Een onafhankelijk Schotland en de EU

De Scottish National Party (SNP) is een groot voorstander van een sterkere integratie van Schotland in de Europese Unie. Volgens SNP boegbeeld Alex Salmond, blijft een onafhankelijk Schotland gewoon EU lid. Maar dat wordt betwist. De EU heeft geen scenario klaarliggen voor het uiteenvallen van een lidstaat. Het zou dus best kunnen dat Schotland, als nieuwe staat, dezelfde procedure moet doorlopen als andere kandidaat-lidstaten zoals Montenegro of Turkije.
Zo’n situatie brengt een hoop onzekerheden met zich mee voor Schotland. Hoe hard zal de EU zich opstellen tegenover deze nieuwe kandidaat-lidstaat lidstaat? Binnen het Verenigd Koninkrijk geniet Schotland mee van de korting op de EU-lidmaatschapsbijdarge die Thatcher afdwong in de jaren ’80. Kan Schotland even voordelige voorwaarden afdwingen? En hoe zit dat met de Euro en het Schengenverdrag?
Bij de vorming van de Schengenzone verkregen Ierland en het Verenigd Koninkrijk een uitzondering. Beide landen bleven buiten Schengen en richtten hun eigen ‘Common Travel Area’ op. Sindsdien heeft de Europese Unie geen uitzonderingen meer toegestaan op het Schengen-verdrag. Nieuwe EU-lidstaten zijn verplicht om op termijn toe te treden tot de Schengen-zone. Voor Schotland zou dit betekenen dat het als Schengen-lidstaat, verplicht zou zijn om grenscontroles in te voeren aan de grens met Engeland.
Een gelijkaardig probleem stelt zich met de euro. De SNP is voorstander van de invoering van de Euro in Schotland. Maar omwille van de eur-crisis, lopen steeds minder Schotten warm voor euro-lidmaatschap. De SNP benadrukt daarom dat Schotland na de onafhankelijkheid in een muntunie met het Verenigd Koninkrijk het Britse pond zou blijven gebruiken. Pas later zouden de Schotten dan in een nieuw referendum voor de euro kunnen kiezen. Maar ook hier kan de EU roet in het eten strooien. Net zoals voor de Schengen-zone, legt de EU nieuwe lidstaten op dat ze op termijn tot de Eurozone moeten toetreden.
Er hangt voor een onafhankelijk Schotland dus veel af van de onderhandelingen met de EU. In het verleden heeft de EU meer dan eens getoond dat ze flexibel weet om te springen met haar eigen regels. Maar als enkele lidstaten het been stijf houden uit schrik voor de ambities van hun eigen regio’s, dan kan de EU het Schotland knap lastig maken.

De derde optie: Devo Max

Volgens de opiniepeilingen, lijken de meeste Schotten nog niet overtuigd van de voordelen van onafhankelijkheid. Maar dat wil niet zeggen de ze voorstander zijn van het status-quo. Regelmatig duikt een derde optie op in de discussie: Devo Max.

Devo Max zou in de Belgische politiek omschreven worden als Confederalisme. Schotland houd het Britse pond. ‘The Queen’ blijft staatshoofd, en het Britse parlement blijft bevoegd voor defensie. Alle andere bevoegdheden komen in handen van het Schotse parlement in Holyrood (Edinburgh).
Alex Salmond is een duidelijk voorstander van onafhankelijkheid. Maar als dat niet haalbaar blijkt, verkiest hij Devo Max boven het status-quo. Over de vraagstelling van het referendum, neemt hij dan ook een ietwat dubbelzinnig standpunt in. Liefst ziet hij een eenvoudig, duidelijk referendum pro of contra onafhankelijkheid. Maar hij laat de deur open voor een Devo Max optie op het stembriefje.
Devo Max heeft natuurlijk niet dezelfde symboolwaarde als onafhankelijkheid, maar het zou een relatief eenvoudige pragmatische uitweg kunnen zijn. De Schotten krijgen de facto zelfbestuur, zonder nieuwe toetredingsonderhandelingen met de EU en zonder de ingewikkelde operatie van het opsplitsen van het Britse leger. Maar laten de EU en defensie nu net onderwerpen zijn waarover Schotland wel eens van mening verschilt met de rest van het Verenigd Koninkrijk. De SNP benadrukt graag dat Schotland enkel als onafhankelijke staat, echt zal meetellen binnen de EU.
En de rest van het Verenigd Koninkrijk?

Voorlopig lijken Britse unionisten zich meer zorgen te moeten maken over de peilingen in Engeland, dan over die in Schotland. Ook in Engeland is er geen duidelijke meerderheid voor de ontbinding van de unie, maar er lijken wel meer Engelsen dan Schotten voorstander te zijn van Schotse onafhankelijkheid.
Een deel van de verklaring hiervoor kan gevonden worden in de financiële transfers binnen het Verenigd Koninkrijk. Deze transfers van Engeland naar Schotland, maar ook naar Wales, zijn volgens veel Engelsen niet te rechtvaardigen. In Schotland wordt betwist dat ze op kosten van Engeland leven. De SNP benadrukt dat de transfers van Engeland naar Schotland kleiner zijn dan de opbrengsten van de Schotse olie- en gasvelden voor de Britse schatkist.
Maar dit gaat over meer dan geld. Sinds het aantreden van de Britse regering Cameron, klaagt de SNP aan dat Schotland een rechts beleid opgedrongen krijgt, terwijl het overtuigend centrumlinks heeft gestemd. Maar ook de Engelsen klagen over de grote invloed die Schotse parlementsleden in Engeland hebben.
Schotland heeft een eigen parlement. Noord-Ierland en Wales hebben een assemblee. Elk hebben ze bijbehorende eigen bevoegdheden. Enkel Engeland heeft geen eigen volksvertegenwoordiging. Bijgevolg mogen Schoten, Noord-Ieren en Welshmen in het Britse parlement mee stemmen over wetgeving die uiteindelijk enkel in Engeland zal gelden. Dit fenomeen kreeg de naam ‘West Lothian Question’. Een bekend voorbeeld is het verbod op de vossenjacht in Engeland en Wales. Dat verbod was enkel mogelijk met de steun van Schotse parlementsleden. Veel Engelsen zijn deze Schotse inmenging in hun interne aangelegenheden beu.

Salmond heeft nog 2,5 jaar om de Schotten te overtuigen van zijn project voor onafhankelijkheid. Als hem dat lukt, komt er een einde aan de unie die in 1707 tot stand kwam. Maar ook ten zuiden van de grensrivier Dee woedt het staats(her)vormingsdebat. Ook al overleeft de unie het Schotse referendum, dan nog dringen hervormingen zich op. De regering Cameron is alvast van plan om nog voor het Schotse referendum een oplossing te vinden voor de West Lothian Question.