Franse gemeenteraadsverkiezingen in de schaduw van het coronavirus

Het is niet gemakkelijk een balans op te maken na de eerste ronde van de gemeenteraadsverkiezingen in Frankrijk. Alain Duhamel, politiek analist voor nieuwszender LCI, noemde het ‘historisch’ dat ondanks de coronapsychose 21 miljoen Fransen gisteren zijn gaan stemmen om wat dan plechtig heet ‘hun gehechtheid aan het democratisch functioneren van de natie’ te tonen. Misschien heeft hij gelijk. Misschien zijn er ondanks de angst om besmet te raken opmerkelijk veel Fransen gaan stemmen en hadden veel politieke waarnemers een nog veel lagere opkomst verwacht. Blijft echter de vaststelling dat een opkomst van 35 % historisch laag is voor deze verkiezingen.

Electorale gevolgen

De Fransen zijn doorgaans begaan met hun lokale besturen. Kennen de Europese verkiezingen van oudsher de laagste opkomst in Frankrijk en de presidentsverkiezingen de hoogste, dan ligt het cijfer voor de gemeenteraadsverkiezingen meestal dicht bij dat van deze laatste. Nu niet. Vergeleken met de stembusslag van 2014 lag de opkomst gisteren 16% lager. Deze voorspelde lage opkomst heeft uiteraard electorale gevolgen voor verschillende politieke formaties, zoals we hier twee dagen geleden al schreven.

Maar eerst het volgende. Gemeenteraadsverkiezingen vinden in Frankrijk in twee rondes plaats. Dat heeft te maken met het kiessysteem dat geen proportioneel, maar een meerderheidssysteem is met een hoge kiesdrempel. Kandidaten die in de eerste ronde meer dan 50% halen, zijn uiteraard onmiddellijk verkozen, en in nogal wat van de meer dan 30.000 Franse dorpen, steden en gemeenten gebeurt dit ook. Maar er zijn ook gemeenten waar zich in de eerste ronde geen absolute meerderheid aftekent.

De partijen die meer dan 12,5% van het aantal ingeschreven kiezers halen, komen daar een week later tegen elkaar uit. De kandidaten die uit de boot vielen in de eerste ronde, geven dan meestal een stemadvies voor een van de resterende lijsten. In de tweede ronde geldt dan een variant van het principe the winner takes it all. De partij die wint, krijgt per definitie 50% + één van het aantal gemeenteraadszetels. Coalities kennen ze in Frankrijk op gemeentelijk vlak niet.

Geen tweede ronde?

Hierdoor zou premier Edouard Philippe van La République en Marche (LREM), die kandidaat was in Le Hâvre in Normandië, het weleens moeilijk kunnen krijgen. Hij won de eerste ronde met 43,6%, gevolgd door de kandidaat van de Parti communiste (PCF) Jean-Paul Lecoq, die 35,88% haalde. Doordat de kandidaten van Europe Ecologie Les Verts (EELV) en het Rassemblement national (RN) de kiesdrempel niet haalden, maakt de communist Lecoq ondanks zijn achterstand kans om volgende zondag alsnog te winnen van Philippe, want de kans bestaat dat de kiezers van EELV en RN voor hem zullen stemmen in de tweede ronde. De eerste minister van Macron zal wellicht niet op post kunnen blijven als premier, mocht hij uiteindelijk verliezen in Le Hâvre, wegens een gebrek aan electorale legitimiteit. Edouard Philippe heet nu en ballotage difficile te verkeren, zoals de Fransen dat mooi kunnen formuleren.

De tweede ronde? De vraag is wanneer die er komt. Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zal de tweede ronde alvast volgende zondag niet plaatsvinden. De oppositiepartijen  schreeuwden vorige week moord en brand en gewaagden van un coup d’Etat démocratique toen de piste circuleerde de verkiezingen te annuleren wegens corona. Gisteravond lieten ze verstaan dat het wijselijk is de tweede ronde uit te stellen tot de crisis voorbij is. Iedereen kijkt met angst naar de snelheid waarmee het aantal besmettingen toeneemt. Vandaag of morgen beslist de regering of de tweede ronde doorgaat.

Met enig voorbehoud

Ze zal het advies van het wetenschappelijk comité volgen dat de politiek sinds twee weken bijstaat. Daar neemt de ongerustheid echter zienderogen toe. Wat uitstel van de tweede ronde electoraal betekent voor de kandidaten die niet gekozen werden in de eerste ronde, is volgens grondwetspecialisten niet helemaal duidelijk. Komt er een nieuwe eerste ronde over enkele maanden, of organiseert men een tweede ronde, op basis van het resultaat van gisteren? Het Grondwettelijk Hof, de Conseil Constitutionnel, zal zich daar over moeten uitspreken.

