Merkel krijgt migratie-akkoord EU-Mali niet voor elkaar

Op 14 december 2016 verwees Doorbraak naar een officieel communiqué van de Nederlandse Buitenlandminister Bert Koenders waarin die verklaarde op zondag 11 december in Bamako namens de EU een akkoord met Mali te hebben gesloten om de terugkeer van Malinese migranten uit Europa makkelijker te maken.

Onder vooral Duitse invloed besliste de Europese top in Malta in november vorig jaar om Afrikaanse landen financieel te helpen bij het terugnemen van uitgeprocedeerde asielzoekers. De jongste cijfers voor Mali zijn 12.945 migranten in 2014 en8.405 in2015. De EU heeft voor de uitvoering van die Valetta-beslissing een fonds van 1,8 miljard euro opgericht. Daar bovenop werden negen projecten goedgekeurd ten bedrage van 145,1 miljoen euro om Mali en zijn buurlanden te helpen bij de bestrijding van de mensensmokkel en de beveiliging van hun grenzen.

Het volgens minister Koenders getekende akkoord paste dus wonderwel in het kader van die door bondskanselier Merkel geïnspireerde EU-beslissing om Afrikaanse landen financieel te helpen bij de thuiskeer van uitgeprocedeerde asielzoekers.

Tijdens haar Afrikaanse rondreis van 9 tot 11 oktober vorig jaar deed Merkel Ethiopië, Mali en Niger aan. Zij maakte het duidelijk dat Duitsland ook bilateraal een grote inspanning wil leveren om de Afrikaanse migrantenstroom naar Europa via de Maghreb te stoppen of althans drastisch te verminderen. Terug in Berlijn ontving zij de presidenten van respectievelijk Tsjaad en Nigeria met dezelfde boodschap. Merkel beoogt nu immers een vierde ambtstermijn als bondskanselier en daarom is het bittere noodzaak ook de migrantenstroom uit Afrika te beperken vóór de Duitsers in september dit jaar naar de stembus trekken. Afrika is dus voor haar in 2017 hoogst prioritair.

Circa 650 Duitse militairen nemen deel aan de “European Union Training Mission Mali” (EUTM) en de “Multinational Integrated Stabilisation Mission in Mali” (MINUSMA). Duitsland plant ook de oprichting van een militaire basis in buurland Niger om MINUSMA in Mali te ondersteunen.

MINUSMA is een vredesmissie van de VN. EUTM is een door de EU opgezette multinationale missie voor de opleiding van Malinese militairen. Het hoofdkwartier is gevestigd in de hoofdstad Bamako. Tot 1 juli 2016 stond EUTM onder Duits bevel. België heeft dan voor 1 jaar het bevel overgenomen.

In zijn voornoemd communiqué beweerde minister Koenders namens de EU in Bamako een overeenkomst met Mali te hebben gesloten om de samenwerking op het gebied van migratie tussen de EU te intensiveren en met name de terugkeer van Malinese migranten uit Europa te bevorderen. Zo’n akkoord zou het eerste zijn geweest waarmee de EU met een Afrikaans land zo’n precieze afspraken wist vast te leggen over de terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers.

Volgens Koenders bevatte het stipulaties over de identificatie van irreguliere Malinese migranten in Europa en het hen verstrekken van de benodigde reisdocumenten om naar hun land van herkomst te kunnen terugkeren. Malinese ambtenaren zouden de komende tijd diverse EU-lidstaten helpen bij het vaststellen van de nationaliteit van migranten. Verdere bepalingen gingen, steeds volgens Koenders, over het bestrijden van netwerken van mensensmokkel en het aanpakken van grondoorzaken van migratie.

Het “akkoord” werd op 12 december 2016 in Brussel gepresenteerd aan de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU-lidstaten. Daarop verklaarden EU-woordvoerders dat het akkoord met Mali integraal deel uitmaakt van de inspanningen die de unie levert om het hoofd te bieden aan de grootste vluchtelingencrisis sinds de Tweede Wereldoorlog.

