Viroloog die Belgische experten tegenspreekt

De viroloog Marc Wathelet is voor de ene de goeroe van de virologie, voor anderen een paniqueur of dramaqueen. Maar zijn boodschap van bij het begin was duidelijk: het coronavirus wordt onderschat.

Onbekende onheilsprofeet

Marc Wathelet is een viroloog die u niet op De Afspraak zag, noch in Terzake en hoogst uitzonderlijk misschien een keer op een Franstalige zender. In tegenstelling tot zijn Vlaamse naamgenoot Marc Van Ranst is Marc Wathelet niet meteen bij het brede publiek bekend.

Voor veel politici, experts én beleidsvoerders blijft hij vooral de onheilsprofeet die de Coronacrisis ‘voorspelde’. Maggie De Block bedankte hem daarvoor met een ondertussen verwijderde tweet. De minister gaf hem de koosnaam ‘dramaqueen’.

Geen media-viroloog

Ondanks het feit dat er intussen meer dan achtduizend Belgische Coronadoden zijn geteld, wordt Wathelet in de Vlaamse pers nauwelijks gevraagd, een interview in Humo door Annemie Bulthé en in De Morgen van Bruno Struys niet te na gesproken. Als we hem vragen of hij dat niet vreemd vindt zegt Wathelet dat hij recent toch door Canvas werd gecontacteerd. Dus wie weet. Maar zeker is hij daar niet meer van.

De vraag waarom we hem niet vaker in de media zien als expert beantwoordt hij met een kwinkslag. Dat hij al enkele keren uitgenodigd werd zoals bijvoorbeeld door een RTBF-journaliste, maar dat die vervolgens afbelde met de woorden: ‘Er bestaat een fatwah over jou…’ Toen hij zich even later informeerde of dat werkelijk zo was, kreeg hij diezelfde journaliste opnieuw aan de telefoon die haar verklaring enigszins bijstelde: Dat was niet zo letterlijk bedoeld en kwam slechts ‘indirect’ van de hoogste regionen…

Skireis naar Italië

Toch is Marc Wathelet niet de eerste de beste. Hij studeerde af als doctor in de wetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel waar hij een doctoraat in de moleculaire biologie behaalde. Wathelet verbleef de voorbije 25 jaar in de Verenigde Staten, passeerde via Harvard, de Universiteit van Cincinnati en specialiseerde zich in onderzoek naar luchtwegaandoeningen in Albuquerque.

Hij was de enige Belgische ‘viroloog’ die begin februari al leek te beseffen waar we op afstevenden en dit publiek aankondigde. Tijdens het VRT-journaal werd de bevolking voor de krokusvakantie nog gerustgesteld door professor Herman Goossens die beweerde dat de kans om het virus op te lopen in Italië oneindig, oneindig, oneindig klein was.

‘Een griepje’

Marc Wathelet had twee weken eerder, op 12 februari 2020 een verontrustend dossier met zijn kennis over het virus bezorgd aan de FOD Gezondheid. Als expert in coronavirussen maakte hij zich ernstig zorgen wanneer hij Belgische politici en experts nog steeds bezig hoorde over ‘een griepje’ dat steeds dichter en dichter bij kwam. Daarom richtte hij toen een niet mis te verstane waarschuwing aan de overheid.

Zijn waarschuwing bleef onbeantwoord. Dus kroop hij in zijn pen en schreef een open brief die gepubliceerd werd onder meer op 28 februari in Le Journal du Médecin.

In niet mis te verstane woorden richt hij zich tot minister De Block: ‘Ik heb U op 12 februari al een dossier gestuurd via de website van de FOD Gezondheid, dat aangeeft dat als het aantal symptomatische gevallen als gevolg van het nieuwe coronavirus 1% van de bevolking bereikt, we op de rand van een ziekenhuiscrisis zouden staan vanwege gebrek aan bedden (uw referentie: CCAL0331485).’

