Heidi De Pauw is sinds 2011 algemeen directeur van Child Focus, de Stichting voor Vermiste en Seksueel Uitgebuite Kinderen. Jaarlijks behandelt Child Focus zo’n 3.000 dossiers van vermiste kinderen. Daarnaast analyseert het talloze beelden van mogelijke seksuele uitbuiting. Vooral dat laatste kende een enorme toename sinds corona ons leven beheerst. Doorbraak sprak met Heidi De Pauw, over de impact van de coronajaren op Child Focus en, vooral, op onze kinderen en jongeren. ‘Voor mij moeten de scholen het áller-áller-állerlaatste zijn dat dicht gaat.’

Seksueel misbruik

Hoe was 2021 voor Child Focus?

Heidi De Pauw: ‘Het was een druk jaar, omdat de gevolgen van de coronacrisis zich hebben doorgezet. In 2020 hadden we met de harde lockdown een daling van het aantal weglopers en parentale ontvoeringen. Logisch, want iedereen moest thuisblijven en de grenzen waren dicht. Nu heeft zich dat genormaliseerd. Maar wat beelden van seksueel misbruik van kinderen betreft, dat is heel hoog gebleven. In 2020 hadden we een enorme stijging van het aantal meldingen, ik denk zelfs met 45 procent, waaronder veel nieuwe beelden. En wij weten: nieuwe beelden, dat zijn kinderen die misbruikt worden tijdens de lockdown.’

‘Ik vond het een moeilijk jaar. Ik voel een grote bezorgdheid. Om mijn medewerkers, maar vooral om de kinderen en jongeren in kwetsbare situaties die we misschien niet bereiken. Maar ook om wat in de maatschappij aan het gebeuren is. Dat heeft meer met mezelf dan met Child Focus te maken. Maar uiteindelijk gaat dat wel een impact hebben op onze kinderen en jongeren op de lange termijn.’

Hebben we al een zicht op die impact op de lange termijn?

‘Pedagogen en psychologen waarschuwen voor het langetermijneffect van de coronajaren op het mentaal welzijn van de kinderen en jongeren op latere leeftijd. Ik denk dat dat gigantisch gaat zijn. Er is een studie geweest van Julien De Wit van de Vlaamse Vereniging van Studenten, naar het mentaal welzijn bij studenten. En dat valt tegen. We moeten daar eerlijk in zijn: onze jongeren, als het gaat over zelfdoding, dat zit niet goed. Ik maak mij grote zorgen. Enerzijds over minder weerbare kinderen die in zeer kwetsbare situaties leven. Maar ook over de kinderen en jongeren in het algemeen. Sommigen die geboren zijn in 2019, hebben eigenlijk niks anders gezien dan mensen met een masker op. Ik vind dat een heel vreemde gedachte. Al wil ik het ook niet dramatiseren, kinderen zijn enorm veerkrachtig.’

Reis naar Rome

In februari 2021 schreef u samen met Sarah Vercauteren (managing director bij Bepublic, red.) een open brief waarin u onder meer pleitte om jongeren voorrang te geven bij de vaccinaties. Waarom?

Onze jongeren en kinderen hebben door de lockdown en het afstandsonderwijs veel mijlpalen gemist die nooit meer terug komen. Je achttiende verjaardag, de reis naar Rome in je laatste jaar secundair, je eerste job, je stage. Mijn nichtje zit in haar laatste jaar en heeft stage gedaan. Die heeft een aantal collega’s gezien, maar je hebt niet de echte ervaring van op een werkvloer. De kleine conflicten, collega’s bijspringen bij iets wat misschien jouw taak niet is, de babbel aan het koffieapparaat. Daar wordt misschien wat meewarig over gedaan, maar dat heeft allemaal zijn waarde.’

‘Ik heb mijn humaniora gedaan in een typische nonnenschool, heel strikt, met uniform, enkel meisjes. De unief was een wereld die voor mij open ging. Ik studeerde criminologie en raakte bevriend met een anarchist van hier tot in Timboektoe. En ik vond dat mega-interessant. Want opeens stelde die dingen in vraag die ikzelf evident vond vanuit mijn opvoeding. Ik ben altijd een heel nieuwsgierig kind en een nieuwsgierige tiener geweest, maar toch zit je thuis in je beschermde bubbel. Aan de universiteit of hogeschool vallen je oogkleppen af.’

Wordt de stem van de jongeren voldoende gehoord in het coronadebat?

‘De maatregelen houden nu misschien wel wat meer rekening met de jongeren en kinderen dan in het begin, maar zeker niet in die mate dat er geredeneerd wordt in hun belang en welzijn. Ik heb het nog al gezegd: ik heb het gevoel dat de mensen rond de tafel allemaal denken vanuit het stereotype ‘mama, papa, twee kindjes, huis en tuin. Helaas is dat voor veel kinderen en jongeren niet de realiteit.’

