Heeft het platteland een leefbare toekomst?

Het Franse platteland kampt met heel wat uitdagingen. Vallen nostalgie en toekomstvisie te verzoenen? President Macron liet een plan voor het platteland opmaken.

Bejaarde joie de vivre?

‘Chez Christine’. De warmte en huiselijkheid van de naam straalt helemaal door in het café, restaurant, danspaleis en zoveel meer dat al sinds mensenheugenis uitgebaat wordt door… Christine (en haar man Christian). Op zondagnamiddag, wanneer wij er in korte broek en foute slepers toevallig binnenwaaien op zoek naar een koffie, is het dansfeest volop aan de gang. De bordjes voor de cake met gele crème, een streekspecialiteit, worden nog één keer nageteld. Straks krijgt de accordeonist een rookpauze en wordt de blinkende dansvloer wat rust gegund, want de jonge en niet meer zo jonge ouderlingen hebben hun gebakje van het  huis wel verdiend.

Nog voor we zelf iets besteld hebben, delen we al in de feestvreugde: ‘Of onze kindjes ook een stukje gebak willen? En neem intussen ook wat snoepjes uit de mand.’ Christine, flukse zeventiger met sigaret tussen de tanden, vertelt ons dat deze Thé dansant uitgegroeid is tot een wekelijkse ontmoetingsplek voor gepensioneerden en bijna-gepensioneerden die nog eens willen dansen zoals vroeger. En op die manier hun eenzaamheid, althans voor even, willen vergeten. We bevinden ons in Laveline-devant-Bruyères, in het hartje van de Vogezen.

Terwijl mijn kinderen de gemiddelde leeftijd flink naar beneden swingen, valt mijn blik in de regionale krant Vosges Matin van 11 augustus op de volgende kop: ‘Des propositions concrètes pour sauver nos campagnes’ (vertaling: ‘Concrete voorstellen om ons platteland te redden’). Een artikel dat met twee op een tegel schuifelt met de plek waar wij toevallig binnengeglipt zijn.

Rurale paradox

‘La campagne fait rêver les Français, mais peine à se montrer véritablement attractive.’ (vertaling: ‘Het platteland doet de Fransen dromen, maar heeft het moeilijk om zich echt aantrekkelijk te presenteren’). Of in cijfers: volgens een enquête besteld door de Franse vereniging Familles rurales vindt 81% van de Fransen dat een leven op het platteland een ideaal leven vormt, terwijl 51% meent dat het platteland in de steek gelaten is.

Een andere paradox: het Franse platteland wordt sterk beïnvloed door enkele grote (mondiale) transities, maar het reikt ook heel wat oplossingen aan. Zo vraagt bijvoorbeeld de Franse senator Bernard Delcros zich af of het niet de moeite loont om in een land waar de bevolking de komende dertig jaar kan stijgen met zeven miljoen inwoners de bevolking binnen het nationale grondgebied (lees: richting platteland) te ‘herbalanceren’. Of nog: kunnen de bijzondere natuurlijke rijkdommen  van het Franse platteland niet beter gevaloriseerd worden ter wille van de ecologische transitie en de ontwikkeling van de Franse groene economie? En wat met het ‘sociaal kapitaal’ van het platteland, de individuen en hun sociale organisatie in een gemeenschap: het doen heropleven van het platteland zal ook daarvan afhangen.

Grote plannen voor het platteland

Met deze (en andere) paradoxen zijn een aantal Franse gedeputeerden en burgemeesters, allen voortkomend uit plattelandsgebieden, in april van dit jaar aan de slag gegaan om hun rapport op te stellen. Op 26 juli jl. werden tweehonderd ‘concrete’ voorstellen overgemaakt aan de minister van Regionale Cohesie, Jacqueline Gourault. De voorstellen moeten het actieplan voor de Plattelandsagenda voeden die president Emmanuel Macron eind september zal presenteren op het Congres van de Plattelandsburgemeesters. Het gele hesjes-protest wordt algemeen beschouwd als de katalysator voor dit initiatief. Ook het Europees Parlement mag een pluim op de hoed steken, met zijn Resolutie van 3 oktober 2018 die de Lidstaten oproept om een plattelandsagenda aan te nemen.

Een belangrijke vaststelling van het rapport is dat er is niet één platteland is in Frankrijk: de meervoudsvorm is aan de orde. Het platteland rond de steden, kusten of in urbane valleien bloeit, soms zelfs te heftig. Dat is anders voor het landbouwgebonden of industriële platteland, die net een stevige duw in de rug moeten krijgen om aan te knopen met het welvarende verleden. En het ‘hyper-platteland’, met een heel beperkte bevolkingsdichtheid, kent nog andere uitdagingen, zoals een minimale publieke dienstverlening.