En hij gaat verder: ‘Zou u zo vriendelijk willen zijn, mevrouw de minister, om te berekenen voor ons aller welzijn: vanaf hoeveel ‘symptomatische’ gevallen het Belgische ziekenhuissysteem met een tekort zou kampen aan ziekenhuisbedden voor ernstige en kritieke gevallen?’

Ondertussen in het parlement

Op 3 maart 2020 in de commissie Volksgezondheid van het Belgische parlement kwam een weinig geruststellend antwoord op Wathelets vraag. Maggie De Block zat er, geflankeerd door Steven Van Gucht, instemmend te luisteren toen die laatste er het worstcasescenario uit de doeken deed. Daaruit bleek dat men zich niet baseerde op complexe wiskundige modellen maar op de gegevens van China… Stel dat in België zich krak het zelfde scenario voordoet als in China.

Uit die berekeningen bleek dat men uitging van 2 000 tot 3 000 hospitalisaties, wat, volgens Van Gucht, in het slechtste geval kon leiden tot 500 tot 700 gevallen op intensieve zorgen. Eén en ander gebaseerd op informatie uit China die transparant werd genoemd.

‘We zijn niet voorbereid’

Op 6 maart 2020 heeft Wathelet opnieuw een boodschap aan De Block: ‘We zijn niet voorbereid, we hebben geen pandemisch plan, regeringsexperts geven blijk van onwetendheid over de kenmerken van dit nieuwe coronavirus, ze volgen de situatie op de voet maar weigeren erop te anticiperen, en de communicatie blijft onsamenhangend om de simpele reden dat ze de aard van het gevaar waarmee we worden geconfronteerd niet voldoende begrijpen’.

Op 5 maart wordt De Block in de Kamer Van Volksvertegenwoordigers ook zwaar aangepakt door diverse leden van de oppositie. Pas op dat moment zal De Block beslissen om een eerste aanbesteding voor mondmaskers uit te schrijven.

Pandemie

Wathelet spreekt dan al, begin maart, over een ‘pandemie.’ ‘Deze informatie zal de minister van Volksgezondheid waarschijnlijk zelfs verbazen, maar België heeft in feite geen pandemieplan! In plaats van er een te hebben, heeft België een epidemisch plan en is er een cruciaal verschil tussen beide.’

Wathelet wijst op de gevaren van een exponentiële groeicurve. In een interview met Le Soir Magazine (22 april 2020) kijkt de viroloog terug op wat er gebeurde en neemt daarbij géén blad voor de mond.

De eerste kapitale fout volgens hem, gebeurde voor de aanvang van de crisis: het vernietigen van strategische voorraden van persoonlijke beschermingsmaterialen zonder ze te vervangen. Volgens Wathelet is dat een criminele nalatigheid.

De tweede fout bestond erin om mensen niet af te raden om tijdens de carnavalsvakanties te reizen naar risicogebieden, verzwaard door terugkomers niet te vragen in quarantaine te gaan.

Carnavalbesmetting

Marc Wathelet blijft ervan overtuigd: ‘Volgens mijn berekeningen waren er in België na de carnavalsvakantie op 2 maart, ongeveer 1 000 mensen besmet. Indien men die mensen bij terugkeer uit risicogebieden in quarantaine zou hebben geplaatst, dan had dat de verspreiding van het virus wellicht met drie tot vier weken vertraagd.’

Ook daar staat het standpunt van Wathelet lijnrecht tegenover het standpunt van de overheid dat Steven Van Gucht toelicht in het VRT-journaal. Hij licht toe dat de maatregel niet door de overheid wordt opgelegd noch aanbevolen én dat dit de keuze van de bedrijven zelf was. Van Gucht werd geïnterviewd door VRT, naar aanleiding van de aankondiging van de banken ING & BNP Paribas Fortis, die toen hadden besloten om aan al hun personeelsleden die terugkeerden van skivakantie uit de risicogebieden veertien dagen de toegang tot hun kantoren te ontzeggen en te verplichten thuis te werken.

