Institutionele wurggreep vertraagt Europese vaccinaties

De uitrol van de vaccinatie in de Europese lidstaten stokt.  Pfizer/BioNtech en AstraZeneca schroeven  — om diverse redenen — het aantal leveringen terug. Dat hoeft niet te verwonderen, gezien de uitzonderlijke omstandigheden.  Vaccins die in nog productie zijn, zijn de facto al verkocht.  Er is dus geen enkele buffer of stock. Dat neemt niet weg  dat het nieuws van de vertraagde leveringen hard binnenkwam.  Niet in het minst bij de mensen die dag in, dag uit in de frontlinie staan om zieke mensen, waaronder ouderen die letterlijk voor hun leven vechten, de nodige zorg te bieden.

Diffuse communicatie

Wanneer deze ellende ooit voorbij zal zijn, zullen een aantal beelden op het netvlies gebrand blijven, zoals de complete chaos en ontreddering in Italiaanse ziekenhuizen aan het begin van de pandemie. Dergelijke toestanden zijn ons gelukkig bespaard gebleven. Maar ook hier worden er van onze zorgverleners al maanden, dag na dag, grote inspanningen onder extreme omstandigheden gevraagd . Dat heeft ons wel doen beseffen dat we zonder die gezondheidszorg heel erg kwetsbaar -zeg maar verloren- zouden zijn.  Die ziekenhuizen en afdelingen intensieve zorgen zijn niet louter gebouwen of instellingen.  Het zijn professionals, maar evengoed mensen die ook kwetsbaar zijn.  Een vertraging op de levering van vaccins is voor hen een serieuze domper, en bij uitbreiding voor het geheel van de samenleving, de volksgezondheid, de economie, de welvaart en het welzijn.

Na het nieuws over de vertraagde leveringen gebeurde er iets merkwaardigs: een diffuse communicatie vanwege de grote leiders van de Europese instellingen. Enerzijds kwamen er sussende signalen, bedoeld om de burger gerust te stellen. Het is allemaal zo erg niet, het komt wel goed.  Anderzijds begon het vingergewijs richting de farmaceutische bedrijven, gevolgd door het dreigen met juridische stappen. Wat overblijft is een zeer ongemakkelijk gevoel.  Een kat in het nauw maakt rare sprongen.

Juiste keuze

Heeft de Europese Commissie wel de juiste keuzes gemaakt?  Is het viseren van de producenten bedoeld om de aandacht af te leiden van het eigen falen, en de gevolgen daarvan?  Want laten we eerlijk blijven, dat de farmaceutische sector er in geslaagd is om in een recordtijd efficiënte vaccins te ontwikkelen, dat is niet meer of minder dan een enorme prestatie. Het is een absolute primeur dat er op dergelijke schaal synthetische vaccins ontwikkeld worden.

De gezamenlijke Europese aanbesteding voor de aankoop van vaccins was mijns inziens de juiste keuze, zeker voor kleinere lidstaten. Als Vlaanderen terecht was gekomen in een onderlinge Europese competitie, dan hadden we zonder pardon achter het net gevist. Maar de manier waarop de aanbesteding werd uitgevoerd doet toch wel een aantal vragen rijzen.

Geen argument

De kloof in het tempo van vaccineren tussen de Europese Unie enerzijds en andere mogendheden begint te groeien.  Elke vertraging zal een effect hebben, niet enkel op de volksgezondheid, maar ook op bedrijven en ondernemers die vleugellam van de ene naar de andere (gehele of gedeeltelijke) lockdown moeten manoeuvreren.

Kijk bijvoorbeeld eens waar landen als Israël en het Verenigd Koninkrijk staan in hun vaccinatiecampagne.  Dat Israël veel meer heeft betaald voor de aankoop van vaccins kan onmogelijk een argument zijn! Als we -de Europese Unie- het grof geschut bovenhalen om een gigantisch herstelfonds in de steigers te zetten en de Europese Centrale Bank massa’s geld in de economie pompt, dan gaan we toch niet besparen op het redmiddel dat ons uit deze ellende kan halen?

30 miljard euro

Als de Europese Unie het lef had gehad om genoeg dosissen aan te kopen, bij elk van de zes producenten, om twee derde van de populatie te vaccineren, dan had dat ongeveer 30 miljard euro gekost.  Dat bedrag stemt overeen met wat de Europese economie in een tijdspanne van tien (!) dagen verliest ten gevolge van de pandemie.

We kunnen 101 projecten en investeringen verzinnen om de economie straks weer aan te zwengelen –waarbij het nog maar de vraag is of al die middelen even correct aangewend zullen worden-, snel en efficiënt vaccineren is en blijft de allerbeste relancemaatregel.

Op tijd uit de startblokken?

Zou het kunnen dat de Europese Unie haar eieren niet goed verdeeld heeft over de verschillende mandjes?  Zo heeft het Franse Sanofi bijvoorbeeld relatief veel Europese productie binnengehaald, omdat maar weinig lidstaten vertrouwen hadden in de nieuwe technologie van Pfizer/BioNtech en AstraZeneca.  Hebben ideologische overwegingen ten aanzien van de gebruikte gentechnologie daar iets mee te maken, of speelt er nog iets anders? Mijn eerste vraag is retorisch, de tweede niet.

Terwijl de VS, het Verenigd Koninkrijk, Japan en Canada zich in juli en augustus van vorig jaar verdrongen om enorme hoeveelheden van het BioNTech-vaccin binnen te halen, plaatste de EU haar bestellingen aanvankelijk alleen bij Sanofi en AstraZeneca, die beide vervolgens toegaven problemen te hebben met klinische proeven. Pas in november sloot de EU haar eerste deal met BioNTech. Dit werd in december en begin januari gevolgd door verdere aankopen, onder meer van Moderna.  Als je een wedstrijd loopt, kun je maar best op tijd uit de startblokken schieten, ook als het een marathon is.

Totaal gebrek aan transparantie

Het komt er daarnaast uiteraard ook op aan om voorzichtig om te gaan met diezelfde spreekwoordelijke mandjes. Het is weinig zinvol of productief om een aanval in te zetten op de producenten van vaccins.  Als men een officiële bijstelling doet van het aantal dosissen dat uit een flacon gehaald kan worden, van vijf naar zes, dan moet men niet verwonderd zijn dat er een contractuele boemerang terugkomt.  Idem voor de contractuele leveringstermijnen, die blijkbaar per kwartaal en niet per week lopen.  Ofwel is de verontwaardiging van de Europese politiek ten aanzien van de producenten gespeeld, ofwel heeft men gewoon slecht onderhandeld.

Er leven dus een aantal vragen die vroeg of laat beantwoord zullen moeten worden.  De scepsis wordt bovendien versterkt door een totaal gebrek aan transparantie.  De geheimhouding rond contracten wordt een steeds groter probleem.  Het is dan ook niet meer dan terecht dat de Europese Ombudsman in actie komt.  Hetzelfde geldt voor de transparantie rond de leveringen.  Men zou toch mogen verwachten dat een helder, wekelijks overzicht van het aantal leveringen op niveau van de Unie en de lidstaten een minimum is.

Zoete verklaringen

Op het moment dat de Europese Unie haar meerwaarde kan bewijzen, te midden een gigantische crisis, dreigt ze te blijven hangen in voluntaristische slogans.  De zoete verklaringen over 70% gevaccineerden tegen de zomer beginnen bitter te smaken.

Na de valse start is het nu hoog tijd voor actie, voor een constructieve samenwerking met alle actoren, en voor transparantie, zodat het Europees Parlement zijn controletaak naar behoren kan uitvoeren.