Het huiswerk van de Catalanen

(dit is deel twee van een tweeluik, lees zeker ook deel 1)

Met de beslissende verkiezingen van 27 september in het vooruitzicht worden alle politici en partijen gedwongen om zich te herbronnen en duidelijk te positioneren. Die oefening is bijzonder complex en het resultaat onvoorspelbaar.

Een partij als Inciativa Verds (ICV, 13 zetels, 10% v/d stemmen), bijvoorbeeld, was en is een vurige verdediger van het dret a decidir (referendum) maar in de partij van eco-socialisten en ex-comunisten zijn de voorstanders van onafhankelijkheid in de minderheid. De directie van ICV lanceerde recent nog de idee van ‘een vrije en soevereine staat binnen Spanje’. Een soort confederale status (met een eigen grondwet maar bijvoorbeeld een gedeelde sociale zekerheid) die de partij denkt te kunnen bekomen door hun wagonnetje aan te haken bij nieuwe linkse Spaanse sensatie Podemos. Een unionistische partij die de Catalaanse zaak wil opnemen in een zogenaamd allesomvattende hervorming van de Spaanse staat.

Het radicale en combatieve discours van Podemos trekt ook in Catalonië de aandacht maar wat het nationale vraagstuk betreft werden hun ambigue en vage standpunten al genadeloos gefileerd door alle pro-onafhankelijkheidspartijen. Want behalve het gebrek aan inhoudelijke voorstellen is er niet de minste indicatie dat er straks in het Spaanse Congres plots een voldoende grote meerderheid zal zijn voor substantiële toegevingen aan Catalonië. Het is dan ook twijfelachtig of Podemos en/of Inciativa Verds bij de Catalaanse verkiezingen in september een echte rol van betekenis zullen spelen. Enkele bekende koppen van de independentistiche vleugel binnen ICV hebben de partij alvast verlaten of aangekondigd geen kandidaat meer te willen zijn uit onvrede met de nieuwe koers.

Bij de grootste oppositiepartij Esquerra Republicana (ERC) is alle aandacht gericht op de gemeenteraadsverkiezingen in mei om het historisch slechte resultaat uit 2011 uit te wissen. De verwachtingen zijn hooggespannen en een goed resultaat is belangrijk met het oog de parlementsverkiezingen en voor de positie van voorzitter Oriol Junqueras die in juli op een congres herverkozen wil worden. Voorts is het ook zoeken naar formules om splinterpartijtjes als MES en Avancem (ex-leden van de Partit Socialista de Catalunya, PSC, die opstapten omwille van de unionistische koers van de partij) te integreren.

De partij van de president

De partij met het meeste werk op de plank is de partij van president Artur Mas, Convergència (CDC). Zowel binnen als buiten Catalonië draagt de partij nog steeds het etiket van een regionalistische en pragmatische partij, altijd bereid tot het steunen van een regering in Madrid in ruil voor politieke invloed en het rekken van de grenzen van de Catalaanse autonomie. Een kenmerkende strategie van het voormalige politieke project van de intussen in ongenade gevallen stichter van de partij Jordi Pujol. In de perceptie van vele independentisten van het eerste uur blijft CDC dan ook een partij die niet te vertrouwen is en het proces naar onafhankelijkheid onnodig vertraagd.

Maar de oude pujolistische garde is na een reeks personeelswissels in de voorbije jaren systematisch naar de achtergrond gemanoeuvreerd en Convergència is niet langer een regionalistische partij die ijvert voor meer autonomie. De partij heeft zich onder impuls van president Artur Mas en z’n getrouwen unaniem tot het independentisme bekeerd en die ommezwaai zal in de aanloop naar de verkiezingen op 27 september verder worden geconsolideerd en vooral duidelijker worden gecommuniceerd. Tot grote ergernis van een deel van de Catalaanse gevestigde machten in de media en zakenwereld worden dubbelzinnige termen zoals estat propi of plena soberanía (eigen staat of volledige soevereiniteit) stilaan ingeruild voor dat ene woord dat enkele jaren geleden nog een taboe was: independència.