Bloedbad in WZC

Een ander punt van kritiek waar Wathelet steeds op terugkomt is het gebrek aan testcapaciteit. Slechts één laboratorium (nvdr. Het referentielabo van UZ Leuven) beschikte over de apparatuur om circa 2 000 tests uit te voeren met de reagentia die het aan het begin van de epidemie had. Volgens Wathelet ontbrak het ook op dit vlak aan voldoende materialen en een strategische reserve.

Er had ook meer en breder moeten worden ingezet op testen. Het gebrek aan testen, vooral in de woonzorgcentra, duidt Wathelet aan als dé oorzaak van het ‘bloedbad’ dat zich daar heeft afgespeeld.

Daartegenover staat dan weer dat op 6 maart 2020 prof. dr. Dirk Devroey zich in het debat rond testen mengde en zich afvroeg: of we niet beter zouden stoppen met testen. Testen had toch geen zin. Marc Van Ranst had toen enkele dagen voordien boos gereageerd op een oproep van Herman Goossens die voorstelde om mensen met griepsymptomen te testen. In nauwelijks een week tijd werd de testcapaciteit van het labo opgebruikt.

Een maand later, 6 april, als minister De Backer aankondigt de testcapaciteit te verhogen. In de studio van Terzake stelt dr. Devroey ter zake zijn eerdere uitspraak bij. Hij beweert dat ze moet gezien worden in de context van onbeschikbaarheid van voldoende testen.

Afgevlakte curve

Of er volgens Wathelet dan géén enkel positief aspect te vermelden valt aan het crisisbeheer in België? Zoals bijvoorbeeld het feit dat onze ziekenhuizen nooit overspoeld werden zoals in Italië en Spanje wel het geval was en dat ‘de curve werd afgevlakt’.

Wathelet vindt dat géén verdienste: ‘Dat was alleen mogelijk omdat het reduceren van ziekenhuisopnames de prioriteit was. Ouderen werden in verpleeghuizen, rusthuizen of woonzorgcentra achtergelaten. Het was een strategie die een ernstige overspoeling van de ziekenhuizen heeft vermeden, maar die ten koste ging van veel vermijdbare sterfgevallen.’

Net zoals een massale screening in bejaardentehuizen of de beschikbaarheid van mondmaskers het aantal gevallen van besmetting, en dus het aantal doden beperkt zou hebben.

Alarmisme

In zijn interview met Humo (27/4/2020) haalt Wathelet hard uit naar de Belgische experts en meer bepaald naar Marc Van Ranst:

‘Ik maak geen deel uit van het wetenschappelijk comité dat de regering adviseert. Het is duidelijk dat ik voor flink wat irritatie gezorgd heb bij de experts, met wat zij “alarmistische berichten” noemen.’

Wathelet weet van zichzelf dat hij géén diplomaat is maar – à la guerre comme à la guerre – daar is vandaag geen tijd voor. ‘Ik durf zeggen dat ik door mijn jarenlange onderzoek in de VS een brede en grondige kennis heb van menselijke coronavirussen, en dat niemand in België er meer ervaring mee heeft, ook Marc Van Ranst niet. Ik ben brieven beginnen te schrijven omdat ik me opwond over de laksheid waarmee de regering reageerde op het Covid-19-virus.’

Net zoals heel wat kritische stemmen in België noemt Wathelet man en paard en spaart hij politici noch experts: ‘Ze bleven het gevaar van het virus minimaliseren, Maggie De Block suste dat we er klaar voor waren. Ze bleven de besmettelijkheid onderschatten, ook al omdat ze zich op de verkeerde cijfers uit China baseerden.’

