Het ‘njet’ van Magnette opende de doos van Pandora

In het eerste stuk van deze reeks heb ik geschetst hoe de Europese gedachte twee naoorlogse generaties heeft bezield, hoe de Europese instellingen steeds meer greep kregen op het politiek bedrijf van de lidstaten en het dagelijks leven van de burgers, hoe inmiddels een half miljard mensen van de Atlantische Oceaan tot de Zwarte Zee willens nillens onder het gezag van de Europese Unie geraakten. Vanuit een eurokritisch uitgangspunt heb ik erkend dat de Unie, die slechts beslag legt op 1 procent van het bnp van de 28 lidstaten toch de reputatie kreeg van een gigantische bureaucratisch monster, dat ze manifest het contact met de burger verloor en diens vertrouwen kwijtspeelde, dat steeds meer segmenten van de samenleving het hele Europese project verwerpen en uitspuwen, dat steeds minder burgers de moeite doen om hun vertegenwoordigers te gaan verkiezen maar dat anderzijds steeds meer groepen rechtstreeks hun zeg willen hebben over alles wat hen overkomt, vanuit Europa of vanuit de wereld.

Democratisch deficit

Men brandmerkt graag het ‘democratisch deficit’ in Europa, verwerpt vaak de parlementaire democratie met haar combines en achterkamerpolitiek, en zweert alom bij referenda alsof men de eeuwenoude Zwitserse en IJslandse traditie van volksraadpleging zou delen. Wee de politici die denken dat ze hiermee hun positie kunnen versterken want dat pakt soms verkeerd uit. David Cameron wou munt slaan uit een anti-Brexitreferendum maar moet nu knarsetandend toezien hoe zijn opvolgster het beleid van EU-hater Farage moet uitvoeren. Mark Rutte zal nooit gedacht hebben dat het Oekraïnereferendum zo’n pad in zijn korf zou zetten. En Paul Magnette zal wel nooit vermoed hebben dat zijn njet tegen het CETA-verdrag met Canada het einde van België kan bespoedigen, meer dan een kartel N-VA/VB ooit zou vermogen.

Entités fédérées

Na de vaudeville die Magnette enkele ‘moments de gloire’ bezorgde, zullen enkele lidstaten van het Hof van Justitie mogelijk een uitspraak eisen over de vraag of deelstaten van lidstaten gerechtigd zijn om de Europese besluitvorming, bijvoorbeeld in handelsaangelegenheden, tegen te houden? Met andere woorden, is het geoorloofd dat één lidstaat zijn unieke bevoegdheid uitsplitst naar elk van de constituerende delen, de ‘entités fédérées’, die dan elk over een vetorecht beschikken? Zoals Bart Maddens in De Morgen al opmerkte is het dan zuiverder die deelstaten eerst onafhankelijk te doen worden en ‘in their own right’ tot EU-lidmaatschap te dwingen. Kan de Europese Commissie overigens zomaar beslissen dat een bepaalde materie met eenparigheid dan wel met gekwalificeerde meerderheid (in de Raad) moet worden beslist, m.a.w. dat deze materie federaal resp. confederaal is? Als unanimiteit vereist is en de grondwet van elke lidstaat dan ook nog eens eenparigheid voorschrijft onder zijn constituerende delen, dan kan men in deze materie elk gemeenschappelijk beleid wel vergeten. Geen land ter wereld zou toch met zo’n club zaken willen doen. Bij meerderheidsbesluiten zou men wel een beroep kunnen doen op een ‘split vote’, dus een opdeling van de stemmen van een lidstaat onder zijn deelstaten, die dan in verspreide orde kunnen stemmen. Zo heeft België in de Raad thans twaalf stemmen bij meerderheidsbesluiten en dat getal laat voldoende speling toe naar gelang van het aantal deelgebieden.

Maar de EU zal klare wijn eisen zodat elke ‘entité fédérée’ zich bekent tot volwaardig lidmaatschap; wie dan onder de unanimiteit onderuit wil komen sluit zichzelf helemaal uit. België maakt dan mogelijk plaats voor vijf lidstaten, zoals Joegoslavië uiteenviel in zeven landen, waarvan er twee, Slovenië en Kroatië nu EU-leden zijn. Voor Wallonië betekent dat wel het loskoppelen van het Vlaamse infuus dat jaarlijks 7 à 8 miljard euro van Noord naar Zuid draineert. Zoveel moge duidelijk zijn: Magnette heeft een doos van Pandora geopend. Hij heeft dat aanvankelijk zeker niet beseft, net zomin als David Cameron vermoedde dat het Leave-kamp het zou halen.

Gobaliseringskritiek

Dat alles is voor mijn reeks over het teloorgaan van het Europees project echter niet van doorslaggevend belang. Mijn rode draad door deze reeks is deze: veel activistische burgers willen eigenlijk af van de globalisering, van het liberaal-democratisch systeem als vehikel én van de EU als de concrete Europese invulling ervan. Deze beweging heeft een heel breed politiek spectrum gekregen, zodat extreem links en extreem recht haast schouder aan schouder staan. Ze omvat de UKIP van Nigel Farage, de PVV van Geert Wilders en geestesgenoten in de andere landen (van Gerolf Annemans over Thierry Baudet tot Marine Le Pen), de cluster van Hart boven Hard (naar eigen zeggen hand in hand met ‘ àlle ziekenfondsen, Test-Aankoop, Bond Beter Leefmilieu, Bioforum Vlaanderen, Climaxi, de Liga voor Mensenrechten, 11.11.11, de drie vakbonden en het Masereelfonds’). Dat brengt veel volk op de been en zorgt voor het bombardement van miljoenen mensen met gedrukte en digitale boodschappen, die soms uitgaan van spraakmakende goeroes en diva’s als Noam Chomsky, Naomi Klein, José Bové, Peter Tom Jones, Michael Hardt.

De EU is in deze slipstroom gevangen geraakt en is er niettegenstaande gigantische informatie- en publiciteitsbudgetten niet tegen opgewassen. In een volgende bijdragen zal ik onderzoeken wat er scheelt met de EU, waar het misgelopen is en hoe men uit de impasse kan geraken.

Lees ook de eerste bijdrage in deze reeks: ‘Is het Europees project nu op sterven na dood?’

Foto: (c) Reporters.