Het einde van de democratie

De bescherming van onze grondrechten houdt blijkbaar weinig in. Zelfs de parlementaire democratie roept vragen op. Deze regeringen ondergraven echt de fundamenten van onze democratische rechtsstaat. En het schijnt niemand te deren.

Zwarte Zondag

Herinnert u zich de politiek na Zwarte Zondag? Er werd toen een opdeling gemaakt in ‘democratische en niet-democratische partijen’. Met die laatste werd dan het Vlaams Blok bedoeld. Het cordon sanitaire werd ingevoerd. En tot op school kregen we te horen welk een verschrikkelijk gevaar er dreigde. Inperkingen van onze vrijheden zouden er komen als we niet de juiste maatregelen namen. Niets minder dan onze democratie stond op het spel.

Het was de tijd dat verenigingen die subsidies kregen plots expliciet moesten vermelden dat ze de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens erkenden. Blijkbaar was dat dé lakmoesprof om de niet-democraten te herkennen .

Populisme

Ondertussen zijn we zo’n 30 jaar verder. De woordenschat is veranderd. ‘Niet-democratisch’ is nu ‘populistisch’ geworden. De bedreiging is dezelfde gebleven. Vlaams Belang kreeg het gezelschap van de PVDA in die club. Volgens sommigen dan toch. Waar het om gaat? Nog altijd onze mensenrechten en de democratie.

Al was er ondertussen kritiek op de mensenrechten. Vanuit rechtse hoek en vanuit enkele mensenrechtenkenners, zoals Marc Bossuyt. De mensenrechten werden uitgerekt, klonk het. Ze werden zo ruim geïnterpreteerd dat experts vreesden dat uiteindelijk alles een tot een mensenrecht zou worden herleid. Van de specificiteit zou er dan niet veel overblijven.

Non-refoulement

Hét thema bij uitstek was de migratie. Waar het verbod op folteren zo ruim werd geïnterpreteerd dat elke drenkeling die op een marineschip werd geholpen, asiel moest kunnen aanvragen. Die afzetten in Afrikaanse havens was gelijk aan foltering. Kort door de bocht, daar komt het op neer. Push-back was tegen de mensenrechten.

Schande werd er van die kritiek gesproken. Aan mensenrechten raak je niet. Links ging te makkelijk voorbij aan erg ruime rechterlijke interpretaties. De kritiek dat die niet politiek geremedieerd konden worden, werd weggewuifd. Alarmkreten over activistische rechters bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens werden als complotdenken weggezet.

Dat zorgde ervoor dat de ‘mensenrechten’ op rechts zowaar na 30 jaar toch een slechte naam kregen. Het was een eerste ondermijning van die mensenrechten.

Toen kwam covid-19

Hoe tragisch is de situatie waarin we nu verzeild zijn geraakt? Politici hebben noch het Vlaams Belang, noch de PVDA nodig gehad om langdurig enkele basisrechten af te schaffen: het recht op vrije vereniging, het recht op fysieke integriteit, het recht op vrij ondernemen, het recht om zich vrij te verplaatsen, het recht op menswaardige arbeid, godsdienstvrijheid… en dan hebben we het nog niet over de privacy.

Blijkbaar volstaat een virus om die basisrechten gewoon op te schorten. Dan nog met een eenvoudig ministerieel besluit. Sterker, de regeringen lijken die uitzonderingstoestand te willen normaliseren in een pandemiewet. Zo ruim dat ze bij om het even welke ‘noodtoestand’ kan geactiveerd worden. Dat is leren uit je fouten, maar wel op de verkeerde manier.

Het is niet normaal, noch democratisch, dat de regering verregaande bevoegdheden krijgt om grondwettelijke vrijheden af te schaffen. Zeker niet zonder ooit het parlement om goedkeuring te vragen. Dat geldt ook in tijden van nood als snel moet gehandeld worden. Indien niet, dan wordt de democratie uitgehold.

We doen het zelf beter

Wat we zelf doen, moeten we beter doen. Vlaanderen heeft al zo een wet, enfin decreet. Nota bene goedgekeurd zonder één kritische vraag in het Vlaams Parlement. Je zou je voor minder zorgen maken over de gezondheid van onze democratie. Wat keuren parlementsleden zo nog allemaal goed zonder vragen? Waar is de oppositie? Waar zit het verstand van de meerderheid? Is er dan niemand die eens dieper nadenkt dan de logica van meerderheid en oppositie? Waar zijn kabinetten en ambtenaren mee bezig?

Ok, voor de volksgezondheid kan één en ander. Maar — nogmaals — niet zonder langs het parlement te passeren. En niet ooit eens, wel vóór elke ingrijpende maatregel. Dat ten eerste. En niet alles kan. Zeker niet zomaar, buiten alle proportie. Woonstbetredingen bijvoorbeeld, daar is recent bijna een regering over gevallen. In het decreet kan dat allemaal. Een rechter is niet eens nodig.

Vaccinplicht

En dan komt er nog een overtreffende trap. Er wordt zowaar geopperd om de vaccinatie te verplichten. Zelfs door opiniemakers die keurig ver van het populisme blijven. Kijk, ik ben geen antivaxxer. Alle inentingen (corona nog niet natuurlijk) kreeg ik, ook mijn kinderen, ik zou wel gek wezen. Ja, ik heb vertrouwen in de coronavaccins die zijn goedgekeurd. Maar dat zijn geen argumenten voor een verplichting. Er zijn grenzen. Lichamelijke integriteit is er daar een van.

Trouwens, wie zal dat beslissen: of iemand al dan niet verplicht gevaccineerd moet worden? Op basis waarvan? Wat is het volgende? Verplichte sterilisatie van bepaalde categorieën mensen? En moet een rechter dat beslissen of kan dat met een ministerieel besluit?

Nachtmerrie

Het wordt tijd dat we uit deze nachtmerrie wakker worden. Er bestaat iets anders dan verplichten, verbieden en beboeten. Wat dacht u van overtuigen? Of van vertrouwen winnen?

Als de pandemie een stresstest was voor het democratische gehalte van dit land, dan heeft het systeem gefaald. Het is pijnlijk te zien dat onze rechtsbescherming als burger tegen de overheid bijzonder wankel is.

We zijn overgeleverd aan de willekeur van experten en de regering. Het parlement, de Raad van State en het Grondwettelijk Hof staan erbij en kijken ernaar. Of zoals Fernand Keuleneer het hier uitdrukte: het hangt af van de vlucht van de duiven.

Avondklok

Na 30 jaar blijkt dat de regeringen de niet-democratische partijen noch de populisten nodig heeft om de democratische rechtstaat opzij te schuiven. Ik herinner me nog hoe vroeger werd gewaarschuwd voor het Vlaams Blok: ze zouden een avondklok invoeren en de grenzen sluiten. Dat werd toen voorgesteld als het einde van onze democratie.