Kritische journalistiek, helaas geen pleonasme

Ik las het vroeger al wel. Mainstream media liegen, bedriegen, verleiden, zwijgen en verzwijgen. De ‘Lügenpresse’ doet haar naam eer aan.

Paniekzaaiers

In een recent artikel kopt Het Nieuwsblad dat ‘het zeeniveau met 3 meter kan stijgen’.  Wie het artikel leest, merkt dat het feitelijk over een eventuele stijging van zo’n 65 cm gaat. Toch luidt de alarmerende titel anders: drie meter!

Waarom? Omdat het perfect past in het huidig apocalyptische klimaatdenken: we gaan allemaal verzuipen!

(De twitterreacties op dit artikel zijn overigens best een (Belgen)moppenboekje waard.)

Ook het klimaat moet politiek correct zijn

Gerard Bodifée verduidelijkte het fenomeen onlangs op Doorbraak:  ‘We leven in een tijd met een beangstigend politiek correct klimaat, ook binnen de wetenschap. We hebben een soort DDR-systeem gecreëerd. Hij of zij die carrière wil maken als klimatoloog of onderzoeker, moet wel opletten met wat hij zegt, of hij krijgt geen geld meer. De publieke opinie, gestuurd door de mainstream media, bepaalt wat het wetenschappelijk onderzoek moet opleveren. En aangezien het klimaat een voldoende complex systeem is, kunnen uit de computermodellen altijd wel de resultaten gehaald worden die beantwoorden aan de heersende opinie. Wie afwijkende voorspellingen maakt, wordt genegeerd en niet meer ernstig genomen.’

Het hogergenoemde krantenvoorbeeld  geeft meteen aan wat er al jaren mis loopt: copy & paste-journalistiek.  Het gaat dan niet eens over onderzoeksjournalistiek, maar simpelweg over het frappant gebrek aan kritische zin. Wat past in het algemeen heersend denken, wordt klakkeloos, kritiekloos overgenomen.

En wanneer je geen voorbeelden meer vindt, verzin je ze toch?

De verzonnen werkelijkheid

De jury’s van persprijzen waren dol op hem. Claas-Hendrik Relotius viel regelmatig lof te beurt, want zijn artikels vertelden precies wat iedereen van zo’n jury graag wil horen: kritiek op Trump en Amerika, verdediging van het welkomstprogramma voor asielzoekers, kinderen van vluchtelingen die dromen van Angela Merkel… (1)
Toevallig ideologische overwegingen die zijn bazen in een links intellectueel milieu graag willen horen, een bevestiging die loont. Duidelijk.

Ondertussen onthulde zijn voormalig werkgever Der Spiegel, dat heer Relotius zijn reportages compleet (of gedeeltelijk) verzonnen had.  Op de duur is het immers eenvoudiger om vanachter de schrijftafel verhalen uit te denken. Onderzoeksjournalistiek is zo omslachtig en tijdrovend… En de werkelijkheid is niet altijd zoals men die zich zelf voorstelt.

Activisme

 Het mag duidelijk zijn dat de geloofwaardigheid van media een flinke knauw krijgt. Mathias Döpfner, (CEO van het Springer Verlag en Voorzitter van de Duitse Krantenuitgevers) is daar open in.  Dit is namelijk geen alleenstaand geval, gaf hij toe, maar eerder een systeemfout. Het duidt alleszins aan wat er allemaal zoal misgaat in de schrijvende pers.

Het conformisme in de berichtgeving, het ‘in de smaak’ willen vallen bij de collega’s… het leidt tot een gebrek aan kritisch denken. Het wordt kuddegeest. Andersluidende meningen worden daardoor steeds meer uitgesloten.

Voorbeelden zijn er in de media ondertussen al legio. Ook in Kerkgangers en Zuilenbouwers, het laatste boek van Sid Lukkassen lees je vele getuigenissen over de uitsluiting van kritische geesten — tot in het bedrijfsleven toe. Het houdt niet op: dus, neen, Relotius is exemplarisch voor de bestaande framing, de desinformatie, de verzinnende pers… 

Dezelfde Döpfner had het twee jaar geleden al over de grote uitdagingen waar de schrijvende pers voor staat. Onderwerping aan de islam en betuttelende overheden die vrijheden (persvrijheid, vrije meningsuiting, vrijheid van kunst) willen inperken. Dat werd ondertussen een feit: sociale media worden van hogerhand (lees: de EU) opgelegd en gedwongen om kritische meningen te weren.

Dr. Sid Lukkassen werd uitgenodigd om hierover in de Tweede Kamer in Nederland zijn zegje te doen: desinformatie en digitale inmenging is een realiteit. ‘Tech-bedrijven zoals Microsoft, Google, Twitter en Facebook zijn de poortwachters geworden van de Offentlichkeit: wat niet past in de eigenheid van het eigen platform, wordt geweerd. Daarmee bepalen zij de grenzen van de publieke discussie. In tegenstelling tot overheidsinstellingen, kunnen deze tech-bedrijven echter niet zomaar aangesproken worden wanneer ze vrije meningsuiting beperken.’

Lukkassen haalde het voorbeeld aan van Google, dat ooit betaald werd om bij het ingeven van de zoekterm ‘Groenlinks’ het programma van D66 bovenaan de zoekresultaten te zetten. In een alsnog geheim proces, past Google 600 keer per jaar haar algoritmes aan. Volgens Lukkassen kunnen zij daarmee tot 20% van de zwevende kiezers manipuleren. In sommige demografische groepen loopt dat op tot zelfs 80%. De juiste inbedding van informatie is daarmee niet langer een journalistieke maar een politieke kwestie geworden.

Toch is er volgens Mathias Döpfner, CEO van uitgeverij Axel Springer, maar één antwoord: vechten voor de toekomst van vrije samenlevingen via kritische journalistiek.  Journalistiek, voegt hij eraan toe, ‘betekent het stellen van ongemakkelijke vragen, het vertellen van onaangename waarheden, het opsporen van verborgen dingen – die anders in het donker zouden blijven. Journalistiek betekent ook strijd, polemiek, debat – en dus een geestelijke stimulans en een aanhoudende strijd om het juiste standpunt, de eeuwige zoektocht naar het juiste pad.’

Zaklantaarn

Kritische journalistiek, het zou een pleonasme moeten zijn. Want kritische journalistiek is de schijnwerper van de verlichting. Of, bescheidener, zoals Döpfner stelt, op zijn minst de zaklantaarn van de moderne, mondige burger.

_____
(1) Springer-CEO Mathias Döpfner: ‘Viele Journalisten verhalten sich zutiefst unjournalistisch’ https://www.nzz.ch/feuilleton/medien/springer-ceo-doepfner-viele-verhalten-sich-unjournalistisch-ld.1457143?mktcid=smsh&mktcval=Twitter