De resultaten van gisteren moeten we dus met enig voorbehoud evalueren. Zo doen de kandidaten van La République en Marche het bijna overal slecht, wat in de lijn der verwachtingen lag. Tussentijdse verkiezingen zijn wel vaker een afstraffing voor de meerderheid en bovendien is LREM, zoals we enkele dagen geleden al schreven, weinig verankerd in het stedelijk en gemeentelijk politiek weefsel. LREM (of LRM, zoals men vaker begint te lezen) is een jonge partij die het moet hebben van het charisma van president Macron. Diens populariteit is de laatste maanden – gilets jaunes, pensioenhervormingen… – naar een dieptepunt gezakt. Dat vertaalde zich gisteren in magere cijfers in grote steden als Parijs, Straatsburg, Lyon, Marseille of Rijsel. De enige opsteker voor Macron is dat zijn ministers Gérald Darmanin, Sébastien Lecornu en Franck Riester, allemaal overlopers van oppositiepartij Les Républicains (LR), herverkozen werden in Tourcoing, Vernon en Coulommiers.

Succes voor de groenen

Een tweede vaststelling is dat de groenen van EELV het in sommige steden bijzonder goed doen en er waarschijnlijk de burgemeester zullen leveren. Dat is het geval in Bordeaux en Straatsburg, maar ook in een stad als Lyon waar Yann Cucherat, de dauphin van de populaire burgemeester Gérard Collomb, het met 14,92% tegen alle verwachtingen in niet goed doet. De tot voor kort volslagen onbekende ecologist Grégory Doucet zet een voor de groenen in Lyon nooit geziene score van 28,46% neer. Heeft het coronavirus in de kaart van EELV gespeeld? ‘Het coronavirus duwt de politiek volledig naar de achtergrond,’ hoorde ik Julien Bayou, hun nationale secretaris gisteren zeggen op televisiezender France 2. Het zou gezien de ernst van de situatie onkies zijn victorie te kraaien. Maar de feiten zijn er. De groenen hebben hun succes van bij de Europese verkiezingen vorig jaar ook lokaal weten te verzilveren.

De resultaten van het RN van Marine Le Pen, de andere grote winnaar van de Europese verkiezingen en in aantal stemmen de facto de grootste partij van Frankrijk, laten evenwel een gemengd beeld zien. Een aantal van haar burgemeesters raakte gisteren in de eerste ronde verkozen, David Rachline in Fréjus en Steve Briois zelfs met 75% in het noordelijke Hénin-Beaumont. Dat is een opsteker voor Marine Le Pen. Ook haar vroegere partner Louis Aliot doet het bijzonder goed in Perpignan en maakt kans om er burgemeester te worden. Le Pen kan claimen dat de recepten van haar partij werken. Robert Ménard, de vroegere voorzitter van de ngo ‘Reporters sans frontières’, werd in zijn Béziers eveneens met gemak herkozen met meer dan 60%. Ménard, die onafhankelijk is en zich vaak kritisch uitlaat over Marine Le Pen, geniet plaatselijk de steun van het RN.

Elders doet de partij van Marine Le Pen het verre van goed, en soms zelfs ronduit slecht. Bijvoorbeeld in de kleine maar symbolische ‘armste gemeente van Frankrijk’ Denain waar de partij erop rekende een meerderheid in de eerste ronde te halen. Haar kandidaat Sébastien Chenu, moet er met 30,68% de duimen leggen tegen de uittredende socialistische burgemeester Anne-Lise Dufour van de PS die meteen herverkozen raakte. Ook in zijn grotere en traditionele electorale bastions, zoals Rijsel, Marseille of Nice doet het RN het veel minder goed dan verwacht. Zijn de kiezers thuisgebleven wegens het coronavirus? Marine Le Pen had op meer gehoopt. De andere rechtse oppositiepartij, Les Républicains (LR) van Christian Jacob, die gisteren positief testte op het coronavirus, doet het beter en houdt stand in veel steden waar ze in 2014 een eclatante overwinning behaalde.

Parijs

In Parijs blijft Anne Hidalgo (PS) wellicht burgemeester. Ze haalde meer dan 30%. Rachida Dati, gewezen minister van Justitie van Nicolas Sarkozy, zet een mooi resultaat met 22%, maar heeft weinig reserve voor die virtuele tweede ronde. LREM was in Parijs hopeloos verdeeld na de affaire Griveaux en kreeg concurrentie van een uit de partij gestapte dissident, de wat buitenissige wiskundige Cédric Villani.

Het heeft weinig zin om verder in detail te gaan en nog minder om grote politieke conclusies uit deze verkiezingen te trekken. Uit de meeste gegeneerde reacties kon je gisteren opmaken dat het beter was geweest ze voorlopig niet te laten plaatsvinden wegens corona.