‘Het Overlegcomité in december waar de sluiting van de scholen op tafel lag, was voor mij een hoogdag van lobbying. En dan voel je heel snel dat het niet meer gaat over het belang van het schoolgaande kind, maar dat het politiek is die speelt. Dat vind ik heel erg jammer. Nu, er is wel een evolutie geweest. Je hebt mensen zien opstaan als Amir Bachrouri (voorzitter van de Vlaamse Jeugdraad, red.) en Benjamin Dalle. En Ben Weyts. Dat is een van de weinigen die voet bij stuk heeft gehouden.’

De lege brooddoos

Waarom wilt u de scholen per se open houden?

‘Pedagogisch gezien is de school de beste plek waar kinderen kunnen zijn. En als ik naar mijn sector kijk: het is heel vaak thuis waar de klappen vallen of seksueel misbruik voorkomt. Veel mensen denken: dat is de vreemde man met de lange jas en snoepjes die kinderen meelokt. Nee, het meeste seksueel misbruik en de meeste mishandeling gebeuren thuis. Langs de andere kant weten we ook dat als zoiets uitkomt, dat heel vaak op school of de sportclub is. Waar je mensen hebt die zeggen: “Zeg, gij zijt zo stil”, of die de blauwe plek zien. Of de lege brooddoos, want het gaat niet altijd over mishandeling of misbruik. Dat veeg je allemaal van tafel als je die scholen sluit.’

‘Vandaar ook onze bezorgdheid over de lockdown in 2020. België was een van de laatste landen waar de lockdown werd afgekondigd en wij wisten van andere landen wat er ging gebeuren. Je sluit je kinderen op met hun beulen. We wisten dat pedoseksuelen op platformen als dark web bezig waren met vragen als “wij hebben meer tijd, er is minder sociale controle, dus hebben we nieuw materiaal nodig.” We wisten dat het ellende troef was. Daarom dat we alles op alles gezet hebben om die scholen terug open te krijgen. Ben Weyts is daarin een echte medestander gebleken.’

Hoe kan je vermijden dat kwetsbare kinderen van de radar verdwijnen als de scholen sluiten?

‘Je moet ervoor zorgen dat er een plan B is. Dat was er niet. In het Verenigd Koninkrijk waren leerkrachten verplicht om bij de leerlingen langs te gaan. Leerkrachten kennen de zwakkere en kwetsbare kinderen of kinderen wiens brooddoosje leeg is. Ze gingen daar dan langs, gewoon eens kijken hoe het ging. Mijn schoonbroer is leerkracht in Latijn-Wiskunde in het vijfde en zesde middelbaar. Er waren leerlingen die tijdens online lessen gewoon niet kwamen opdagen op het scherm. We denken een beetje te veel dat als wij het goed hebben, iedereen het goed heeft. Ik heb het geluk dat ik elke dag de ellende zie door het werk dat ik doe.’

Tweesporenbeleid

U zei dat u bezorgd bent om wat er in de maatschappij aan het gebeuren is. Wat bedoelt u daarmee?

‘Ik herinner me een interview dat ik gaf op Radio 1 over die open brief en onze suggestie om jongeren voorrang te geven bij de vaccinatie. Dan werd er gezegd: “Ja maar nee, we gaan nooit de gevaccineerden meer laten doen dan de niet-gevaccineerden. We gaan nooit toelaten dat er een tweesporenbeleid komt”. Ik weet nog heel goed dat ik toen gezegd heb: “En toch weet ik dat vliegtuigmaatschappijen nu al bezig zijn met dat onderscheid te maken”. En waar zitten we vandaag? Bij de kinderen gaat dat hetzelfde zijn.’

Denkt u dat?

‘Ik ben daar zeker van. Kinderen die gevaccineerd zijn, gaan korter in quarantaine moeten dan niet-gevaccineerden. En wat ga je dan krijgen op de speelplaats? Kinderen kunnen hard zijn voor elkaar, hé. Een kind kan nochtans niet verantwoordelijk gesteld worden voor wat zijn ouders beslissen. Ik spreek mij ook niet uit voor of tegen vaccinatie voor kinderen. Gelukkig moet ik die beslissing niet nemen. Maar we mogen niet, en zeker niet met kinderen, naar een maatschappij waar kinderen die wel gevaccineerd zijn op kamp mogen en kinderen die niet gevaccineerd zijn, niet. Daarom zou ik als politicus heel voorzichtig zijn met te zeggen: “We gaan geen onderscheid maken”. In februari hebben ze dat ook gezegd over volwassenen en toch zitten we vandaag in een maatschappij waarin dat onderscheid er is.’

