Merkel misloopt Russische gasleiding

Op 1 januari 2016 treedt het associatieverdrag tussen Oekraïne en de EU in werking. Tegen midden 2016 zullen Oekraïners waarschijnlijk zonder visum naar de landen van de Schengenzone kunnen reizen.

De Poolse voorzitter van de Europese Raad, Donald Tusk, begroette het associatieverdrag en sprak de hoop uit dat daardoor Oekraïne economisch geleidelijk in de EU wordt geïntegreerd.

De EU haalt dus enerzijds de banden met Oekraïne aan terwijl Commissievoorzitter Juncker Moskou overleg aanbiedt tussen de EU en de door Rusland gedomineerde Euraziatische Economische Unie. Ongetwijfeld deed hij dit na ruggespraak met Berlijn. Inmiddels heeft Duitsland zich trouwens ook openlijk achter dit voorstel geschaard.Litouwen en Polen daarentegen zien dat helemaal niet zitten.

Het Kremlin reageerde verbolgen op het associatieverdrag. Per 1 januari 2016 schort het dan ook de vrijhandelszone met Oekraïne op. De Oekraïense president Petro Porosjenko betreurde die beslissing maar verklaarde dat hij bereid is voor het associatieverdrag met de EU de prijs te betalen. Op 24 december stemde het Oekraïens parlement in met een handelsembargo tegen Rusland. Oekraïne sloot zich ook aan bij de verlenging van de economische sancties van de EU tegen Rusland. President Poroshenko voegde er aan toe dat die van kracht moeten blijven tot Moskou al de in Minsk gedane beloftes heeft ingelost. Op 24 december 2015 weigerde Kiev Rusland een schuld van drie miljard dollar voor gasleveringen te betalen omdat die niet strookte met wat beide landen daaromtrent eerder hadden afgesproken.

Oekraïne speelt dus volkomen de Europese kaart. Het is dus niet verwonderlijk dat President Poroshenko er in het vooruitzicht van de EU.-top van 17/18 december 2015 op aandrong af te zien van de aanleg van het Nord Stream II-project dat het vermogen zou verdubbelen van Nord Stream I, de al eerder aangelegde rechtstreekse gaspijpleiding van Rusland naar Duitsland via de Oostzee. Rusland zou daardoor in staat zijn Oekraïne voor zijn gasuitvoer naar de EU te omzeilen.

De houding van de EU tegenover Oekraïne is minder duidelijk. Naar eigen zeggen wil de EU haar afhankelijkheid van Russische energieleveringen verminderen. Momenteel komt 33,5 procent van de ruwe olie, en liefst 39 procent van de gasinvoer uit Rusland.

Begin 2015 maakte de EU-Commissie haar plannen bekend voor de oprichting van een Energie Unie. Die zou moeten leiden tot energie-efficiëntie, vermindering van het energieverbruik met 27 procent tegen 2030, verbetering van de interne gasinfrastructuur en een diversificatie van de bevoorrading.

Nord Stream II zou de EU echter nog afhankelijker van Rusland maken en het Russisch monopolie nog versterken. Opmerkelijk is dat Nord Stream I slechts voor de helft van zijn vermogen wordt gebruikt en Nord Stream II dus grotendeels overbodig is.

Acht Oost-Europese EU.-lidstaten hebben tegen Nord Stream II verzet aangetekend: de drie Baltische staten, Hongarije, Polen, Roemenië, Slowakije en Tsjechië. Ook Italië heeft zich daarbij aangesloten.

Begin november uitte ook Washington zich kritisch omdat het project ingaat tegen de economische sancties die het Westen Rusland ingevolge zijn gewapende bemoeienissen in Oekraïne en de inlijving van de Krim, heeft opgelegd. De VS vroegen zich ook af wat zin het heeft Oekraïne enerzijds hulp te bieden en anderzijds een project uit te voeren waardoor Kiev aanzienlijke bedragen aan doorvoerrechten misloopt.

Bondskanselier Merkel beoogde niettemin tijdens de EU-top op 17/18 december Nord Stream II haast in het voorbijgaan door te duwen.

Dat was echter buiten de Poolse waard gerekend. De vroegere Poolse premier en thans permanent voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk, is geen schoothondje en is zich bewust van wat Rusland en Duitsland zijn land hebben aangedaan. Hij is daarom niet minder Europeaan maar dan in het belang van de hele EU en niet alleen van bepaalde landen. In dit geval meer bepaald Duitsland. 

Op het einde van de door hem voorgezeten EU.-top sprak hij zich tijdens een persconferentie op 18 december onomwonden tegen het Nord Stream II -project uit. Angela Merkel daarentegen bleef Nord Stream II verdedigen. De gevolgen daarvan voor Oekraïne waren in haar verklaring slechts een voetnoot.

Hoe dan ook viste zij vooralsnog achter het net. De conclusies van de top waarmee ook Duitsland instemde, vermelden Nord Stream II slechts onrechtstreeks. Een korte paragraaf stelt dat elke nieuwe infrastructuur op gebied van energie volkomen moet beantwoorden aan het derde energiepakket van de EU. Dit is een wetgevingspakket voor een effectieve en volledig een gemaakte gas- en elektriciteitsmarkt markt in heel de Europese Unie. De Europese Commissie stelde het pakket in september 2007 voor. Het trad in werking op 3 september 2009. Het kan lang duren vooraleer die klus is geklaard. Alles dient te worden bekeken in het kader van de Energie Unie waartoe de EU-leiders op 19.3.2015 besloten 

Een en ander werpt een bijzonder licht op de persoonlijkheid van Angela Merkel. Zij groeide op in de toenmalige DDR. De CDU daar behoorde tot de blokpartijen rondom de Sozialische Einheidspartei Deutschlands (SED) die alles te zeggen had. Dit liet haar vader wel toe als dominee op te treden en Merkel zelf een academische titel te behalen. Mede door haar DDR-verleden kan zij kennelijk goed met despoten als Poetin en Erdogan opschieten. Aan de ene verkoopt zij Europa qua energie en aan de andere qua vluchtelingenonthaal.

Na de Duitse eenmaking viste bondskanselier Helmut Kohl haar uit het niets op en moest zij als vrouw haar mannetje proberen te staan. Daar is zij wonderwel in geslaagd. In het Sovjetblok was het vaak zo dat rivalen fysiek verdwenen. In de Bondsrepubliek heeft zij alle mogelijke concurrenten binnen en buiten de CDU stelselmatig politiek opgeruimd, te beginnen met haar peetvader Kohl. Het leverde haar wel tot besluit van het jongste CDU-congres een minutenlange staande ovatie op. De partij moet tenslotte overleven en er is niemand anders om de leiding te nemen.

Of dat in het belang van Duitsland en de EU is moet de toekomst nog uitwijzen. Inmiddels is het zeker dat het wel haar eigen belang is. Of zij daarom verdient als politica van het jaar te worden bejubeld is nog maar de vraag.

Foto: Europese leiders draaien symbolisch de Nord Stream gaskraan open, 2011. (c) Reporters.