God of niets

De recent overleden Stephen Hawking was misschien de bekendste wetenschapper van zijn tijd. Hij wordt door velen nog steeds gezien als ‘de slimste mens’ sinds Einstein. Zoals hij zelf graag aanhaalde, bekleedde hij aan de universiteit van Cambridge dezelfde positie als Newton ooit.

Eén van zijn grootste verdiensten was ongetwijfeld om jonge mensen enthousiast te maken voor de wetenschappen en het universum. Zijn documentaires worden nog steeds door vele scholieren en door miljoenen mensen (vooral tijdens de wintermaanden) wereldwijd bekeken op tv, ook na zijn overlijden.

Hij won echter nooit een Nobelprijs en ondanks zijn wereldwijde bekendheid werd Hawking door zijn peers eigenlijk meer beschouwd als een subtopper. Zijn grootste blunder — zoals hij zelf in 2005 toegaf —  was zijn weddenschap met Leonard Susskind en Nobelprijswinnaar Gerard ‘t Hooft over het al dan niet definitief verdwijnen van informatie in een zwart gat. Zijn vakgebied nochtans. Susskind en ‘t Hooft wonnen de ‘weddenschap’ omdat informatie nooit verloren gaat en dit later apart bewezen werd door fysici Juan Maldecena en Edward Witten.

Bewustzijn en de wetten van de fysica

Edward Witten is een naam die weinig bekend is maar hij de meeste topwetenschappers beschouwen hem als de slimste fysicus ter wereld. Hij kreeg wereldfaam begin de jaren ’90 toen hij de vijf bestaande snaartheorieën verenigde in één theorie die hij de M-theorie noemde. In 1990 won hij de Fields Medal (de Nobelprijs van de wiskunde) en hij is net zoals Albert Einstein voor hem lid van het Institute for Advanced Studies  aan de Universiteit van Princeton. In 2006 benoemde paus Benedictus XVI hem tot lid van de Pauselijke Academie van Wetenschappen. Zijn uiteindelijke doel is de unificatie van de kwantummechanica met de algemene relativiteitstheorie van Einstein om zo tot één theorie van ‘alles’ te komen die elk aspect van ons universum verklaart.

Een van zijn opvallendste uitspraken is dat — hoewel we alle processen van onze hersenen kunnen uitleggen en verklaren — volgens hem we het ‘bewustzijn’ van de mens niet kunnen verklaren door de wetenschap omdat dit volgens hem eenvoudigweg geen deel uitmaakt van de wetten van de fysica.

Atheïstische wetenschappers

Indien in de 20ste eeuw sommige intellectuelen verklaarden agnost te zijn, is het opvallend dat in de 21ste eeuw meer en meer wetenschappers verklaren atheïst te zijn. Alsof ze anders niet serieus zouden worden genomen. Ook Hawking.

De algemene atheïstische gedachte die in zijn documentaires naar voor komt is de volgende :

‘Geloof in God kwam voor bij de primitieve mens omdat de mens geen verklaringen kon geven aan de wereld rondom zich maar ondertussen weten we inmiddels beter en dat bv. de bliksem geen straf van God is maar een elektrische ontlading in de atmosfeer die gepaard gaat met donder. Christendom (en religie in het algemeen) zou gebaseerd zijn op een reeks makkelijk aantoonbare onwaarheden die enkel leiden tot bekrompenheid en aversie van wetenschap en de oorzaak zijn van de meeste onderdrukkingen en oorlogen. Intellectuele en nieuwsgierige mensen kunnen enkel atheïst zijn.’

Deze idee propaganderen de media trouwens ook vaak zonder tegenspraak.

Gelovige topwetenschappers

Dit is vreemd vooral omdat door de geschiedenis heen de grootste wetenschappers zoals Newton, Darwin, Einstein, Galileo, Copernicus,… wel gelovig waren. Waren deze wetenschappers allemaal niet nieuwsgierig en onintellectueel? De rol van de waarden van het christendom en de grote verdiensten van de katholieke universiteiten in de overdracht van kennis door de eeuwen heen wordt blijkbaar graag vergeten. Aristoteles wordt aanzien als de eerste wetenschapper, maar hij geloofde rotsvast dat ons verstand zich in het hart (als belangrijkste orgaan) bevond, niet in onze hersenen. Hij had het fout. Is daarom alle wetenschap nadien nonsens?

Het feit dat Mao, Stalin, Pol Pot,… allemaal atheïst waren speelt blijkbaar geen rol bij hun oorlogen en miljoenen doden. En ook al gebruikte Hitler het opschrift ‘Gott mit uns’ aan de ingangen van zijn concentratiekampen (als propaganda), je kan hem moeilijk een religieus persoon noemen. Vaak wordt over de Big Bang gesproken, veel minder over het feit dat de de Belgische priester en KUL-professor Georges Lemaître de Big Bang-theorie voor het eerst naar voor schoof.

Maar het is ook vreemd omdat de eigenlijke topfysici in de wereld veel minder fanatiek atheïst zijn dan de subtoppers (zoals Hawking) in hun vakgebied. Natuurlijk moeten we religie onderscheiden van de vraag of er een intelligente schepper stond aan de oorsprong van alles, maar laten we beginnen met de meest uitgesproken atheïst: Nobelprijswinnaar Steven Weinberg.

