‘Mein Kampf’: de loopbaan van een boek

Volgend jaar in 2016 komen na zeventig jaar de rechten vrij op Mein Kampf, het boek van Adolf Hitler. Feitelijk had dat dit jaar al moeten gebeuren omdat die zeventigjaartermijn enkel betrekking heeft op een overleden persoon. Voor Hitler maakte men echter maar al te graag een uitzondering. Daarenboven was er in 1945 nog geen Duits bestuur als opvolger van de Rijksregering van grootadmiraal Dönitz. Enkel een Amerikaans bezettingsbestuur. 

In 1946 had het ministerie van Justitie van de Beierse Vrijstaat een verbod op het boek ingesteld. Na 1945 mocht het boek in Duitsland niet meer herdrukt worden. Gedurende zeventig jaar bezat zij een monopolie op de eigendomsrechten van het boek vermits de auteur en zijn echtgenote (Eva Braun) niet meer in leven waren, en het koppel geen eigen kinderen of rechtstreekse erfgenamen bezat, vielen de rechten van het boek automatisch op de staat Beieren. In München bezat Hitler immers zijn officieel adres en was hij in het bevolkingsregister ingeschreven.

Henry Ford

Tot 1945 verschenen er haast dertien miljoen exemplaren van Mein Kampf. Deel 1 verscheen in 1925 en verkocht aanvankelijk heel vlot. Het afsluitende tweede deel kwam het jaar daarop in de boekhandel en was meteen al een flop. Buiten de media was de interesse van het grote publiek nihil te noemen. Het waren immers de goede jaren van de Weimarer republiek. De economie trok weer aan en heel wat Duitsers konden voor het eerst sinds 1914 weer onbekommerd van het leven genieten. Wie bekommerde er zich dan nog om het verschijnen van een zoveelste boek over de politiek. Helaas bleken het maar korte jaren te zijn. Vanaf de herfst van 1929 werd Duitsland door economische rampspoed getroffen.

Na de Machtergreifung door de NSDAP op 30 januari 1933 veranderde er een en ander. Kort nadien deden veel steden en gemeenten in naam van de Führer het boek cadeau aan jonge koppels die in het huwelijk traden. Daarnaast verschenen er ook een reeks bibliofiele edities van het boek. Vertalingen in het Italiaans, Engels, Japans en Frans volgden snel. Gaandeweg groeide de interesse voor het boek en ging het vlot over de toonbank in de boekhandels. Er kwamen volksuitgaven die voor een spotprijs verkrijgbaar waren. Iedereen die hogerop wilde geraken, diende op zijn minst noties van het boek te bezitten. Ook tegenstanders van het regime lazen het boek. Stefan Zweig en Thomas Mann zijn maar een paar voorbeelden. In de jaren 1920 werd het boek in de media trouwens druk bediscussieerd. Nog steeds wordt beweerd dat het boek ondanks zijn enorme oplage haast niet werd gelezen. Een mythe die het nog hardnekkig doet. Hitler zelf was niet zo’n voorstander van het geschreven woord. Meer dan aan zijn boek hechtte hij belang aan het gesproken woord. Met toespraken kun je de massa’s des te beter bereiken en bewerken, opperde hij. Wie gaf hem ongelijk?

Het is ook zo dat Hitler geen originele denker was. In Mein Kampf zul je bijvoorbeeld geen enkele originele gedachte vinden. Ook niet wat betreft zijn antisemitisme. In zijn recente boek De spiegel van het Westen: het nazisme en de westerse beschaving (2015) heeft de Franse rechtsfilosoof Jean-Louis Vullierme haarfijn aangetoond, dat Hitler zich voor zijn antisemitische uitspraken in de eerste plaats steunde op het boek van Henry Ford The International Jew (1920). Geen enkele verwijzing naar de Joden of het staat ook te lezen in het boek van de succesvolle Amerikaanse autofabrikant. 

‘Volksophitserij’

In 2016 mag iedereen die er brood in ziet Mein Kampf opnieuw uitgeven. De controles van de Beierse ministeries van Justitie en Financiën komen dan te vervallen. Een belangstellende uitgever loopt dan wel het risico om aangeklaagd te worden wegens ‘volksophitserij’ en ‘verstoring van de openbare vrede’. Daarentegen mag bijvoorbeeld het Communistisch manifest van Friedrich Engels en Karl Marx wel vrij verspreid worden, hoewel dat werk evenzeer tot ‘volksophitserij’ en ‘verstoring van de openbare vrede’ oproept.

Vierkant draaiend is ook de bepaling dat de Duitse rechter kan optreden tegen uitgevers als ze de passages uit Mein Kampf, waarin de democratische rechtsorde ter discussie gesteld wordt, niet schrappen. Dat geldt echter niet voor exemplaren die vóór 1945 gedrukt werden. Toen immers bestond de wet ter bescherming van de democratie nog niet. Zo’n exemplaar bezitten mag maar het verhandelen dan weer niet. Dat is dan weer zo’n staaltje van Duitse hypocrisie. Elk antiquariaat de naam waardig heeft Mein Kampf op de schappen staan, meestal in een gesloten boekenkast, of het kan onder de toonbank verkregen worden. Dat is alvast mijn eigen ervaring toen internet nog niet het grootste antiquariaat ter wereld was en is. 

Een dergelijk verbod gold echter niet voor buiten de Duits-Oostenrijkse wereld. Van India tot Estland, van Zuid-Afrika tot Israël wordt het boek al decennialang gedrukt en herdrukt. In Turkije, Rusland en Iran was Mein Kampf lange jaren een megaseller. Ook op diverse webstekken is het boek vrij te vinden en uit te printen.

Seehofer

Op 6 januari 2016 brengt het oerdegelijke Institut für Zeitgeschichte in München een wetenschappelijk geannoteerde editie van Mein Kampf uit. Nu al weten we dat de noten meer bladzijden zullen tellen dan de eigenlijke tekst van Hitlers autobiografie. Hiermee wilde het Institut alle commerciële uitgaven de spits afbijten. Of het plan nog zal kunnen doorgaan? De Beierse minister-president Horst Seehöfer heeft immers bepaald dat de subsidies voor het Hitler-project geschrapt worden. Volgens hem zal deze uitgave geen enkele invloed hebben op extreemrechtse milieus. Wellicht terecht. Seehöfer verzet zich overigens tegen iedere heruitgave van Hitlers werk, ook een wetenschappelijke. Niet voor niets wordt Seehöfer de grootste en machtigste oppositieleider van Duitsland genoemd.

In het verlengde van de onvermijdelijke heruitgave in het Duits van Mein Kampf, zal ook een aantal al of niet historisch-wetenschappelijke studies over het boek verschijnen. Enkele titels zijn nu al beschikbaar. Ik vermeld hier enkel de twee m.i. meest degelijke: Sven Felix Kellerhoff ‘Mein Kampf’: die Karriere eines deutschen Buches en Matthias Kessler, Eine Abrechnung: die Wahrheit über Adolf Hitlers ‘Mein Kampf’.

In een democratie die naam waardig, zou er geen enkel boek, van welke gezindte ook, mogen verboden worden. Een democratie moet sterk genoeg staan om de confrontatie met elk boek, waarover en over wie het ook moge handelen, aan te kunnen gaan. Het kan dan ook maar enkel verbazing wekken dat Duitsland zo lang gewacht heeft om de rechten op Mein Kampf vrij te geven. Nu is er geen weg meer terug.