‘Sommige mensen zijn echt bang. En sommige mensen gaan dan in het verzet. Je hebt heel veel emotie. Dat heeft een impact. Wat we vandaag zien op de voetbalpleinen, dat hooliganisme, dat is een uiting van frustratie. Dat was min of meer onder controle, maar nu is dat terug. Ik vind dat een teken aan de wand dat het niet goed gaat en ik maak mij daar zorgen over.’

Ivoren toren

Voor de medewerkers van Child Focus was 2021 een moeilijk jaar, zei u in het begin. Op welke manier dan?

‘2021 was het jaar waarvan we hoopten dat alles weer normaal ging worden. In de allereerste lockdown had iedereen iets van: “hoera, we gaan deze vijand hier samen verslaan. Maar vorig jaar had ik het gevoel dat het heel erg zwaar was. Dat heeft volgens mij met het thuiswerken te maken. Als je met zware thema’s als verdwijningen en seksuele uitbuiting bezig bent… De analyse van beelden van seksueel misbruik gebeurt uiteraard op kantoor, dat kan om veiligheidsredenen niet thuis. Maar een verdwijning: bellen met de politie, met de ouders wiens kind verdwenen is. Of bellen met ouders wiens dochter uitgebuit wordt in de prostitutie. Normaal gezien kan je je gevoelens voor een stuk evacueren op de werkvloer. Je collega’s zijn er, we hebben een zen ruimte waar je tot rust kan komen. Maar nu zit je daar alleen, hé, in je keuken, je woonkamer of, als je geluk hebt, een bureau.’

Heeft u iemand bij wie ú terechtkunt als ceo?

‘Ik doe net zoals de anderen. Ik ben een hands-on algemeen directeur, niet iemand die in haar ivoren toren zit. Maar wat voor mij belangrijk is: ik geniet enorm van de kleine dingen. Een pint gaan pakken en een babbeltje doen. Dat vind ik zalig. Dat is ook wat ik gemist heb: het spontane. Dat je iemand kan bellen: “Zeg, ik ben in Brussel, zijde gij in Brussel? Kom, laat ons er ene gaan pakken”.’

‘En sporten is voor mij mentaal heel belangrijk. Maar ik geef toe dat ik het op bepaalde momenten, en zeker in die lockdown, echt wel heel moeilijk heb gehad. Ook wat het leiding geven betreft. Je merkt dat bepaalde mensen het moeilijk hebben en je kan er bij wijze van spreken niet aan. Normaal gezien, als ik weet dat iemand een zwaar dossier heeft gehad of het thuis lastig heeft, ben ik degene die zegt: ‘Kom eens in mijn bureau en we drinken een koffie’. Nu is dat er allemaal niet en dat beperkt me in het soort leidinggevende dat ik wil zijn.’

Zelfdoding

Als we vooruitblikken naar 2022, wat zou voor Child Focus een best case scenario zijn?

‘Het allerbeste scenario is dat ik dit jaar de deur kan dichttrekken omdat het niet meer nodig is dat Child Focus nog bestaat. Maar ik vrees dat dat nooit zal gebeuren. Het mooiste zou zijn dat we erin slagen om fenomenen als verdwijningen en seksuele uitbuiting van kinderen terug te dringen. En dat de preventie aanslaat. We hebben vorig jaar het idee gelanceerd van een Max voor elk kind. Een Max is een vertrouwenspersoon waarbij het kind terechtkan met vragen of problemen. Wij zien in onze dossiers, van verdwijningen en weglopen, maar ook in dossiers van seksuele uitbuiting, dat kinderen en jongeren daarmee blijven zitten. Dat wordt dan zo’n gigantisch probleem dat kinderen echt weglopen omdat ze denken: als ik weg ben, is mijn probleem opgelost. Wat niet zo is.’

‘Hetzelfde met bijvoorbeeld problematische sexting. “Ik heb een foto gestuurd naar mijn lief, het is af, en die dreigt ermee die foto op de Instagrampagina van de school te zetten, die doet dat ook en ik durf dat niet zeggen.” We hadden een jongen van 15, die is onder de trein gesprongen toen hij ontdekte dat zijn naaktfoto op Instagram stond. Terwijl je denkt: was toch gewoon tot bij je moeder gegaan of bij een vriend. Praat erover, dan raakt het wel opgelost. Zelfdoding is bij jongeren vaak een definitieve oplossing voor een tijdelijk probleem

Dutroux

En een worst case scenario in 2022?

‘Dat we weer in een lockdown zitten, zeker? Worst case is dat we weer een affaire hebben van een proportie zoals Dutroux of Julie Van Espen. Voor ons zijn verdwijning en seksuele uitbuiting helaas een dagelijks iets. De meeste van onze verdwijningen eindigen gelukkig goed. Maar zaken waar het systeem gefaald heeft, bij Julie Van Espen en bij Dutroux bijvoorbeeld, dat zijn nachtmerries.’

