Een vaccin tegen verkiezingskoorts

De federale regering wil de burgers nauwer betrekken bij de politiek door te experimenteren met nieuwe vormen van participatie zoals ‘burgerkabinetten of gemengde panels in de schoot van de Kamer waar zowel parlementsleden als door loting geselecteerde burgers deel van uitmaken’. Bovendien wil men gelote burgers mee laten nadenken over een hervorming van onze staatsstructuur in gemengde panels, samen met experten, besturen en middenveldorganisaties.

Democratie uithollen?

De fractieleider van de N-VA liet zich onlangs in een interview op deze website kritisch uit over het idee: ‘We hebben al een parlement dat wordt verkozen door de burgers. […] Gaan ze dan naast het parlement een nieuwe instelling uitvinden die beslissingen maakt? We kunnen de parlementaire democratie niet laten uithollen door een uitgeloot burgerforum.’

Deze uitspraak bevat een grote misvatting: er bestaat reeds een instelling naast het parlement die de beslissingen maakt, namelijk de partijbureaus. Het parlement wordt niet verkozen door de burgers, maar door de partijbureaus. De N-VA zelf is daar een perfect voorbeeld van. De lijsttrekker voor de provincie Antwerpen verliet zijn zetel voor een job aan het hoofd van de Vlaamse regering en een opvolger met minder voorkeurstemmen dan vele effectieve kandidatenzijn nam zijn plaats in. Dit gebeurt aan elke zijde van het politieke spectrum. Bovendien heeft de burger geen inspraak in de samenstelling van de lijsten en kunnen ze niet stemmen op kandidaten uit andere kiesdistricten.

Representativiteit

Het is nog schrijnender als je naar de representativiteit van de regering kijkt. Slechts 50,17% van de (stemgerechtigde) Belgen heeft op een van de huidige meerderheidspartijen gestemd. De Vlaamse regering doet het niet beter met 46,74% van de stemgerechtigden.

Onze parlementaire democratie is uitgehold door de particratie. De fractievoorzitster van het Vlaams Belang erkent dit, maar begrijpt het begrip ‘loting’ niet zo goed: ‘Het parlement is niets anders dan een verzameling door de kiezer “uitgelote” burgers en is dus een veruitwendiging van democratie, ondanks de pervertering ervan door de particratie.’

Radicale democratie

Partijpolitici horen (of zeggen) het niet graag: we hebben niet meer, maar minder particratie nodig. In een 21ste-eeuwse post-corona wereld is het tijd om van onze samenleving eindelijk te maken wat ze in theorie al lang is: een democratie. Laat de burger aan het woord. We kunnen natuurlijk niet zoals de oude Grieken op één agora verzamelen. Er zijn echter drie alternatieven. Een voorstel: combineer alle drie.

Ten eerste kunnen we vandaag via het internet wél allemaal met elkaar in dialoog treden. Op verschillende niveaus heeft men reeds geëxperimenteerd met inspraakwebsites. De realiteit leert dat vooral hoger opgeleide, mannelijke middenklassers deze kanalen gebruiken. Voor de meeste burgers is de mentale of technologische drempel nog te hoog. Zulke inspraak op zich is niet democratisch genoeg.

Referendum

Daarnaast is er het bekende middel van het referendum, ook op initiatief van de bevolking. Een referendum kan werken als burgers zich goed informeren. Voor een eerlijk referendum heb je transparantie, informatie en tijd nodig. In onze gefragmenteerde samenleving is de vrees zeer gegrond dat een referendum zonder meer bijzonder polariserend zal werken en ons kwetsbaar maakt voor desinformatie en conflict. Het is niet verwonderlijk dat zowel radicaal-rechts als radicaal-links voor een referendum zijn. Zij gedijen bij conflict.

Een derde optie is de oude methode van loting die aan een renaissance bezig is. Een gelote groep deelnemers kiest een thema dat zij belangrijk vinden en gaan aan de slag. Men informeert zich en luistert naar experts en belangenorganisaties. En het belangrijkste: de deelnemers gaan met elkaar in dialoog. Gewone burgers die praten en luisteren, weg van de conflicten en oneliners uit het parlement.

Corrigeren volgens criteria

Je kan het bekijken als een diepgaande enquête. Een goede steekproef is hierbij essentieel: voldoende groot (pakweg het aantal parlementsleden), toevallig geselecteerd (loting) en representatief (de steekproef moet lijken op de gehele bevolking). Het is dus belangrijk om een gelote groep burgers te corrigeren volgens criteria zoals leeftijd, geslacht, woonplaats (regio, maar ook stad/platteland), inkomen, opleidingsniveau. Op die manier is een burgerpanel representatiever dan een parlement vol hoger opgeleide middenklassers.

Twee belangrijke suggesties: gebruik geen gemengde panels (burgers en politici) en laat burgers zelf het thema kiezen. Beroepspolitici zijn getrainde retorici die veel mondiger zijn dan de doorsnee burger. Dat is nefast voor de kwaliteit van het proces. Tegelijk is het belangrijk om burgers aan het woord te laten over de thema’s die zij zelf het belangrijkst vinden. Zou een gelote burgerassemblee de Belgische staatsstructuur als meest prioritair onderwerp kiezen?

Kinderziektes

Ondertussen heeft de politieke wetenschap veel kinderziektes van gelote burgerassemblees in kaart gebracht. Mogelijke obstakels om deel te nemen moeten zo veel mogelijk worden weggenomen: kinderopvang, verlof, een degelijke vergoeding (waarom geen parlementaire wedde?). En essentieel: het proces moet transparant gebeuren. Toon de bevolking wat er in de burgerassemblee gebeurt. Haal de besluitvorming weg uit de achterkamers en laat de mensen met elkaar in dialoog gaan.

Over de oprechte motieven van de regeringspartijen kan je twijfelen, maar gooi het kind niet met het badwater weg. Gelote burgerassemblees hebben absoluut een democratische meerwaarde. Ook (en misschien vooral) op lokaal en Vlaams niveau!

Immuniteit voor verkiezingskoorts

Het grote voordeel van al deze methodes is dat burgers keuzes kunnen maken die voor politici onmogelijk zijn omwille van electorale motieven. Dat kan een oplossing zijn voor de communautaire knopen – een van de meest polariserende thema’s in onze samenleving. Gelote burgerassemblees zijn efficiënter en kwalitatiever dan een parlement omdat ze geen rekening moeten houden met de volgende verkiezingen.

Critici hebben gelijk wanneer ze zeggen dat gelote burgers niet verkozen zijn en dus niet legitiem. Waarom dan niet doen zoals in Ierland? In 2016 stelde een burgerassemblee over abortus wijzigingen voor aan de grondwet (hint, hint, CD&V). Een jaar later kon de bevolking zich over deze voorstellen uitspreken in een referendum. Of nog een laatste suggestie? Laat de burgerassemblee bepalen wie er over de voorstellen beslist, de burger of het parlement. Of hoe je efficiëntie en democratie met elkaar verzoent.