Krimtataren bang van Russische beer

18 mei 1944: die dag zal voor eeuwig gebrand blijven in het collectieve geheugen van de Krimtataren, een Turkstalig volk dat sinds de 14^de eeuw op het schiereiland Krim woont. Ze streken er neer als afstammelingen van de ‘gouden horde’ van Djengis Khan. De stad Bachtsjisaraj was ooit een centrum van een machtig rijk, het Krim-kanaat. Dat leefde van een bloeiende slavenhandel en die slaven werden ‘geoogst’ op rooftochten waarvan vooral Russische vrouwen het doelwit waren. Het paleis van de pasja van Bachtsjisaraj, met zijn fontein vereeuwigd in een gedicht van Alexander Poesjkin (De fontein van Bachtsjisaraj, 1822), is vandaag nog altijd een toonbeeld van het imperium van de Krimtataren.

Verovering en deportatie

Het islamitische Tatarenvolk is verwant aan de Turken en teisterde tot de late 16de eeuw Moskou. Ook de Turken hadden geregeld te kampen met Tataarse belagers en in die 16de eeuw onderwierpen ze het gebied tot een vazalstaat. Onder tsarina Anna wordt de Krim Russisch gebied en tsarina Catharina de Grote zal die status eind 18de eeuw officieel maken. Vanaf dan zullen de Krimtataren een vrij loyale minderheid in het Russische Rijk vormen. Tot de komst van de Tweede Wereldoorlog in Sovjet-Rusland.

Op 18 mei 1944 werden meer dan 200 000 Tataren op bevel van Stalin, de oppermachtige secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjetunie, uit hun huizen gezet. Amper 30 minuten kregen ze om hun persoonlijke bezittingen bijeen te rapen. Af ging het transport naar Centraal-Azië. Naar verluidt zouden er rond de 40 000 gedeporteerde Krimtataren van ontbering gestorven zijn.

Nevelen

De reden voor de deportatie? De Krimtataren zouden tijdens de Tweede Wereldoorlog zogezegd gecollaboreerd hebben met de Duitse bezetter. Het klopt dat een 20 000 Krimtataren aangesloten waren bij milities in dienst van de Duitsers. Maar er waren ook duizenden van hen als partizanen actief in het verzet. Een eenzijdig oordeel over hun rol tijdens de oorlog had dus nooit mogen geveld worden. De Krimtataren zijn nu eenmaal zo’n volk dat tussen de mazen van het wereldhistorische net valt. Weinig mensen kennen hun cultuur en geschiedenis. Hun oorsprong is gehuld in de nevelen der tijden. Ze zouden een vermenging van verschillende volkeren zijn zoals Grieken, Mongolen, Bulgaren, Krimgoten, noem maar op. Wat we wel weten, is dat ze een West-Turkse taal spreken en daarom in Turkije als ‘Krimturken’ worden bestempeld. Met de Turken van Anatolië delen ze trouwens de soennitische obediëntie van de Islam. In het Westen vernamen we nooit veel over hen. Bekend is wel het verhaal dat de Duitse avant-garde kunstenaar Joseph Beuys (1921-1986) placht op te dissen. Hij zou tijdens de oorlog als Stukapiloot boven de Krim neergehaald zijn en zijn leven te danken hebben aan Krimtataren die hem warm induffelden in vilt, een materiaal dat hij later in zijn kunst zou gebruiken als symbool van het levenwekkende.

Vermalen

De Krimtataren zijn tegen het einde van het Sovjettijdperk mogen terugkeren naar hun oude heimat. Ze beroemen er zich op bij het referendum over de onafhankelijkheid van Oekraïne op 1 december 1991 met hun stem de doorslag te hebben gegeven voor de nieuwe staat. De vrees voor Rusland zit er nog altijd diep in, niet voor de Russen echter. De betrekkingen tussen de 300 000 Krimtataren (12%) en de twee miljoen etnische Russen (60 % van de bevolking) waren tot nu toe vredelievend. Maar daar kan verandering in komen nu de Russische beer het schiereiland naar zich toe trekt. De Krimtataren willen bij Oekraïne blijven. Ze vrezen als minderheid vermalen te worden in de Krim als onderdeel van Rusland.  Het spook van 18 mei 1944 is er weer. Nu beginnen ook de spanningen tussen de gewone mensen te groeien. Op sommige huizen van Krimtataren werd al het woord ‘verrader’ gekalkt.

Koel

De Mejlis, de vertegenwoordiging van de Krimtataren , is er niet over te spreken dat het parlement van de Autonome Regio Krim in afwezigheid van Krimataarse afgevaardigden een vergadering belegde om een referendum over de Krim te organiseren op 16 maart. De Krimtataren verwerpen dit als een schending van de wetten van Oekraïne en als blijk van een ‘cynische houding tegenover de multinationale bevolking van de Krim’. De Mejlis roept in een verklaring van 6 maart de Krimtataren dan ook op om zich ver te houden van eender welke activiteit in het kader van het referendum en het dus te boycotten. Tegelijk bezweert hij de mensen om kalm te blijven en zich niet te laten provoceren. Turkije volgt de gebeurtenissen op de Krim op de voet. Niet verwonderlijk gezien de culturele banden met het volk van de Krimtataren en het feit dat het ‘Kanaat van de Krim’ tot 1774/1783 een vazalstaat van het Ottomaanse Rijk was. Maar Ahmet Davutoğlu, de Turkse minister van Buitenlandse Zaken, houdt het hoofd koel. Hij wil niet dat de Krimcrisis tot een verzuring van de relaties tussen Ankara en Moskou leidt. 

Foto: © Reporters (Tataarse betogers in Simpferopol, Tataren zwaaien met blauwe vlaggen)