Hij is streng voor een passage van Steven Van Gucht van Sciensano die op 3 maart 2020 in de commissie volksgezondheid het ‘worstcasescenario’ kwam toelichten. Van Gucht stelde de parlementsleden gerust dat op 4 mei – negen weken later – het aantal besmettingen niet hoger zou liggen dan 13 000, met zo’n 2 500 hospitalisaties en maximaal 500 tot 700 opnames op intensieve zorgen.

Erger dan worstcase

De realiteit heeft het ‘worstcasescenario’ van Van Gucht intussen overtroffen. Als u de details wil nakijken, kan u dat doen op een soort ‘dynamisch dashboard’ via de website van Sciensano.

Op 5 mei zitten we aan 50 509 gediagnosticeerde besmettingen. Maar liefst 15 739 Belgen werden gehospitaliseerd en op 8 april, de piek van de epidemie, lagen 1 285 mensen op intensieve zorg waarvan 994 aan de beademing.

Koen Tanghe schreef op 8 maart in Doorbraak onder de titel ‘Corona: grote of kleine uitbraak, dat bepalen we zelf’ terecht: ‘Wat opvalt, is dat velen als het ware doen alsof het hier om een aardbeving, orkaan of tsunami gaat. Daar kunnen we inderdaad niet veel aan doen. Aan de verspreiding van een piepklein stukje genetische code die een virus is, daarentegen, kunnen we in principe wel iets doen. Heel veel zelfs: historisch onderzoek wijst uit dat hoe vroeger ‘social distancing’ maatregelen genomen worden, hoe drastischer ze zijn, en hoe langer ze duren, hoe kleiner een epidemie is.’

Exit-strategie

Nu het moment van de ‘exit-strategie’ en het opheffen van de lockdown aanbreekt, laat Marc Wathelet opnieuw van zich horen. Wathelet is er niet gerust in en formuleerde opnieuw een aantal waarschuwingen. Hij doet dat op 24 april opnieuw in Le Journal du Médecin. Hij benadrukt dat we niet kunnen rekenen op collectieve immuniteit als strategie.

Daarnaast gebeurt volgens Wathelet overdracht van Covid-19 hoofdzakelijk via aerosol, via de lucht; waardoor ‘social distancing’ niet effectief is. Alleen effectieve mondmaskers met een voldoende hoge massadichtheid bieden bescherming.

Tweede golf

De eigenschappen van SARS-CoV-1 (Severe Acute Respiratory Syndrome) en SARS-CoV-2 (Covid-19) zijn heel verschillend en verklaren dus het enorme verschil in de verspreiding tussen beide virussen: slechts ongeveer 8 000 gevallen in 6 maanden versus meer dan twee miljoen voor SARS-CoV-2

Net omdat de overdracht van SARS-CoV-1 en SARS-CoV-2 sterk van elkaar verschillen, heeft dit een impact op het beleid wat  de scholen betreft. Vooral de afwezigheid van of het gebrek aan middelen om aerosoltransmissie te voorkomen zou volgens Wathelet tot een tweede golf kunnen leiden.

Wathelet is overtuigd dat er voldoende wetenschappelijk bewijs bestaat om bijzonder voorzichtig te zijn bij het heropenen van de scholen. Gezondheidsargumenten én economische overwegingen zijn hier complementair, want de economische kosten van een tweede golf én een tweede lockdown kunnen zowel op korte als lange termijn zeer groot zijn.

FFP2

Op het niveau van de algemene bescherming van de bevolking is het volgens Wathelet duidelijk noodzakelijk om zo snel mogelijk een overgang te maken van maskers in weefsels naar chirurgische maskers en vervolgens naar FFP2 of beter. Ook burgers hebben volgens Wathelet baat bij FFP2-maskers, én kinderen wil Wathelet minimaal met chirurgische maskers beschermen.

De eenvoudigste en goedkoopste manier om de tweede golf te doorbreken, is door maskers geleidelijk aan effectiever te maken – afhankelijk van hun beschikbaarheid – aan het grote publiek. Hoe meer de tweede golf wordt bestreden, hoe lager de menselijke en economische kosten zullen zijn.