat er een macht die die revolutionaire waanzin kan stoppen? Zeker niet een nieuwe scheut individuele autonomie, nog meer ‘authentiek’ liberalisme. Dat werkt niet meer.

Een andere weg

Wat was het maatschappelijk kader in het Westen voordat het liberalisme de dominante civiele religie werd, tot zo’n zeventig jaar geleden, tot kort na de wereldoorlog? Dat was het christendom.

Nog in 1939 bestempelde president Roosevelt in zijn State of the Union-toespraak de nieuwe oorlog als een strijd van ‘godvrezende democratieën tegen tirannen en fascisten’. Hij had het dus niet over liberale democratieën. Die term bestond nog niet. Die zou pas na de oorlog inburgering krijgen. En werd dan snel de dominante politieke filosofie van de Westerse democratieën.

Maar daarvόόr, gedurende meer dan duizend jaar, was het christendom niet alleen de religie van het Westen, maar ook het normatief kader voor de moraal. Het bood daarbij een indrukwekkende metafysische synthese over mens, medemens en staat. In die Europese traditie, zoals geïnspireerd door en geleefd in het christendom, was er het objectieve goede, schone en ware, ingebed in een transcendente orde. Binnen die orde van permanente dingen moet de mens zijn begeertes intomen en de deugden beoefenen.

Verlichting en liberalisme maakten schoon schip met dit wereldbeeld. De mens was voortaan een autonoom individu dat zijn begeertes moet kunnen bevredigen. Rationeel, maar in consensus, zonder schade te berokkenen aan de anderen.

Impasse van het liberalisme

Dat liberale wereldbeeld zit nu in een impasse: ‘ieder van ons op zijn geïndividualiseerde, neoliberale, postmoderne eilandje. Mens naast mens naast mens naast mens. Bedolven onder het puin van de postmoderne, neoliberale individualistische explosie.’ Aldus Dirk De Wachter in zijn boek Borderline Times. Geatomiseerde, eenzame individuen in een kaal landschap. Recht zonder moraal. Filosofie zonder metafysica. Personalisme zonder natuurwet. Wetenschap zonder zingeving. Scholen zonder God. Alles in twee, drie generaties.

Schoolkinderen horen nooit meer over God, wel over religieus extremisme. Ze kennen de Bijbel niet. Ze weten niet wat een gebed is. Ze hebben geen enkele hogere leidraad op hun zoektocht naar geluk. Geen deugdenleer die hen helpt. Van jongs af aan wordt hen op het hart gedrukt dat zij vrij en gelijk zijn, zichzelf kunnen zijn, hun begeertes moeten kunnen bevredigen, uiteraard met respect voor de anderen.

Terug naar God, terug naar de Bijbel

Als wij willen dat dit kale landschap opnieuw bloeit, moeten we terug naar God, naar de Bijbel, naar het gezin met een vader en moeder en kinderen, naar een natie met een minimale coherentie, loyaliteit voor familie, land en volk. Al die dingen kan het liberalisme niet aanreiken. Het heeft daar immers de principes niet voor. En nu is het overrompeld door zijn eigen uitwassen.

Laat ons daarom terugkeren naar het christendom. Laat ons teruggrijpen naar het boek dat onze beschaving mee geschraagd heeft. In het belang van onze ziel en in het belang van de gemeenschap. Religie heeft namelijk alles te maken met hoe mensen een natie vormen en een staat besturen.

Het Oude Israël smeedde zijn staatsvorming met de Schepper als gids en de Bijbel als handvest. Alle waarden, deugden en onze huidige mensenrechten stonden toen al geboekstaafd: vrijheid en gelijkheid binnen een normatief kader, het verlangen naar wat de mens overstijgt, de rechten voor kwetsbaren en vreemdelingen, de eerbied voor het leven, voor vader en moeder en voor de naaste, de zorg voor de kinderen. Doe het goede en beoefen de deugd. Het oude jodendom, en later het christendom, heeft ons al de principes al aangereikt, om orde te scheppen in onze ziel en orde in onze samenleving, in de staat. En het liberalisme kan of wil die niet hanteren.

Bonum Commune

Met dit rijke normatieve arsenaal van een christelijke samenleving kan een staat hogere prioriteiten leggen dan alleen het beschermen van de autonomie van elk individu. De taak van de overheid wordt dan het bonum commune. Ze moet voorrang verlenen aan wat objectief goed is voor de gemeenschap. De concrete doelstellingen zijn dan: vrede, rechtvaardigheid, welzijn en veiligheid voor allen. Vrijheid is dan niet de ongebonden autonomie van het individu, maar komt neer op menselijk handelen in overeenstemming met rede en moraal.