Ruimte als criterium?

Het rapport rijgt heel concrete maatregelen en abstracte begrippen aaneen, zonder zoethoudertjes uit de weg te gaan. Het zou een nostalgische lezer bijna ontglippen dat een echte visie op het platteland van de eenentwintigste eeuw ontbreekt. Misschien wel omdat een dergelijke visie tot een aantal moeilijke waarheden zou blootleggen over de verhouding tussen de stad en het platteland. In het bijzonder voor de opstellers ervan die van een plattelandselectoraat afhangen. Een aantal opvallende voorstellen:

‘Ruimte’ en plattelandsopbrengsten: een maatregel gericht op een consequente opwaardering van de plattelandspositie binnen het nationale beleid is de invoeging van de notie ‘ruimte’ in de Franse grondwet. Deze invoeging moet tegengewicht bieden voor het huidige demografische (dus: stedelijke) criterium achter vele nationale beslissingen. Een grotere erkenning van de plattelandsdiensten (ecologisch, landschappelijk, qua hernieuwbare energie, etc.) hangt daar nauw mee samen en kan leiden tot aangepaste hogere dotaties als vergoeding voor deze diensten.

Gezondheidszorg, digitalisering, transport

Een absolute prioriteit voor de opstellers van het rapport is de toegang tot professionele gezondheidszorg. Sommige plattelandsgebieden (maar dit geldt ook voor stadsdelen) zijn verworden tot déserts médicaux (vertaling: medische woestijnen), waar inwoners slechts tweemaal per jaar een dokter kunnen raadplegen. Met acht miljoen zijn ze, de Fransen die in een dergelijk gebied wonen. Weinig uitnodigend om daar te gaan wonen of er te blijven. Een concreet voorstel om hieraan te verhelpen, is studenten geneeskunde hun verplichte stage prioritair te laten lopen op het platteland. Een contingent van 3000 medisch geschoolden is op die manier meteen beschikbaar. Al is het maar de vraag of dit geen tweederangsgeneeskunde voor plattelandsbewoners institutionaliseert.

Een bezoek aan het Franse platteland vormt een buitenkans om je vocabularium van scheldwoorden op te frissen. Als homo informaticus, voor alles afhankelijk van het slimme mobieltje of de tablet, heb je er vaker niet dan wel internet. Het 5G-netwerk, een game changer volgens techneuten, zou daarom ook op het platteland ten volle moeten ontrold worden, aldus het rapport, om de achterstand ten aanzien van verstedelijkte gebieden (gedeeltelijk) in te lopen. Vele andere maatregelen zouden ook afhangen van de performantie van het internet.

Om het platteland te ontsluiten, menen de opstellers van het rapport verder dat er op tien jaar tijd twee miljard euro gereserveerd moet worden. Dit moet verlieslatende bus- en treinverbindingen op het platteland in stand houden. Jonge autobestuurders in spe moeten dan weer hun rijbewijs kunnen halen tegen een tarief van maximum één euro per dag.

Plattelandscafés als wondermiddel?

Een buitenbeentje onder de voorstellen is de creatie van duizend cafés  op het platteland. Een dorp zonder café is als een café zonder bier: er mankeert iets. Kijk maar naar het succes van ‘Chez Christine’: mensen vinden er een plekje om een glas te drinken, te dansen, wat de praten of gewoonweg te zwijgen. Wanneer in het laatste café van het dorp de gordijnen definitief dichtgaan, valt een indommelend dorp in een diepe slaap. De maatregel in kwestie wil de administratieve, juridische en financiële beslommeringen voor het opstarten van een nieuw café beperken. Mooi initiatief, maar met duizend nieuwe cafés het onmetelijke Franse platteland een nieuw dorpsleven inblazen, lijkt een gevecht tegen de bierkaai te worden.

Zolang Christine haar danse macabre ontspringt, is ze vast van plan om de zaak voort te zetten. Hopelijk kunnen haar klanten elkaar na haar afscheid verder ten dans vragen, daar of elders. Voor hen, maar ook voor alle andere bewoners van het platteland, is het welslagen van het relance-plan geen nostalgische reflex maar bittere noodzaak. Of de aanpak niet te veel stoelt op nostalgie, zal moeten blijken.

Terug thuis na twee weken vakantie lees ik in de Krant van West-Vlaanderen een vlammend editoriaal dat het maar eens gedaan moet zijn met de achterstelling van de Westhoek. Ik had dit ook elders in Europa tussen de koeien en de maïs kunnen lezen, bedenk ik. Een nieuwe breuklijn, tussen de stad en het platteland, tekent zich steeds nadrukkelijker af. Net zoals in Frankrijk, zal die breuklijn op Europees en nationaal vlak almaar meer een politieke prioriteit worden.