België is geen Tsjechoslovakije

Vaak wordt een potentiële ontbinding van de Belgische federatie vergeleken met die van Tsjechoslovakije. Dat land werd op 1 januari 1993 gesplitst in Tsjechië en Slovakije. Wie een Tsjechoslovaaks scenario nastreeft, gaat uit van een zetelmeerderheid in het Vlaams Parlement van nationalistische partijen. Die roepen dan eenzijdig de soevereiniteit of onafhankelijkheid van Vlaanderen uit.  Maar strookt die visie wel met de werkelijkheid?

Tsjechoslovakije was sedert 1968 een federale staat, bestaande uit twee deelrepublieken met elk een afgebakend grondgebied. Dat grondgebied is volgens het internationaal recht onontbeerlijk om onafhankelijk te kunnen worden.

Bruno Yammine

Geen Vlaanderen, geen Wallonië

België is daarentegen niet samengesteld uit Vlaanderen en Wallonië, twee termen die zelfs niet in de Grondwet voorkomen. In realiteit bestaat ons land uit drie gemeenschappen en drie gewesten die elkaar overlappen. Bovendien beschikken de twee grote Gemeenschappen in Brussel over eigen organen en een gemeenschappelijke instelling. Door die complexe institutionele architectuur beschikt België over acht wetgevende en evenveel uitvoerende machten. Overigens is het Vlaams Parlement niet bevoegd voor de gewestelijke instellingen in Brussel. Met een onafhankelijkheidsverklaring zou het zich ipso facto buiten zijn eigen hoofdstad plaatsen.

Men kan zich bovendien de vraag stellen of Vlaams-nationalisten die het Waals Gewest en Brussel vandaag al als het buitenland beschouwen, dat morgen niet zullen doen met de zes faciliteitengemeenten in de rand, die samen ongeveer 75.000 inwoners tellen.

Fundamenteel verschil

Los van de territoriale kwesties bestaat er een zeer fundamenteel verschil tussen België en Tsjechoslovakije. Zo bepaalde de federale Grondwet van Tsjechoslovakije in artikel 1, tweede lid dat de republiek “gegrondvest is op de vrijwillige unie van de gelijke, nationale staten van de Tsjechische en de Slowaakse naties, gebaseerd op het recht van elk van hen op zelfbeschikking”. Een dergelijke constitutionele basis voor eenzijdige afscheiding bestaat niet in het Belgisch recht, waar de deelgebieden slechts over een relatief beperkte mate van constitutieve autonomie beschikken. Dat de Tsjechoslovaakse grondwet voorzag in dit zelfbeschikkingsrecht is belangrijk. Immers, het verstoren van de eenheid of de territoriale integriteit van een land – door een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring – is onverzoenbaar is met de principes van de VN. Zo o.a. met resolutie 1514 (XV) van de organisatie (14 december 1960). Unilaterale afscheiding is enkel toegelaten voor kolonies of mandaatgebieden. Of, zoals gezien, indien het grondwettelijk kader van een staat erin voorziet.

Het lijkt alsof de Vlaams-nationalistische partijen niet vertrouwd zijn met het internationaal recht, noch met de definitie van Confederalisme (een verdrag tussen twee of meerdere onafhankelijke staten). Wie meent dat het Vlaams Parlement de onafhankelijkheid eenzijdig kan uitroepen, moet immers kunnen staven dat het internationaal of het Belgisch recht dit onbeperkt toelaat (quod non). Of dat België vandaag reeds een confederatie is.

Inderdaad kan in een confederatie elke entiteit het gemenebest eenzijdig ontbinden. In de mate dat de N-VA vindt dat het Vlaams Parlement gemachtigd is om eenzijdig de onafhankelijkheid uit te roepen, moet de partij zich de vraag stellen waarom ze nog naar confederalisme streeft. Blijkbaar is België dat volgens die organisatie al: hoe kan Vlaanderen zich anders eenzijdig afscheiden? En waarom streeft het VB naar een onafhankelijk Vlaanderen? Blijkbaar is Vlaanderen dat al: hoe kan het anders, tenminste volgens de partij, eenzijdig uit België stappen?

Hoe dan ook, elke door de VN erkende staat die sedert 1945 onafhankelijk werd, heeft dit altijd gedaan binnen een bestaande grondwettelijke orde. Zowel in Joegoslavië als in de Sovjet-Unie stonden respectievelijk het zelfbeschikkingsrecht en het recht tot afscheiding in de Grondwet ingeschreven. Dat betekent niet dat de centrale staat zich niet kan verzetten tegen deze afscheiding, zoals in beide landen ook gebeurde.