Weinberg

Steven Weinberg is een overtuigd atheïst maar hij is de eerste die zou toegeven of erkennen dat ‘er altijd een “mysterie” bestaat en zal blijven bestaan.’ Eenvoudigweg omdat als morgen iemand met een nieuwe theorie afkomt die de algemene relativiteitstheorie van Einstein en de kwantummechanica verenigt, dan nog blijft de vraag bestaan: waarom is het universum zo en niet anders?

Waarom bestaat er iets en niet niets? Wat is de realiteit? Wat is er na de dood? Wat is de zin van het leven? Hierop heeft de wetenschap geen antwoord. En dat is geen verwijt, gewoon een vaststelling.

We kennen allemaal de evolutietheorie van Darwin, maar over het eigenlijke ontstaan van het leven (niet de evolutie ervan) hebben we zelfs in 2019 weinig of geen wetenschap, enkel theorieën. Ook het boek van Stephen C. Meyer, Darwin’s Doubt (2015) kreeg zeer weinig media-aandacht, terwijl het interessante, kritische vragen stelt die Darwin trouwens zelf ook stelde. Het artikel Giving up Darwin  van David Gelernter, professor van computertechnologie aan de Yale Universiteit, geeft een korte versie van dezelfde ideeën. Enkel wetenschap als ideologie laat geen kritische vragen en nieuwe inzichten toe.

Weinberg herhaalt ook het probleem van het ‘bewustzijn’, zoals Edward Witten. Weinberg: ‘Het probleem dat bewustzijn ons stelt, is niet dat we de chemische en fysische processen niet kennen die ons bewustzijn geven. Dat weten we. Het probleem is dat we bewustzijn niet kunnen omschrijven.’

CERN

Volgens Weinberg is er geen zin of betekenis te geven aan het universum. Ons drama, zegt hij, is onze sterfelijkheid en dat er waarschijnlijk nooit een unificatie van de theorieën komt.

Hij voegt eraan toe dat ‘indien ze in CERN niets meer dan enkel het Higgs-deeltje vinden (wat iedereen verwachtte) en geen andere nieuwe kleinere deeltjes (of bewijs van het bestaan ervan) dan hebben de aanhangers van de snaartheorie (en de consequentie hiervan dat er meer dan 3 dimensies zijn) een serieus probleem hebben want dan stuiten we op een muur.’

Kosmologische constante

Leonard Susskind, professor theoretische fysica aan de Stanford Universiteit, antwoordt op de vraag of God aan de oorsprong van ons universum ligt als volgt: ‘Ik sluit de mogelijkheid dat er een intelligentie (of God) betrokken was bij de creatie van het universum niet uit, helemaal niet uit.’

Hij stelt zich alleen opnieuw de vraag: uit wat God of die intelligentie dan gemaakt is? Hoe beschrijft men God? Net zoals Witten zegt hij daar niets zinnig over te kunnen zeggen.

Susskind beschrijft zichzelf niet als agnost, maar evenmin als atheïst. Susskind legt uit dat er ongeveer een 24-tal wetmatigheden in de fysica bestaan die niet meer dan 1% zouden mogen verschillen om het leven op aarde mogelijk te maken. Maar één wet, namelijk de kosmologische constante, mag praktisch niets afwijken (of toch zo onwaarschijnlijk weinig dat er van toeval geen sprake meer kan zijn) of het leven op aarde zou onmogelijk zijn.

Het lijkt er op dat alles in het universum precies zo is zoals het is om ons bestaan mogelijk te maken. Deze kosmologische constante zorgde in 1998 voor zeer veel consternatie in de wetenschappelijke wereld omdat deze niet nul bleek te zijn (zoals altijd gedacht) en dit bijna het ultieme bewijs leek te zijn dat het ganse universum bestaat enkel en alleen om ons bestaan mogelijk te maken.

De kosmologische constante zorgt ervoor dat het universum sneller en sneller uit elkaar drijft. De ontdekking van deze kracht leidde tot de ‘inflatie-theorie’ die mogelijk verklaart wat ‘net voor’ de Big Bang plaatsvond.

Multiversum

Dus zochten fysici naar een nieuwe verklaring of theorie en die vonden ze. Er was niet één universum, er zouden er oneindig veel zijn. Gezien dit proces van kosmologische inflatie al eeuwig bezig was, zouden er dus een oneindig aantal universa bestaan waarin wij leven in het universum met de juiste condities voor ons. Het was met andere woorden logisch dat er tussen al die oneindige mogelijkheden één versie zou bestaan met de perfect juiste condities om ons bestaan en leven mogelijk te maken. Het probleem van de kosmologische constante was dus ‘verklaard’. Zekerheid of wetenschap bestaat hierover echter (nog) niet. Het is nog steeds mogelijk dat er zich maar één Big Bang voordeed en dat enkel ons universum bestaat.

En ook al zouden we leven in een multiversum of zoals Weinberg makkelijker zegt ‘een universum waarin niet één maar oneindig veel big bangs plaatsvinden’, dan nog is het vrijwel zeker dat de meeste — om niet te zeggen alle — van deze andere ‘universa’ geen leven kunnen bevatten.

Wij en het leven op aarde zijn hoe dan ook zeer, zeer zeldzaam en uiterst uitzonderlijk in het gigantische universum.

We leven in een fascinerende tijd. Christen zijn maakt u niet minder nieuwsgierig, en ook niet bekrompen. Het is bijna altijd een verrijking. De vraag is misschien: zou u op een andere manier leven, mocht u echt geloven of zekerheid hebben dat God bestaat?

Er werd verkeerdelijk beweerd dat Stephen Hawking aan de universiteit van Cambridge dezelfde positie als die van Darwin bekleedde. Het was die van Newton.