Toch is en blijft een voorzichtige en stapsgewijze aanpak dat wat CDC onderscheidt van de confrontatiestrategie van de republikeinse oppositie (ERC). Een manier van werken die essentieel wordt geacht om de grote groep nieuwe of ‘recent bekeerde’ independentisten te overtuigen van de haalbaarheid van een relatief ordentelijke secessie. Vooral het eerder behoudsgezinde kiespubliek van CDC heeft nood aan een gedetailleerde en vertrouwenwekkende routekaart. De voorbereidingen van die routekaart zijn ‘vergevorderd’ maar nog niet publiek. Een belangrijke knoop die nog moet worden doorgehakt is wat te doen indien er na de Spaanse verkiezingen begin 2016 toch nog onverhoopt een opening zou ontstaan om een bindend referendum te houden en aan welke voorwaarden zulk een voorstel zou moeten voldoen.

Veel moeilijker echter wordt het afschudden van het etiket van corrupte partij. Enkele oudgedienden waaronder stichter Jordi Pujol zijn betrokken in gerechtelijke onderzoeken en passeerden onlangs voor een parlementaire onderzoekscommissie over politieke corruptie en fiscale fraude. Ook president Artur Mas moest in diezelfde commissie uitleg komen geven over z’n rol als minister in de regeringen Pujol.

Harde bewijzen van politieke corruptie tegen Artur Mas of z’n partij Convergència zijn vooralsnog onbestaande maar de voortdurende stroom van geruchten en verdachtmakingen -gretig gevoed door de Madrileense pers en Spaanse politici- is bijzonder schadelijk voor het imago van de partij. Een recent ondertekende convenant met de ngo Transparency International is niet meer dan een doekje voor het bloeden zolang de affaire Pujol de krantenkoppen siert.

Maar er zijn ook lichtpuntjes voor de partij. De nieuwe gezichten die in de voorbije twee jaar op de voorgrond zijn getreden -uitgesproken independentisten- doen het naar behoren en het regeringswerk van president Artur Mas kreeg in een recente enquête een voldoende van meer dan zes op de tien ondervraagden.

President Mas is bovendien een ervaren politicus en zijn behendig beheer van het nationale transitieproces dwingt bij vriend en vijand respect af. De manier waarop hij zich in de voorbije twee jaar heeft opgeworpen als het internationale gezicht van de Catalaanse zaak heeft zijn positie duidelijk versterkt en vooral het creatief omzeilen van het veto van het Spaanse Grondwettelijk Hof met een referendum-light of zogenaamd participatief proces heeft de Catalaanse president veel krediet opgeleverd. Weliswaar tot grote irritatie van de linkse Catalaanse oppositie (ERC, ICV en CUP) die in stilte zaten te wachten om te kunnen profiteren van een eventuele mislukking.

Met de lichtjes verbeterende economische toestand kan president Mas zich bovendien ook steeds beter staande houden in de debatten over het zogenaamd (te) business-friendly beleid van zijn regering. De volgende maanden zal de Catalaanse regering verder trachten om de forse (opgelegde) besparingen uit het begin van de legislatuur te doen vergeten via een tiental zichtbare sociaaleconomische beleidsinitiatieven.

Op een conventie in juli zou dan het vernieuwde Convergència worden voorgesteld op basis van vier pijlers: het leiderschap van de president; een stapsgewijze ontkoppeling van Spanje; corrupció zero en goed bestuur; en het stimuleren van private welvaartscreatie om de sociale voorzieningen op duurzame wijze verder uit te bouwen.

Convergència i/o Unió?

Of Convergència naar de kiezer zal trekken onder de merknaam van de federatie CiU met de kleine christendemocratische partner Unió Democratica de Catalunya is nog een open vraag. Politieke conflicten tussen beide partners en voorspellingen over het einde van hun samenwerking (sinds 1978) zijn één van de weinige constanten in de Catalaanse politiek en het is onmiskenbaar zo dat het tempo van het Catalaanse transitieproces tot hoogspanning leidt.