Democratie

Een relatief nieuw criterium dat de internationale gemeenschap bij de aanvaarding van nieuwe staten hanteert, is de democratische manier waarop een afscheiding tot stand komt. Wanneer een regio zich afscheidt zonder referendum, met een gewone meerderheid in een regionaal parlement is de manier waarop die afscheiding tot stand komt bezwaarlijk democratisch te noemen. In een Vlaams-nationalistisch scenario is zelfs een referendum afwezig. Mij is geen andere separatistische beweging ter wereld bekend waarvan de partijpolitieke vertegenwoordigers niet voortdurend ijveren voor referenda hieromtrent. Het spreekt niet in het voordeel van het vertrouwen dat ze de eigen bevolking toedichten.

Hoe dan ook is de Belgische context, met name die van een stichtend lid van de EU, volledig verschillend van de Tsjechoslovaakse. In dat laatste land wou de internationale gemeenschap een tweede Joegoslavisch scenario vermijden. Vandaag woedt in Oost-Europa een oorlog waarbij de hele EU – en niet alleen die organisatie – zich tegen de eenzijdige onafhankelijkheid van overwegend Russischtalige gebieden in Oekraïne kant. De eenzijdige afscheiding van de Krim en integratie van het gebied in de Russische federatie (2014) wordt door minder dan tien VN-lidstaten erkend. De integratie van vier andere Oekraïense provincies in Rusland wordt door minder dan vijf VN-lidstaten erkend. Toen Catalonië zich in oktober 2017 eenzijdig onafhankelijk verklaarde, heeft geen enkel land ter wereld dit erkend.

België is Tsjechoslovakije niet

Hoezeer de vergelijking tussen België en Tsjechoslovakije mank loopt, toont het verloop van de gebeurtenissen in Tsjechoslovakije aan. Na de verkiezingen van 5 en 6 juni 1992, riep het Slovaakse parlement op 17 juli eenzijdig de soevereiniteit van de deelstaat uit. Dat was legaal volgens het Tsjechoslovaakse en internationale recht.  In België zou dit strijdig zijn met het Belgische strafrecht (o.a. art. 233 Belg. Strafwetboek), met de Belgische Grondwet (o.a. art. 91 tweede lid, art. 143 § 1, en art. 187) en, zoals gezien, met het internationaal recht.

Bovendien was er binnen de Slovaakse politieke klasse ook een ruim draagvlak voor die soevereiniteitsverklaring. Immers, in juli 1992 stemde van de 150 Slovaakse volksvertegenwoordigers slechts 24 tegen de soevereiniteitsverklaring. 113 stemden voor (75%) en 13 onthielden zich.  Dat is alsof in het Vlaams parlement 93 parlementairen op 124 de onafhankelijkheid zouden steunen.

Wie België met Tsjechoslovakije wil vergelijken, moet er zich ook van bewust zijn dat de splitsing van dat tweede land niet enkel het resultaat was van onderhandelingen tussen deelstaten, maar ook op federaal vlak werd goedgekeurd. Inderdaad werd in het federaal parlement op 24 november 1992 een constitutioneel amendement betreffende de opdeling van de Tsjechoslovaakse federatie gestemd. Van de aanwezige parlementsleden stemden 183 voor (68%), 30 tegen en waren er 55 onthoudingen. Hier werd dus eveneens een 2/3^demeerderheid bereikt.

Maar er is meer. In een  resolutie van het Vlaams Parlement aangaande de Catalaanse situatie die op 4 oktober 2017 unaniem werd goedgekeurd, onderstreepte deze instelling “het belang van het respecteren van de Spaanse rechtsstaat en van de internationale rechtsorde”. Het is bevreemdend dat de N-VA en het VB deze resolutie goedkeurden. De partijen erkennen hiermee immers in een document dat de rechtstaat – in casu de Spaanse, maar bij uitbreiding ook de Belgische – gerespecteerd moet worden.

Frankrijk

In het uiterst hypothetische geval van een gelukte afscheiding zijn de scenario’s trouwens beperkt. Of België blijft bestaan, zij het met enkele provincies minder, en de Belgische minister van Buitenlandse Zaken bepaalt of Vlaanderen lid mag worden van de EU. Of België verbrokkelt in enkele miniatuurstaten.

In dat laatste geval zal Wallonië er vermoedelijk voor opteren om een of andere vorm van aansluiting bij Frankrijk te zoeken. Dat land beschikt dan over de Europese toekomst van Vlaanderen. En verlegt zijn grenzen noordwaarts. Of dat een goede zaak is voor de gerechtvaardigde strijd voor de bescherming van het Nederlands, laat zich gemakkelijk raden.