Moet de handel in basisproducten altijd en bij elke prijs vrij zijn?

Onlangs schreven we hoe energie- en voedselprijzen omhoog kunnen schieten als gevolg van manipulatie en speculatie. Doordat ze recent synchroon piekten, leidde dit tot hyperinflatie. Voorlopig ligt het ergste achter ons en kruipen we misschien gewoon door het oog van de naald. Volgens sommige commentatoren zitten we echter in een tussenfase, de spreekwoordelijke ‘stilte voor de storm’.

Risico op ontsporing

De toekomst zal uitwijzen of we op een recessie afstevenen of niet. Maar los daarvan kunnen we nu al een aantal kanttekeningen plaatsen bij de afgelopen periode. We beleefden tegelijkertijd een energie- en een voedselcrisis, aangedreven door niet-aflatende prijsstijgingen voor deze producten. Een totale ontwrichting van ons systeem loerde om de hoek, zodanig zelfs dat de Vlaamse ondernemerswereld op een gegeven moment eiste dat de overheid zou ingrijpen.

In het verlengde hiervan kunnen we ons dan ook afvragen of de handel voor essentiële basisproducten, zoals graan en energie, altijd en bij elke prijs vrij moet zijn. Graan blijft in alles de basisgrondstof die de hele voedselketen aanstuurt, direct of indirect als veevoer. Energie groeide uit tot de levensader van onze moderne economie.

Water, water, de rest komt later

Voor fanatieke liberalen mag je een vraag als die hierboven nooit stellen. Zij willen zelfs dat onze watervoorziening naar de private sector gaat, zodat de wet van vraag en aanbod ook hier volop kan spelen. Overbieden bijvoorbeeld bepaalde Arabische oliestaten ons als lokale consument, dan mag voor hen ons water gerust in tankers naar deze landen vertrekken. De film ‘También la lluvia’ (2010) vertelt hoe een wateroorlog er concreet kan uitzien.

We moeten nu ook niet meteen voor de meest extreme scenario’s vrezen, maar toch. In tijden van droogte zal de kapitaalkrachtige consument water blijven aanschaffen om met plezier zijn zwembad  te vullen. Voor de minder rijke zal overleven onder druk komen te staan. In een welvarende omgeving als de onze zorgt de staat dan wel voor een sociaal tarief, maar blijft de spreidstand die hierbij ontstaat moreel aanvaardbaar? Zonder water kan je gemiddeld drie dagen overleven. Ervaren we daardoor niet instinctief dat je water maar beter weg kan houden van de vrije markt?

Basisproducten

Waarom laten we de invulling van andere essentiële basisbehoeften dan volledig over aan die vrije markt? De gebeurtenissen van de afgelopen twee jaar tonen ons aan hoe de bevoorrading van graan en energie in het gedrang komt, wanneer door opportunisme gedreven hebzucht de markten overneemt. De oorlog in Oekraïne drukt ons keer op keer met onze neus op deze systeemfout.

Begin januari ontspanden de energie- en de graanprijzen zoals verwacht. Tot de Leopard-2-tanks voor Oekraïne eraan kwamen. Traders grepen dit aan om onrust te zaaien en de koersen te keren. Zeker de graanprijs leed hieronder. Zo blijft men Russische roulette spelen met onze economie, met onze welvaart. Elk afzonderlijk kunnen onze natiestaten graan- en energiegiganten moeilijk onder controle brengen. Maar op EU-niveau kan dit lukken.

Europese Unie

In normale omstandigheden blijft de Unie een netto-exporteur van graan. Dit betekent dat de intracommunautaire graanhandel volstaat om aan onze vraag te voldoen. Deze handel kan men laten plaatsvinden binnen een jaarlijks vast te leggen prijsvork. De markt blijft hierbij vrij, alleen de regels verstrengen om ontsporing te vermijden. De Unie bezit eveneens flink wat troeven om energiemarkten onder controle te houden. Drie van de zeven mondiale energiegiganten zijn  immers Europese bedrijven: Total, Eni en Shell (voor 50 procent). Eni en Total pompen daarbij flink wat gas en olie op in Afrika, een regio waar Europese soldaten regelmatig op missie gaan. Beide bedrijven varen daar ook wel bij: voor wat, hoort wat, mag je dan denken.

In Frankrijk werd dit vorig jaar in september reeds met succes afgedwongen: Total bleek ineens bereid zijn prijzen aan de pomp te doen zakken met 0,20 euro/liter. Met een meer systematische aanpak, en vooral met meer politieke moed, kan je een dergelijke politiek doorduwen op Europees niveau. De afgelopen decennia blonk de EU uit in het vrijmaken van markten. Hoog tijd dat zij dan ook begrijpt dat haar burgers bescherming verdienen tegen de kwalijke bijwerking hiervan. Na een periode van ongebreideld neoliberalisme, mag de slinger wel even terugslaan.

Gemengde economie

Met beperkte ingrepen zoals hierboven geschetst, kan je het risico op hyperinflatie en ontwrichting indijken. Het volstaat een aantal specifieke, maar kritische markten te reguleren. Al bij al gewoon een voorzichtige terugkeer naar de gemengde economie. Een idee dat zelfs in neoliberale middens op begrip kan rekenen.

We pleiten dus niet voor de herinvoering van een algemene en strenge prijzencommissie. Evenmin lieten we het begrip ‘nationalisatie’ vallen. Vooral socialisten denken weer in deze richting. De woorden van de voormalige Britse premier Gordon Brown in The Guardian getuigen hiervan. Hij schreef recent: ‘Het recht op een verwarmde woning is een mensenrecht.’ Als energieleveranciers er niet in slagen om gezinnen hierin tegemoet te komen, moet volgens hem de staat deze bedrijven overnemen.

School Eyskens

Professor Mark Eyskens vergeleek in de jaren ‘70-’80 de gemengde economie graag met een Latijns kruis. De vrije markt kreeg de hoofdrol en werd daarom voorgesteld door de lange verticale arm. De korte horizontale arm stond symbool voor tussenkomsten van de overheid. De KU Leuven kende toen een school van christendemocratische economen, die deze visie volledig onderschreven.

Vanuit een standpunt van christelijke solidariteit leek het stelsel van gemengde economie voor hen een evidentie. Het zette zich af tegen zowel het verstikkende collectivisme als het blinde individualisme. Voor wie of wat verkochten de christendemocraten sindsdien hun ziel? Was het niet Sien Vandevelde (Jong CD&V) die zich hier bij Doorbraak beklaagde dat de christendemocratie vandaag te weinig voor iets staat?

Ook nationalisten kunnen de gemengde economie omarmen als een natuurlijke bondgenoot die hun volk beschermt tegen excessen van zowel het liberaal globalisme, als de emo-linkse internationale van regelneverij. Doctrines die onze soevereiniteit en identiteit slechts als overbodige obstakels zien.