‘En wat wij ook zien: wij zijn voor 80 procent afhankelijk van het grote publiek voor onze middelen…’

80 procent? Dat is veel.

‘Ja, wij krijgen net geen 20 procent van de overheid en het grootste deel daarvan komt van de Nationale Loterij. En dat is geen structurele financiering. Ik word altijd de linkse woke belastingslurper genoemd, maar dat is niet waar<. Het gros van bijna 7 miljoen euro aan werkingsmiddelen komt van privépersonen en bedrijven. En dat budget is achteruitgegaan vorig jaar. En nu zeker, we zien dat. Mensen voelen het ook: energieprijzen gaan omhoog, de onzekerheid knaagt. De Warmste Week was ook minder dan voordien. Je merkt dat mensen minder geven aan goede doelen. Wij dragen daar mee de gevolgen van.’

‘Wij hopen dan ook dat de overheid haar belofte van 25 jaar geleden nakomt en haar bijdrage optrekt. Child Focus is toen opgericht als antwoord op de Witte Mars. Toenmalig premier Jean-Luc Dehaene beloofde dat de regering werk zou maken van een onafhankelijk centrum voor slachtoffers van verdwijning en seksuele uitbuiting, met 50 procent overheidssubsidie en 50 procent privéfinanciering die we zelf moesten zoeken. In het begin was het zo, maar je weet: wij zijn enorm gegroeid, de kosten zijn omhoog gegaan, en dat is niet gebeurd omdat we dat zo fijn vinden. Voor alle duidelijkheid: wij vragen geen 100 procent overheidsgeld. Want we moeten een onafhankelijke kritische stem kunnen blijven. Ik vind het wel belangrijk dat de overheid een zekere verantwoordelijkheid neemt en zegt: “Wij vinden kinderwelzijn belangrijk genoeg om financieel te ondersteunen”.’

Politie

Wat zou Child Focus dan meer kunnen doen dan vandaag?

‘Wij zijn onder meer vragende partij om zelf beelden van seksuele uitbuiting van kinderen van het internet te laten halen. Nu moeten we dat vragen aan de politie, maar door de hoge werklast daar verloopt dat wat traag. Als we dat zelf kunnen doen, hebben we een stok achter deur bij de service providers. Die providers zouden, laten we eerlijk zijn, toch een beetje beter hun best kunnen doen.’

‘Wij vragen ook openlijk dat de service providers zoals in de Verenigde Staten verantwoordelijk worden gesteld om zelf hun platformen clean te houden van illegale content, zeker als het gaat om beelden van seksueel misbruik. Proactief. Nu zijn ze alleen verplicht om iets wat gemeld wordt, weg te halen. En dan doen ze dat. Maar ook als je bijvoorbeeld kijkt naar haatspraak en van die dingen… Ik krijg vaak bullshit over mij heen op sociale media. Als je dat meldt, denk ik wel eens: hoe ver moet iets gaan vooraleer jullie, Twitter, Facebook, dat weghalen? Of vooraleer justitie in gang schiet?’

Waarom doen mensen zoiets?

‘Ik heb mijn nek uitgestoken voor de terugkeer van Belgische kinderen van IS-strijders. Toen is dat begonnen. Zelfs handgeschreven brieven met doodsbedreigingen in. Ik zeg altijd: zolang het zich beperkt tot mijn werk en tot mij… Leuk is dat niet, hé. Dat raakt mij echt. En er is een harde kern die heel ver gaat. Dat komt uit extreemrechtse hoek, dat is geen geheim. Dat zijn diegenen die snowflake, woke, geitenwollensok, subsidieslurper en al die woorden op mij plakken, waar ik mij helemaal niet mee identificeer. Maar soms zijn er dingen die er echt over zijn.’

Waardenkompas

Verdwijningen, seksueel misbruik van kinderen, doodsbedreigingen: kunt u nog een positief beeld hebben van de mens?

‘Absoluut. Ik blijf erin geloven. Ik geef toe dat dat beeld soms een deuk krijgt. Zeker als je zoals ik met de regelmaat van de klok zwaar belaagd wordt, begin je soms wel te twijfelen. Ben ik nu zo fout? Maar dan grijp je terug naar je waardenkompas en zeg je: “Ik geloof echt nog in de goedheid van de mensen”. Ik geloof ook in de veerkracht van kinderen en jongeren. En de solidariteit van mensen. Dat zien we ook bij Child Focus: als het gaat over een verdwijning of seksuele uitbuiting en er moet gemobiliseerd worden, dan lukt dat hé. Of als ik praat met ouders van kinderen die al 20 of 30 jaar vermist zijn. Dan denk ik: wauw, waar halen ze de kracht?. Maar ze hebben die wel. Dat geeft moed en hoop.’