Godsdienst én vrijheid

Prille zestigers zullen zich het rijke roomse leven nog wel herinneren dat vanaf de jaren 70 stelselmatig afbrokkelde en verdampte. Met enige weemoed denken zij wellicht terug aan die prachtige liturgische vieringen en processies in zowat elke parochie, maar ook en vooral aan de edelmoedigheid van vele priesters en religieuzen.

Velen onder ons danken een groot gedeelte van hun opvoeding , leergierigheid en zin voor engagement en discipline aan die tijd en aan die begeesterende mensen. Te veel en te lang macht uitoefenen over anderen hield ook de kiemen in zich van misbruik en corruptie. Zo verging het de Kerk op vele plaatsen.

Verbodscultuur

Die tijd van vroeger wordt bij velen ook in herinnering gebracht omwille van de religieus geïnspireerde en toch wat schijnheilige verbodscultuur die oordeelde en veroordeelde en vooral draaide rond het seksuele, wat overkwam alsof de clerus haar eigen celibaatsverplichtingen aan alle gelovigen wou opleggen. Met dat celibaat werd en wordt trouwens nogal flexibel omgesprongen. Het zal wel allemaal des mensen zijn en het is wellicht van alle tijden.

Veel erger waren de pedofilieschandalen die in het openbaar werden gebracht. Ook de debatten rond de schrijnende armoede en onderontwikkeling in bijvoorbeeld Afrika — met het door de Kerk nog steeds gehandhaafde verbod op het gebruik van anticonceptie — droegen niet bij tot de kerkelijke geloofwaardigheid en recht van spreken in deze en andere materies. Gaandeweg werd de Kerk uitgerangeerd en haalt zij nog enkel de nieuwsberichten als er weer eens ergens een schandaal aan de oppervlakte komt.

De morele veroordelingen en de desastreuze opdeling in goede en slechte mensen heeft destijds blijkbaar zoveel haat en rancune opgewekt dat enige nuance ontbreekt. Diegenen die werden veroordeeld komen ook niet veel verder dan het eveneens veroordelen en marginaliseren van alles wat met geloof en Kerk te maken heeft.

Minder Kerk

In deze context van verwarring en ontgoocheling ziet men vandaag parochies verdwijnen en kerken sluiten. Het officiële cijfer van de wekelijkse kerkgang is wellicht nog steeds 6%; in de praktijk is circa 1 % vandaag zeker realistischer en dit met een  omkadering van veelal oudere mensen. Kerkkoren verdwijnen. Diensten verschralen. Het aantal doopsels neemt snel af. Begrafenissen verhuizen van de kerk naar de moderne en geïntegreerde accommodatie van het crematorium of de begrafenisondernemer.

Ook daar is er zo gewenst aandacht voor gebed en bezinning. Toegegeven, er zijn nog pastorale eenheden met bezieling waar op zondag naast priesters ook diakens en leken mogen voorgaan om in elke parochiekerk een misviering of een vervangende woorddienst aan te bieden. Het zijn echter uitzonderingen. Op vele plaatsen moeten ouder wordende gelovigen kilometers afleggen voor een kerkdienst. Velen zijn minder mobiel en haken daarom af. Het resultaat is veelal niet meer maar wel nog wat minder Kerk…

Men kan zich daarbij ook afvragen in hoeverre jongere mensen lokaal worden aangesproken? Krijgen jongeren van allerlei slag kansen om zich te engageren, om plaatselijk verantwoordelijkheid op te nemen; ook op een andere wijze; ook voor een beperkte tijd? Zonder jeugd, geen toekomst. Wat te denken wanneer kerkelijke ambtsdragers het in interviews toch zo spijtig vinden dat veel van hun tijd naar administratie gaat en niet naar pastorale taken? Moeten we daar dan medelijden mee hebben of eerder ons ongeloof uiten over een instituut dat ondanks alles zijn prioriteiten niet op een rijtje heeft en wat verstard en irrelevant achter blijft in zijn eigen administratieve comfortzone?

Crisissen bieden ook nieuwe mogelijkheden. Ontdaan van luister, praal, pracht en vooral macht blijft de essentie over.

Rijke beeldentaal

Los van institutionele besognes kan de regelmatige lectuur van de Bijbel, van het Nieuwe Testament ook vandaag zeer verhelderend werken. Het is en blijft een prachtig boek met parabels en verhalen die beklijven en die oproepen tot individuele reflectie en bijsturing.

