Haatzaaien in Schotland

Als het van de Schotse Hate Crime Act afhangt krijgt bestsellerauteur J.K. Rowling de politie over de vloer wegens haar uitlatingen over transgender personen. De nieuwe antihaatwet stelt ‘haatzaaien’ strafbaar, met een maximale celstraf van zeven jaar. Hoewel ‘haten’ op zichzelf niet strafbaar is, is het aanzetten tot deze niet-strafbare handeling dus… strafbaar. Ook ‘verkeerde’ opmerkingen in besloten kring kunnen leiden tot vervolging. Wanneer het land van de Verlichting zich vergrijpt aan staatcensuur gaan de alarmbellen af.

Over de smaak en het fatsoen van de uitspraken van de Harry Potter-auteur kunnen we discussiëren. Waar we niet over kunnen discussiëren is het fundamenteel recht op vrije meningsuiting in een democratie. Een democratie belichaamt een staatsmodel waarin de wil van burgers wordt uitgedrukt, ofwel door hun meningen, ofwel door hun stemgedrag. Dit model wordt gekenmerkt door een zelfcorrigerend vermogen. Zo is elke meerderheid tijdelijk. De meerderheid van vandaag kan de minderheid van morgen zijn. De stoel van de macht is leeg.

Land of the free

Daarnaast beschikt de overheid over een geweldsmonopolie en dient ze de vrijheid van meningsuiting te waarborgen. Is vrije meningsuiting dan absoluut? Neen, net zoals geen enkel recht dat is. Maar de enige gegronde reden om iemand het spreken te verbieden, is wanneer zijn of haar optreden aanzet tot geweld tegenover bepaalde personen of groepen. Want iedere burger verdient bescherming tegen de volkswoede of tegen de overheid die zich tegen hem of haar kan keren.

Bij geweld trekken we dus de grens, zo weten ze ook in the land of the free. In 1919 stelde het Amerikaanse Hooggerechtshof dat freedom of speech alleen kon worden ingeperkt in het geval van een clear and present danger. Eind jaren ’60 werd dit concept verfijnd tot imminent lawless action. Dat is in Schotland duidelijk niet het geval.

Zoals een wolf een schaap aanvalt

De Schotse wetgever zet de deur wagenwijd open voor de willekeur van het ‘juiste woord’. Olifant in de kamer: wie zal bepalen welke mening (on)toelaatbaar is? Een ministerie van waarheid? Degene die toevallig aan de macht is? Wat is dan nog de waarde van pers- en meningsvrijheid? Wat als de machtsverhoudingen wijzigen en anderen bepalen dat jouw gedachtegoed gevaarlijk is, en dus moet worden verboden? Dat is wat de nazipartij deed toen ze aan de macht kwam: de bestaande machtsmiddelen gebruiken om tegenstanders het zwijgen op te leggen. In 1928 noteerde Joseph Goebbels in zijn dagboek: ‘we komen het parlement binnen om ons te bewapenen met de wapens van de democratie. Zoals een wolf een schaap aanvalt, zo komen wij ook.’

De reikwijdte van het recht op vrije meningsuiting zal altijd – oh, ironie – onderwerp zijn van debat.

Een debat dat reeds teruggaat tot de Verlichting. Vanaf het prille begin van de Franse revolutie werd er al geknaagd aan wat aanvankelijk werd nagestreefd: persvrijheid. Zo verboden de jakobijnen zogenaamde ‘mauvais livres’, wat dat ook moge betekenen. Ook toneelstukken die de spot dreven met de jakobijnse leiders werden gecensureerd. Elke opmerking die de buitenbaan opzocht van de communis opinio werd geconfronteerd met de schandpaal, allemaal met het oog op het behoud van de machtspositie. Waar een opinie een delict wordt, klopt de dictatuur op de deur.

Vrije meningsuiting stond nochtans centraal in alles waar de revolutie voor stond. De verlichtingsfilosofen streefden naar een samenleving op basis van inzichten in plaats van aloude dogma’s. Dat betekent dat er onbegrensd moet worden geschreven, nagedacht en gedebatteerd. Geen vrijheid van denken zonder vrijheid van meningsuiting. ‘There are no dangerous thoughts, only thinking itself is dangerous’, wist Hannah Arendt maar al te goed.

De langste tenen

Wie schrik heeft om in een democratie te leven moet uitkijken niet in de fuik te zwemmen van het totalitarisme. Een democratie is nu eenmaal uitdelen én incasseren. Ook ideeën die niet passen binnen het eenheidsdenken, of uitingen die schokken en kwetsen, moeten verspreid kunnen worden. Er bestaat immers niet zoiets als het recht om niet beledigd te worden. Uiteraard staat het iedereen vrij om aanstoot te nemen aan de uitspraken van een ander, maar subjectieve gevoelens horen nooit andermans burgerrechten in te perken. Want voor je het weet eindig je met het dictaat van de langste tenen. Daarom kiezen we er beter voor om niet de luisteraar, maar de spreker maximaal te beschermen. Er is nu eenmaal geen beter alternatief.