Zo’n overheid kan dan de kaalslag van de voorbije zeventig jaar aanpakken:

• Afremmen van de uitwassen van de seksuele ‘vrijheden’ (pornoficatie, ‘jouw vulgariteit is mijn lyriek’). Herstel van de juridische concepten fatsoen en goede zeden.
• Voorrang aan het traditionele gezin, zoals het in de grondwetten van sommige Europese staten nog uitdrukkelijk geformuleerd staat.
• Steun aan de ontplooiing van de ruimte tussen individu en staat: verenigingen, gilden, gemeenten. In naam van de subsidiariteit.
• Vrije meningsuiting, tegen de tirannie van correct denken, maar opnieuw streng voor laster, eerroof en schending van de eerbaarheid.
• Bescherming van burger voor ravages van de vrije markt en de globalisatie.

Vrijheid van godsdienst hoort uiteraard ook bij die lijst, maar is als zodanig onvoldoende. Want die vrijheid klinkt momenteel als een lamento van een geslagen hond: ‘laat ons alsjeblief in onze niche ons ding doen; we doen niemand kwaad’. Dat is een uiterst pover zwaktebod, maar bovendien danig naïef. Zo’n smeken onderschat immers de verbetenheid van het seculair liberalisme om de religie te ontmannen.

Nieuwe kerstening van Europa

Met het christendom opnieuw als civiele religie in het Westen kunnen we ook stoppen met de dubbelzinnige mantra van ‘scheiding van kerk en staat’. Dat is een totaal voorbijgestreefd concept. Het dateert van eeuwen geleden en misbruikt het  liberalisme al lang om de religie in haar kot te houden, ver van de res publica. Een seculaire staat die zich neutraal opstelt, is trouwens een misleidende illusie. Harmonischer en logischer is de wederzijdse welwillendheid. En meer nog de samenwerking tussen religie en staat, met het oog op het gemeenschappelijk goede. De oersymboliek van deze samenwerking kwam onlangs op indrukwekkende wijze tot uiting in het ritueel van de teraardebestelling van de Britse koningin.

Is dat alles wel realistisch? Nieuwe kerstening van Europa, harmonische samenwerking van religie en staat, een overheid die prioriteit geeft aan het gemeenschappelijk goede? Het lijkt allemaal zo contra-intuïtief. Zo ver weg van de tijdgeest. Laat ons niet vergeten dat de nood zeer groot is. Het liberalisme is uitgeleefd. Met zijn uitwassen leven we nu als in het Bijbelse Sodom.

We zijn trouwens niet met weinig. Miljoenen christenen hopen dat een nieuwe kerstening hun leven een hogere zin en een morele richting kan geven. We kunnen langs de zijlijn blijven staan, of we kunnen ons deel doen: leven als christen, kinderen grootbrengen in de geest van het christendom, scholen stichten die weer katholiek zijn, de lange weg door de instellingen gaan om de samenleving, de wetgevers en de regering te inspireren om in harmonie met de religies het bonum commune na te streven.

Renaissance van het christendom

Of zo’n renaissance van het christendom zal slagen, weten we niet. Maar de geschiedenis is rijk aan verrassende wendingen. De huidige kerkhiërarchie zoekt rust en beschutting onder de mantel van liberalisme en moderniteit. Maar na deze generatie liberale bisschoppen komt ooit een lichting die tot de traditie van de permanente principes wil terugkeren. De mens wikt, God beschikt.

Elke mens wil het goede en doet het kwade. Dat zal nooit veranderen. Jodendom en christendom hebben een indrukwekkende beschaving opgebouwd om de hunker naar het goede in gemeenschap vorm te geven, met principes en instellingen als richtsnoer. Verlichting en liberalisme hebben die principes en instellingen verworpen. Ze hebben een nieuw project uitgeprobeerd. Dat project is nu uitgeleefd, vastgelopen. Het is tijd om onszelf, onze kinderen, en onze staat, de principes en de instellingen terug te geven zonder dewelke onze samenleving niet kan overleven. De Duitse jurist Böckenförde, die ooit schreef dat de liberale, geseculariseerde staat van principes leeft die hij zelf niet kan waarborgen, zou het daarmee eens zijn.

(Ik dank de Israëlische politieke filosoof Yoram Hazony. Zijn ideeën hielpen mij bij het schrijven van dit stuk. Zijn slottoespraak op de recente National Conservative Conference in Miami, Florida was inspirerend.)