Het verdriet van Hongarije

Trianon is de naam van een gehucht dat zich bevond in de nabijheid van de tuinen van het kasteel van Versailles. Koning Lodewijk XIV liet het opruimen om er een lustpaviljoen te  bouwen, le Grand Trianon, Groot Trianon.

In dit Groot Trianon werd 100 jaar geleden, op 4  juni 1920, het verdrag van Trianon gesloten tussen de overwinnaars van Wereldoorlog I en Hongarije. Met één pennentrek verloor Hongarije  71,5 % van zijn territorium en 13 van zijn 21 miljoen inwoners.

Noodlottige verdragen

De verdragen, bedwongen door de overwinnaars van Wereldoorlog 1, schoven voor de eerste keer de notie ‘schuld’ naar voren. De verliezende partijen, Duitsland en de Dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije dienden te worden veroordeeld.

Het verdrag van Trianon kwam na het verdrag van Versailles van 28 juni 1919. Een ander verdrag, dat van Saint-Germain-en-Laye, bezegelde de ontmanteling van het Oostenrijks-Hongaarse rijk op 10 september dat jaar. De tekst verscheen in het Frans, het Engels, het Italiaans en het Russisch, maar niet in het Duits. Het geeft een idee van de opperste arrogantie van de overwinnaars.

Het verdrag van Trianon destabiliseerde verder de hele regio: Hongarije verloor twee derde van zijn grondgebied. Dat gebiedsverlies kwam ruwweg overeen met vandaag Slovakije, het gebied van het Oekraïense Transkarpatië, het Roemeense Transsylvanië, het Servische Vojvodina, een deel van Slovenië, Kroatië, en het Oostenrijkse Burgenland.

Zelfbeschikkingsrecht?

Charles-Maurice, hertog de Talleyrand, had zijn tijdgenoten reeds gewaarschuwd: ‘Blijf af van het Oostenrijkse Keizerrijk, want het is de vesting van Europa’. Maar deze Franse diplomaat leefde in de 18de eeuw en was in 1920 al lang vergeten.

Voor een keer kwam het zelfbeschikkingsrecht van de volkeren er aan te pas. Thomas Woodrow Wilson, de president van de Verenigde Staten, legde reeds in januari 1918, in zijn bekende Veertien Punten, de nadruk op het recht op de autonome ontwikkeling van de volkeren in de Dubbelmonarchie en de Balkanstaten. Dat  klonk veelbelovend. Maar hierachter schuilde een ander plan. De echte bedoeling was het definitief breken van het grootste machtsblok in Centraal-Europa, de entente Duitsland-Oostenrijk-Hongarije.

Geen volksraadpleging

Alle partijen in de regio waren al een tijdje bezig om, op papier, nieuwe grenzen in hun voordeel te bedenken. Valse informatie hierover verspreiden was een nationale sport geworden. David Lloyd George, de Britse premier in de periode van het verdrag van Trianon, gaf later onverbloemd toe: ‘Alle documentatie van onze geallieerden tijdens de vredesgesprekken  was leugenachtig. De beslissing over Hongarije viel op basis van valse informatie.’

De Hongaren hadden nog voorgesteld om een volksraadpleging te organiseren in de gebieden die ze afstaan. Maar elke vorm van democratische toetsing werd van de tafel geveegd. De Hongaarse delegatie, van haar vrijheid beroofd tijdens haar verblijf in Versailles, kreeg de verdeling van het land gewoon als een dictaat voorgelezen.

Twee derde van het grondgebied

De gevolgen voor Hongarije waren niet te overzien:

Roemenië kreeg Zevenburgen (Transsylvanië) alsook de Oostelijke helft van het Banaat. Het omvat een gebied van meer dan 103.000 km2  waar, tot vandaag, het grootste aantal etnische Hongaren buiten Hongarije woont.

De nieuwe staat Tsjecho-Slowakije bemachtigde Opper-Hongarije. Dat is het grootste deel van Slowakije,  met onder meer Bratislava, een gebied van 61.633 km2. De Hongaarse minderheid is voornamelijk langs de Donau en de grens gevestigd.

Een andere nieuwe staat, opgericht in 1918, het Koninkrijk der Serviërs, Kroaten en Slovenen annexeerde de streek van Vojvodina. Dat is de westelijke helft van het Banaat, alsook Kroatië maar zonder Dalmatië, in totaal  63.092 km2 met een toegang tot de zee.

D’Annunzio

Ook Polen kreeg 520 km² Hongaars grondgebied, en Italië de Kroatische stad Rijeka/Fiume (23 km².) Deze werd bezet na een militaire actie geleid door de Italiaanse irredentistische schrijver Gabriele d’Annunzio. Na Wereldoorlog II ging de stad terug naar Kroatië. Tenslotte ging het Duitstalige Burgenland, op de stad Sopron (Ödenburg) na, naar Oostenrijk dat hier niet om gevraagd had.

Alles samengeteld  kromp Hongarije ineens van 325.411 km2 tot 93.028 km2.

Onder vreemde heerschappij

In totaal kwamen 3,3 miljoen Hongaarse staatsburgers, dat is 30 % van de bevolking van toen, onder vreemde heerschappij terecht. Voeg er nog aan toe dat deze nieuwe situatie aan de basis lag van talloze wandaden, wraakacties en moorden in de betrokken gebieden. Honderdduizenden mensen vluchtten voor het geweld.

Hongarije moest plots verder functioneren met het verlies van vijf van zijn tien grootste steden, 43%  van zijn landbouwgronden, 58% van zijn spoorwegnet, en 83% van zijn grondstoffen. Bovenop kreeg Hongarije een boete van jaarlijks van 10 miljoen goudkronen en moest het de helft van de oorlogsschade op zich nemen. Het Hongaarse leger, tenslotte, mocht maximaal nog 35.000 soldaten tellen.

Verliezende kamp

De nieuwe situatie als gevolg van het verdrag van Trianon heeft tot vandaag het lot van Hongarije bepaald. In het interbellum was de voornaamste politieke eis van Hongarije de restitutie van het grondgebied. Het lukte Hongarije nog deels de pijn te verzachten door, in 1939, geweldloos een deel van Tsjecho-Slowakije met een aanzienlijke Hongaarse minderheid, terug te krijgen.

In 1940 werd het noorden van Zevenburgen van Roemenië teruggenomen. Voor het bondgenootschap hiervoor met Duitsland zal Hongarije opnieuw een zware prijs betalen. Met het verdrag van Parijs in 1947 dwingen de geallieerden af dat de grenzen opnieuw volgens het verdrag van Trianon lopen. De gevolgen kan men zich voorstellen: in de betrokken gebieden werden opnieuw wreedheden gepleegd tegen de minderheden.

Een toontje lager

100 jaar later kunnen we stellen dat het Verdrag van Trianon heeft bijgedragen tot de verdere destabilisering van Midden-Europa. De gevolgen voor de hele regio, en voor Hongarije  in het bijzonder, zijn tot vandaag niet te overzien. Ook voor president Viktor Orban blijft Trianon het verdriet van Hongarije. 4 juni is in Hongarije inmiddels tot ‘Dag van Nationale Cohesie’ uitgeroepen.

Ik beaam de woorden van de Nederlandse filosoof en publicist Paul Cliteur in De Dagelijkse Standaard van 22 mei: ‘Misschien is het überhaupt een goed idee een toontje lager te zingen ten aanzien van Hongarije’.