Binnen enkele dagen is het Pasen en dan wordt de Verrijzenis herdacht van Jezus die ter dood werd veroordeeld en gekruisigd werd. Datzelfde kindje Jezus werd op Kerstmis geboren in een kribbe; ergens in een stal. Zijn boodschap is van een kinderlijke eenvoud en gaat over vrede, liefde en bevrijding. Ze is in de eerste plaats bedoeld voor de armen, voor diegenen die het moeilijk hebben; verzinnebeeld door de herders in de stal. Maar zijn boodschap is er ook wel voor iedereen; voor alle mensen; ook voor de rijken en de machtigen. Die moeten echter eerst op zoek gaan, loskomen van hun materiele bezittingen en een deel van hun rijkdom afstaan; zoals de Driekoningen die van heinde en verre met geschenken naar het kindje kwamen.

Hebben wij vandaag geen boodschap aan deze prachtige beeldspraak? Kunnen deze verhalen niet bevrijdend werken voor elk individu zonder dat we dit opleggen aan anderen? De wereld veranderen gebeurt in de eerste plaats door zelf te veranderen. Dat voorbeeld kan anderen stimuleren om diezelfde weg te gaan, zonder dwang en zonder onderdrukking .

De essentie van deze bevrijdende filosofie werd gedurende eeuwen ontluisterd door machtswellust en onderdrukking. Vandaag wordt deze visie opnieuw ernstig op de proef gesteld. Niet langer door het katholicisme, maar nu door de islam die dominant op de voorgrond treedt, mede gevoed door de ongecontroleerde migratie van de laatste decennia .

Toch niet terug naar vroeger?

In de cultuur van vele moslims wordt de beleving van de islam strikt opgevolgd. Praktijken zoals uithuwelijken, de onderdanigheid en de onderdrukking van de vrouw, de hoofddoeken, de aparte zwemlessen voor jongens en meisjes en het onverdoofd slachten zijn daarbij prominent aanwezig. Zij staan echter veelal haaks op onze westerse waarden en normen. Met het groeiende aantal moslims verdween tevens de schroom om deze aspecten van hun cultuur en religie te uiten en op te dringen, evenals de noodzaak tot betere integratie.

Het gevolg is een toenemende polarisatie met wijken en steden die voor de autochtone bevolking onherkenbaar worden en met een groeiende weerstand tegen migratie en migranten in het algemeen .

Wij willen niet terug naar de vroegere, duistere tijden toen godsdienst allesoverheersend en repressief was. De essentie van religie is haar bevrijdende filosofie, onlosmakelijk verbonden met ieders individuele en vrije keuze.

Wat met de vrijheid?

In deze context is het zeer merkwaardig dat net die krachten in onze maatschappij die gedurende decennia geijverd hebben voor secularisatie, tegen de katholieke overheersing, voor de gelijkwaardigheid van vrouw en man en voor een verregaande scheiding van Kerk en Staat vandaag eerder welwillend en vergoelijkend omgaan met de islam en zijn fundamentalistische uitwassen.

De ongecontroleerde migratie van de laatste tientallen jaren heeft in dit land op vele plaatsen tot ernstige maatschappelijke ontwrichting geleid. Deze evolutie staat haaks op de inclusieve samenleving .

Het is spijtig dat we dit niet veel vroeger hebben ingezien én bijgestuurd .

Vandaag is het zoveel moeilijker om nieuwkomers ervan te overtuigen dat wij gastvrij zijn en dat zij welkom zijn. Maar dan wel op voorwaarde dat de integratie en de kennis van het Nederlands vooropstaan. Dat onze westerse waarden en normen worden aanvaard en gedeeld. Dat godsdienstvrijheid hier betekent dat religieuze opvattingen niemand mogen onderdrukken en geenszins aan de samenleving kunnen worden opgelegd .

De herinneringen aan het verleden en de zorg voor de komende generaties laten ons evenwel geen andere keuze. Wie hieraan nog zou twijfelen vindt in het boek Soumission van Michel Houellebecq een nare toekomstvoorspelling die toch heel ver af ligt van het wereldbeeld dat wij aan onze kinderen en kleinkinderen willen meegeven.