Het boegbeeld en voorzitter van Unió, Josep Antoni Duran i Lleida, laat geen kans onbenut om vraagtekens te plaatsen bij de koers van president Mas en de strategische entente met oppositiepartij Esquerra Republicana (ERC). Duran i Lleida is coherent in zijn afwijzing van de onafhankelijkheidsgedachte en dat maakt hem een graag geziene gast in unionistische ondernemerskringen en bepaalde media. De man dwingt ook respect af omwille van z’n lange staat van dienst en z’n goede contacten in Madrid en andere hoofdsteden in Europa en ver daarbuiten.

In de Catalaanse politiek daarentegen lijkt z’n positie stilaan onhoudbaar. Hij en z’n getrouwen hebben in de voorbije twee jaar tevergeefs gezocht naar een derde weg tussen de status quo en de onafhankelijkheid en het enige wat hen dat heeft opgeleverd is het etiket “deloyaal aan de president” en een verlies aan politieke invloed. Duran i Lleida zette vorig jaar ‘in onderling overleg met president Artur Mas’ een stap terug als secretaris-generaal van de federatie CiU en zijn positie in eigen partij Unió wordt steeds openlijker in vraag gesteld.

Want Unió is ondanks alle tsjevenstreken van z’n boegbeeld ook een soevereinistische partij waarin de geesten duidelijk zijn geëvolueerd. De gedeeltelijke vernietiging van het autonomiestatuut door het Spaanse Grondwettelijk Hof, de brute obstructie door Madrid van een fiscaal pact en een referendum, plus het uitblijven van een geloofwaardig dialoog, hebben belangrijke delen van de partij in de richting van het independentisme gedreven. Dat bovendien een kopstuk van de partij en vicepresidente in de Catalaanse regering, Joana Ortega, zich binnenkort net als president Artur Mas moet gaan verantwoorden voor de Spaanse justitie voor het organiseren van de vrijwillige en niet-bindende volksraadpleging op 9 november van vorig jaar is zelfs voor de meest conservatieve vleugel van de partij een brug te ver.

Voor de zomer (en misschien al voor de gemeenteraadsverkiezingen in mei) moeten er knopen worden doorgehakt. Meegaan in het verhaal van Convergència en president Artur Mas (met een grote kans op mandaten) of herbronnen vanuit de marge en hopen dat een geste vanuit Madrid (of een falen van het onafhankelijkheidsproject) de standpunten van hun kopstuk nieuw leven in blaast.

Vooralsnog kan Duran i Lleida als voorzitter van de partij rekenen op de steun van zijn directie maar als het straks tot een stemming komt op een partijcongres dan kan het alle kanten op. De independentisten binnen Unió hebben in september vorig jaar al de vrijheid bekomen om publiekelijk de onafhankelijkheid te bepleiten en het wordt nu interessant om volgen of en hoe ze er in zullen slagen om hun boegbeeld naar de achtergrond/uitgang te begeleiden.

Grote broer Convergència en president Mas zijn bij dat alles geen passieve toeschouwers. Ze hebben er alle belang bij om dat proces proberen te kanaliseren zonder onherstelbare schade te berokkenen aan hun electorale kansen bij de gemeenteraadsverkiezingen in mei en de beslissende Catalaanse parlementsverkiezingen op 27 september. Het electorale gewicht van een zelfstandig Unió is allicht zeer beperkt en Convergència voelt zich sterk genoeg om alleen door te gaan. Maar een Unió dat schoorvoetend of onder voorwaarden het independentisme omarmt kan een nuttige partner zijn om de zogenaamd gematigde of twijfelende kiezer over de streep te trekken en zo het politieke leiderschap van CiU als federatie veilig te stellen.

De exacte uitkomst van al deze politieke manoeuvres binnen Convergència i Unió en de andere Catalaanse partijen is moeilijk te voorspellen. Zes maanden zijn een eeuwigheid in de politiek en wie vandaag boude uitspraken durft te doen over hoe het Catalaanse partijlandschap er in en september zal uitzien heeft een grote kans om zich schromelijk te vergissen. Het spektakel daarentegen lijkt meer dan gegarandeerd.

All bets are off.

(c) Reporters: Artur Mas.