Het was echter te mooi om waar te zijn. De Malinese minister van Buitenlandse Zaken, Abdoulaye Diop, zette al op 12 december 2016 de puntjes op de i. In een persbericht bestempelde hij het Koenders-communiqué zelfs als leugenachtig. Hij ontkende met klem het bestaan van enig akkoord tussen de EU en Mali over de al dan niet gedwongen terugkeer van Malinese migranten die irregulier in Europa verblijven en eiste dat Nederland dit misverstand onmiddellijk zou rechtzetten.

Op 16 december 2016 tweette minister Diop dat Nederland officieel had ontkend dat er ooit sprake is geweest van een akkoord. Hij plaatste er een foto bij waarop een brief van de Nederlandse ambassade te zien is met de datum 15 december. Daarin wordt gesproken van een ‘misverstand’ over het woord ‘akkoord’. ‘De gezamenlijke verklaring betekent beslist geen akkoord in de zin van het internationale recht’, staat in de brief van de ambassade. Het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag benadrukte dat Diop en Koenders in goed overleg overeenstemming hadden bereikt over een gezamenlijke verklaring tussen de EU en Mali op het gebied van migratie. Letterlijk heet het: “De verklaring is door beide ministers ondertekend en direct openbaar gemaakt in de hoofdsteden. Het gaat over afspraken over versterkte samenwerking, bijvoorbeeld bij het bestrijden van criminele mensensmokkel-netwerken en terugkeer. De minister ziet ernaar uit de gemaakte afspraken met de EU en Mali de komende tijd verder uit te werken.”

In feite gaat het over een volledig nieuwe versie van het communiqué van 11 december 2016 die overigens dezelfde datum draagt. Het maakt duidelijk dat er nooit een akkoord is geweest en dat tijdens de gesprekken tussen ministers Diop en Koenders over alles en nog wat werd gepraat, onder andere over migratie. Beide ministers hopen voor september 2017 hun gesprekken in het kader van de Dialoog op Hoog Niveau over Migratie en de Valetta-beslissing van de EU voort te zetten. Dit is te laat om de vierde verkiezing van Angela Merkel als bondskanselier gunstig te beïnvloeden.

De vraag rijst waarom de EU zo vlug helemaal door de knieën is gegaan. Er zijn verschillende mogelijkheden. De regering van Mali staat binnenlands al zwak en een akkoord zoals kennelijk de EU beoogde had haar weleens kunnen doen vallen.

De in Mali populaire ‘Association Malienne des Expulsés-AME’ zette onmiddellijk de tegenaanval in. Voordien al had haar voorzitter, Ousmane Diarra, naar aanleiding van de twintigste verjaardag van de vereniging op 5-6 november 2016 er op gewezen dat de AME maandelijks ten minste 50 uitgewezen migranten opvangt, ze financieel en mentaal steunt en hun integratie in de maatschappij vergemakkelijkt. Tijdens het eerste trimester van 2016 werden 819 Malinezen door verschillende landen uitgewezen.

Misschien heeft de EU geoordeeld dat het beter was de regering in stand te houden in plaats van haar te laten vallen. Wel valt te verwachten dat het voorbeeld van Mali andere Afrikaanse landen aanzet om dezelfde weg op te gaan.

Opmerkelijk is dat Federica Mogherini, Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheid en vicepresident van de EU-commissie zich, voor zover bekend, tot dusver niet over het beoogde migratieakkoord met Mali heeft uitgelaten. Nochtans is zij bevoegd voor de dialoog op hoog niveau over migratie. Haar politieke achtergrond laat vermoeden dat zij niet onverdeeld achter de ommekeer van Merkel op het gebied van migratie staat. De tijd van “wir schaffen das” is voorbij. Politiek overleven is duidelijk belangrijker. Sommigen noemen dat staatsmanschap anderen machtswellust.

Naar verluidt speelt Berlijn met het idee om met de Libische eenheidsregering, de “Government of National Accord-GNA” een deal te sluiten zoals Merkel met de Turkse president Erdogan heeft gedaan. Oostenrijk deed ook al voorstellen in die zin. Vincent Cochetel, directeur van het Europees bureau van de “United Nations High Commissioner for Refugees” (UNHCR), heeft die plannen reeds van tafel geveegd omdat er volgens hem in Libië niet eens een echte regering bestaat.

Afwachten nu of de migrantenstroom uit zowel  het Midden-Oosten als uit Afrika zodanig evolueert dat het Merkel aan een vierde ambtstermijn helpt.

Foto: © Reporters